Όπως αναμενόταν, οι συναυλίες θρησκευτικής μουσικής κυριάρχησαν και στις φετινές προπασχαλινές εκδηλώσεις. Οι δύο κορυφαίες δόθηκαν στο πλαίσιο των σχετικών θεματικών κύκλων «Adagio» του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών και «Ημέρες Λατρευτικής Μουσικής» της Εναλλακτικής Σκηνής της Εθνικής Λυρικής Σκηνής.
Στις 9/4 και στην «Αίθουσα Χρήστος Λαμπράκης» του Μεγάρου, το εκλεκτό γερμανικό σύνολο (Ορχήστρα-Χορωδία) «Μπαλτάζαρ Νώυμανν» ερμήνευσε υπό τη διεύθυνση του αρχιμουσικού Τόμας Χένγκελμπροκ το περίφημο ορατόριο «Κατά Ιωάννην Πάθη» του Γιόχαν Σεμπάστιαν Μπαχ. Από τις τέσσερις αναθεωρημένες -αλλά όχι ολοκληρωμένες- εκδοχές του έργου που σώζονται σήμερα, ως αποτέλεσμα αλλαγών που επέφερε σταδιακά ο Μπαχ στη συνολική διάρθρωσή του, και δη στην ακολουθία των μεμονωμένων μερών σε σχέση με τις ενότητες του ποιητικού κειμένου, οι Αθηναίοι φιλόμουσοι άκουσαν τη δεύτερη εκδοχή του 1725. Σε αυτήν, ο συνθέτης αφαίρεσε τα χορικά της εισαγωγής και του τέλους, καθώς και μία άρια, ενώ προσέθεσε άλλες τρεις.
Παιγμένο σε όργανα εποχής, με μόνο δύο σολίστ (Ευαγγελιστή – Ιησού) και ολιγομελή χορωδία, μέλη της οποίας τραγούδησαν τη συντριπτική πλειοψηφία των σολιστικών μερών (άριες), το αριστουργηματικό έργο αποδόθηκε κατά τρόπο ιστορικά ενημερωμένο, σε μια απόπειρα αναβίωσης της απέριττης προκλασικής ατμόσφαιράς του, ευπρόσδεκτα απαλλαγμένη από την αισθητική και ρητορική του ρομαντισμού, χωρίς αχρείαστες «οπερατικές» εξάρσεις. Ενίοτε είχε κανείς την αίσθηση συμμετοχής σε ένα πασχαλινό κοντσέρτο στον Άγιο Θωμά της Λειψίας ή την αίσθηση της σύμπραξης σ’ένα «κοινοτικό» μουσικο-θεατρικό δρώμενο, ιδίως λόγω του δραματουργικά ενεργού ρόλου της χορωδίας και της -αμφιθεατρικά υπερυψωμένης πάνω από την ορχήστρα- σκηνικής τοποθέτησής της...
Κλειδί για τις άριστες εντυπώσεις που άφησε το ακρόαμα υπήρξε η αφηγηματικά ρευστή, θεατρική μουσική διεύθυνση του Χένγκελμπροκ, που εξεμαίευσε μιαν υφολογικά ανεπίληπτη απόδοση από ορχήστρα και χορωδία, την οποία καθοδηγούσε σιγοτραγουδώντας μαζί της! Οι πλαστικότατες διακυμάνσεις ταχυτήτων και δυναμικών ενίσχυαν τον δραματικό αντίκτυπο ενός ορατορίου, στο οποίο παραμένουν καθοριστικές οι διαρκείς εναλλαγές συναισθημάτων και διαθέσεων μεταξύ της αφηγηματικής εκφραστικότητας των ρετσιτατίβων και της ρυθμομελωδικά πλούσιας συγκρότησης των πολυφωνικών χορωδιακών μερών και των κοράλ. Η μια κάποια έλλειψη μεγαλύτερης έντασης σε θρησκευτικό πάθος και θέρμη συναισθήματος θα ήταν ορθότερο να αποδοθεί στο γεγονός ότι η διεκτραγώδηση των Παθών στους ρωμαιοκαθολικούς και προτεστάντες (όπως ο Μπαχ) συνθέτες επικεντρώνεται, αντίθετα προς τη δική μας παράδοση, στο Μαρτύριο και τη Σταύρωση.
Ο Γερμανός τενόρος Ντάνιελ Μπέλε ερμήνευσε ιδανικά και με στιλιζαρισμένη θεατρικότητα τα απαιτητικά μέρη του Ευαγγελιστή, ενώ ο Αυστριακός βαρύτονος Μάρκους Μπούττερ απέδωσε με κύρος και ευγένεια έκφρασης αυτά του Ιησού. Τις περισσότερες άριες απέδωσαν, με κρυστάλλινη εκφορά και νοηματοδότηση του λόγου, διαφορετικού φωνητικού τύπου μέλη της Χορωδίας – πιο φροντισμένα τα ανδρικά, μάλλον ανέκφραστα τα γυναικεία.
