Παναγιώτης Βελιανίτης: Κάνουμε ένα παιχνίδι με τις μνήμες μας!

Ο συνθέτης Παναγιώτης Βελιανίτης δημιουργεί μια διαδραστική οπτικοακουστική εγκατάσταση με τίτλο «πρότζεκτ ΑΤΛΑΣ» στην Πειραιώς 260 Α, στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών, που θα λειτουργεί από 20 Ιουνίου έως 15 Ιουλίου…

Ο συνθέτης δημιουργεί μια προσομοίωση του ουράνιου θόλου, φέρνει τους αστερισμούς σε απόσταση αναπνοής και μας καλεί να τους αγγίξουμε. Κάθε φορά που το είδωλό μας διατρέχει τα άστρα, εκείνα παράγουν μουσική με άξονα ήχους-ντοκουμέντα. Ο Παναγιώτης Βελιανίτης μας εξηγεί την φύση και την ουσία αυτού του project.

Σ’ αυτή την installation προηγείται το μουσικό κομμάτι και έπεται το «εικαστικό» -το οποίο είναι μέρος της διάδρασης. Στους αστερισμούς δεν δίνω καμιά μεταφυσική διάσταση -τους αντιλαμβάνομαι ως έχουν, σαν διατάξεις άστρων στον ουρανό. Η λογική μου λέει πως τα άστρα ανέκαθεν ήσαν σταθερές διαστάσεις στον ουρανό και αυτό έκανε τους ανθρώπους ν’ αρχίσουν να τα θεωρούν ως μονάδες αποθήκευσης μνήμης – ή πληροφορίας. Βάσει αυτών δημιουργήθηκαν τα πρώτα ημερολόγια και οι ναυτικοί έμαθαν πλοήγηση. Σημαντικό επίσης είναι ότι οι αστερισμοί είναι μια επινόηση του ανθρώπου με βάση τη λαμπρότητά τους και το πώς τα άστρα τους ξεχωρίζουν. Σκέφτηκα λοιπόν πως θα μπορούσα να κάνω μια χαρτογράφηση / αντιστοίχηση του ουρανού βάζοντας κάποιες μνήμες συλλογικές. Και τους έκανα αποθήκες μνήμης και πληροφορίας ηχητικής.

Αφήνω, λοιπόν, στην άκρη το κομμάτι της μυθολογίας – εκτός από την περίπτωση του Άτλαντα, γι αυτό και το ονόμασα πρότζεκτ ΑΤΛΑΣ – και παίρνω τους αστερισμούς κατατάσσοντάς τους σε μια σειρά βάσει της υποκειμενικής τους λαμπρότητας. Δηλαδή ο πιο κοντινός αστέρας είναι ο Σείριος που ανήκει στον αστερισμό του Μεγάλου Κυνός. Ο Κανόπoς, στον αστερισμό του Κάρινα, έρχεται δεύτερος – είναι σχεδόν 80 φορές πιο λαμπρός από τον Σείριο, όμως βρίσκεται πολύ πιο μακριά. Ταξινομώ, λοιπόν, 20 αστερισμούς βάσει των πιο λαμπρών άστρων τους και έτσι δημιουργείται μια κλίμακα, μια σειρά που ξεκινάει από τον Μεγάλο Κύνα και φθάνει ως τον Ηρακλέα που είναι ο πιο αμυδρός. Σε κάθε αστερισμό διαλέγω τα επτά λαμπρότερα άστρα του. Ξεκινάω λοιπόν παίρνοντας επτά άστρα από κάθε αστερισμό – που αντιστοιχίζονται με τους επτά μουσικούς φθόγγους – είναι 20 οι αστερισμοί, άρα 20 μουσικές κλίμακες, που τρέχουν σε 12 εγκαταστάσεις – γιατί έχουμε το 12φθογγο σύστημα, ουσιαστικά.

Οι φθόγγοι μου αυτοί είναι «φθόγγοι μνήμης», μνήμης που δημιουργείται και αποτυπώνεται με μέσα ηχογράφησης. Έτσι, ξεκινάω από τις πιο παλιές ηχογραφήσεις που έχουμε, που είναι αυτές του Edouard-Leon Scott (de Martinville), που πειραματίστηκε με τον ήχο και την ηχογράφηση πολύ πριν τον Edison. Μάλιστα μια από τις ηχογραφήσεις του είναι μια κορνέτα που παίζει μια σκάλα από το ένα C# ως το άλλο C#, που είναι γραμμένη σ’ έναν κύλινδρο. Αυτή η ηχογράφηση αντιστοιχεί στο πιο αμυδρό άστρο. Αυτό το πράγμα κλιμακώνεται με ολοένα και περισσότερες ηχογραφήσεις, για παράδειγμα, παράλληλα με τον Scott υπάρχει μια ηχογράφηση της καμπάνας του Μπιγκ Μπεν, του 1880-τόσο και μετά έχουμε σιγά-σιγά τον Lenin με μια ομιλία του προς τον Κόκκινο Στρατό, έχουμε τον Ghandi το ’30 και τον Εμπειρίκο ταυτόχρονα, οπότε κάθε αστερισμός χοντρικά πιάνει μια εποχή η οποία έρχεται πιο κοντά σ’ εμάς, φθάνοντας ως τον πιο λαμπερό, ο οποίος έχει τα τωρινά δεδομένα δηλαδή βομβαρδισμούς στη Συρία κ.λπ.

Όλο αυτό διατρέχει την ιστορία μας: την παγκόσμια σε 17 αστερισμούς και την ελληνική σε τρεις. Η ελληνική ξεκινά από μια ομιλία του Βενιζέλου το 1913 στο Λονδίνο και φθάνει ως το περσινό δημοψήφισμα. Δεν κάνω ντοκιμαντέρ, δεν τεκμηριώνω την ιστορία με ήχους – ούτε είναι ένα ακαδημαϊκό project. Ως καλλιτεχνική δημιουργία, αυτό που με ενδιαφέρει είναι η αίσθηση των πραγμάτων και να αποδώσω, αν γίνεται αυτό, τον απόηχο της κάθε γενιάς, της κάθε εποχής. Για παράδειγμα, στον Σταυρό του Νότου το πάνω άστρο είναι μια ραδιοφωνική εκπομπή από την Άνοιξη της Πράγας, το αμέσως επόμενο δεξιά άστρο είναι ο Στραβίνσκι που διευθύνει Στραβίνσκι στη “Firebird Suite”, και παράλληλα ακούγεται το “one step for the man…” από τον Neil Armstrong στη Σελήνη. Στο απέναντι άστρο του Σταυρού είναι η συνέχεια του Armstrong που λέει “…a giant step for mankind” και παράλληλα ακούγεται ο Country Joe McDonald στο τραγούδι του για το Βιετνάμ (“I-Feel-Like-I’m-Fixin’-To-Die Rag”) έτσι ώστε μετά το “giant step” να ακούγεται “next stop is Vietnam”. Στο κάτω άστρο έχω τα «Εόντα» του Γιάννη Ξενάκη μαζί με τα επεισόδια της εξέγερσης τον Μάη του ’68.