Εξίσου επιτυχημένη ήχησε δύο μέρες νωρίτερα (7/4) η εκτέλεση της «Μικρής Επίσημης Λειτουργίας» του Ροσσίνι στην Εναλλακτική Σκηνή της Λυρικής στο «Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος». Το πανέμορφο έργο δόθηκε στην αρχική, «αυθεντική» εκδοχή του για δύο πιάνα, αρμόνιο (εν προκειμένω μπαγιάν, σύμφωνα με την πρώτη ιδέα του συνθέτη που προέβλεπε ακορντεόν), τέσσερις σολίστ και μικρό χορωδιακό σύνολο. Η αξιέπαινη προσπάθεια προσέγγισης της πρώτης ιδιωτικής εκτέλεσης «δωματίου» (1864) ανέδειξε γλαφυρά την αμφισημία ενός έργου, στο οποίο ο ηλικιωμένος συνθέτης συγκέρασε ευφυώς θρησκευτικότητα και «κοσμικό» χαρακτήρα.
Για τη δικαίωσή της, κομβική στάθηκε η αισθητική και υφολογική ευστοχία της ερμηνείας σε μια θαυμάσιας ακουστικής αίθουσα. Αξιοποιώντας σβέλτα τέμπι, η αέρινη και τρυφερή, ποιητική και πνευματική διεύθυνση του Μάρκελλου Χρυσικόπουλου άμβλυνε οποιαδήποτε διάσταση επισημότητας και μεγαλοπρέπειας μιας λειτουργίας όχι «μικρής» διάρκειας (το επίθετο παρέπεμπε στις ασυνήθιστα περιορισμένες για θρησκευτικό έργο μουσικές δυνάμεις). Το κατανυκτικό μουσικό υπόβαθρο οριοθέτησαν το άρτιο παίξιμο των δύο πιανιστών (βαθύτατα εκφραστικό για τον Θοδωρή Τζοβανάκη, ρυθμικά ακριβές για την Σοφία Ταμβακοπούλου) και το δέσιμό τους με το σπάνιας γλυκύτητας μπαγιάν του Κώστα Ράπτη.
Εξαιρετική -σε ισορροπία φωνητικών υποομάδων, συντονισμό, καθαρότητα άρθρωσης, εγρήγορση- υπήρξε η συμμετοχή ενός μεσαίου κλιμακίου της Χορωδίας της ΕΡΤ (διδασκαλία: Δημήτρης Κτιστάκης). Ομοίως ισορροπημένο και καλά προετοιμασμένο ήταν και το μάλλον ετερόκλητο κουαρτέτο των μονωδών, με την απρόσμενη σύμπραξη μιας μεσοφώνου (Θεοδώρα Μπάκα) και ενός κόντρα-τενόρου (Νίκος Σπανός) στα προβλεπόμενα για ...σοπράνο και άλτο, αντίστοιχα, μέρη της παρτιτούρας. Οι αναλόγου «μεγέθους» φωνές, η ηδύτητα των ηχοχρωμάτων, η μουσικότητα των δύο τραγουδιστών κέρδισαν τις εντυπώσεις (τόσο ατομικά όσο και στις συνηχήσεις), φωτίζοντας εύστοχα την ιδιωτικού συναισθήματος «οικειότητα» της λειτουργίας. Το «Crucifixus» της Μπάκα αποτέλεσε τη συγκλονιστικότερη στιγμή της βραδιάς. Πλάι τους, ο ακμαιότερος ροσσίνειος τενόρος μας Βασίλης Καβάγιας απέδωσε αβίαστα τα μέρη του, προεξάρχοντος ενός άκρως νηφάλιου «Domine Deus», ενώ ο ευπρόσδεκτος περιορισμός όγκου και δυναμικής της φωνής του μπάσου Τάσου Αποστόλου ανέδειξε ακόμη εντονότερα την ομορφιά του τίμπρου.
Η υψηλής ποιότητας συναυλία αποτέλεσε ιδανική κορωνίδα του εστιασμένου στα Ανθρώπινα και Θεία Πάθη κύκλου «Ημέρες Λατρευτικής Μουσικής» της Εναλλακτικής Σκηνής της ΕΛΣ, προσφέροντας συνάμα μία από τις εντελέστερες ερμηνείες σημαντικών θρησκευτικών έργων που έχουμε ακούσει ποτέ από αμιγώς ελληνικές δυνάμεις!
Credit φωτογραφιών: Χάρης Ακριβιάδης («Κατά Ιωάννην Πάθη») / Βασίλης Μακρής («Μικρή Επίσημη Λειτουργία»)