Εδώ ξεκινάει το κοινωνικό πείραμα. Υπάρχουν 12 εγκαταστάσεις στον χώρο με τη μορφή σταδίου, που ορίζεται από βάθρα. Κάθε βάθρο έχει μια πυραμίδα αφαιρετικά φτιαγμένη ώστε να αντικατοπτρίζει την κοινωνική μας δόμηση. Η βάση είναι η οικογένεια, τα πολλά παιδιά – ίσως ο Τρίτος Κόσμος – και στην κορυφή βρίσκονται οι ηγετικές φυσιογνωμίες που είναι μόνες τους. Οπότε, όλοι εμείς βρισκόμαστε σε ένα «σάντουιτς» δυνάμεων, ανάμεσα σε δυο πιέσεις που η μία μας λέει «οικογένεια» και η άλλη «καριέρα». Που βρισκόμαστε και που πάμε; Αυτό μπορεί να το απαντήσει μία κρυφή κάμερα USB που μας «συλλαμβάνει» και δημιουργεί με διαφορά φάσης το περίγραμμά μας – είναι μια τεχνική που λέγεται frame difference [Αν από ένα frame ενός πράγματος αφαιρέσουμε το προηγούμενό του, προκύπτει η κίνησή του]. Αυτό είναι ένα λευκό περίγραμμα που εμφανίζεται στον αστερισμό που παρατηρούμε στην οθόνη. Με την κίνηση αυτή, όταν αγγίξουμε ένα άστρο, η λάμψη του γίνεται πιο έντονη και παράγει ήχο. Για να γίνει αυτό όμως πρέπει να υπάρχει απόλυτο σκοτάδι: έχω φτιάξει ένα black box μέσα σε μια τεράστια αίθουσα στον χώρο Α, όπου υπάρχουν 12 κολώνες φωτός (beams). Όποιος μπει μέσα σε μια beam τον αναγνωρίζει η κάμερα και γίνεται διάδραση με τα άστρα! Το παιχνίδι με τους ήχους κι τους αστερισμούς διαρκεί ένα λεπτό – μετά αλλάζει ο αστερισμός και γίνεται παιχνίδι ήχων με τον επόμενο. Αυτό είναι, ουσιαστικά, παιχνίδι με τις μνήμες μας!

Έχουμε λοιπόν 12 βάθρα, με 12 εγκαταστάσεις όπου 12 θεατές κάθε φορά κάνουν διάδραση με τους ήχους. Από εκεί και μετά η σύνθεση είναι ανοιχτής φόρμας: ότι συμβεί! Τα δύο άκρα είναι ο απόλυτος θόρυβος, όπου όλοι παίζουν με τα άστρα και κάτι σαν απόλυτη σιωπή που δεν είναι απόλυτη σιωπή! Υπάρχει στο βάθος μια οθόνη που δεν είναι διαδραστική: έχει έναν γκιώνη – και ακούμε στιγμιαία τον ήχο του να σπάει την απόλυτη σιωπή. Όταν πια αρχίζει η «βαβούρα» των ανθρώπων αυτόν τον ήχο μπορεί και να τον ξεχάσουμε! Συνεχίζει όμως να υπάρχει. Θεωρώ ότι με αυτό τον τρόπο δηλώνω κατά κάποιον τρόπο την απόσταση των ανθρώπινων γεγονότων από τη φύση, που έχει έναν ξεχωριστό κύκλο εξέλιξης από αυτή την επέμβαση, όσο και αν υπάρχει αλληλεπίδραση αφού και ο άνθρωπος μέρος της φύσης είναι. Από την άλλη όμως, υπάρχουν κάποιοι παράλληλοι κόσμοι οι οποίοι λειτουργούν με άλλους ρυθμούς και αυτούς τους σηματοδοτώ μέσω του γκιώνη. Και όλως συμπτωματικώς, στους υπολογιστές αυτούς αυτό που αντιστοιχεί στον γκιώνη είναι που δίνει το έναυσμα να ξεκινήσουν όλα. Είναι στο δίκτυο σαν ρούτερ! Όλες αυτές οι εφαρμογές, που δουλεύτηκαν σε γλώσσα προγραμματισμού Max/MSP, έγιναν από το μηδέν! Η εφαρμογή και μόνο που πήρε δυο χρόνια δουλειά!

Αυτή τη στιγμή στο σπίτι είμαι με 13 υπολογιστές που τους έχω απλώσει σε όλο τον χώρο και τους προγραμματίζω. Έχω βάλλει tutti 200 ήχους να τους ακούσω ταυτόχρονα και έχει πολύ ενδιαφέρον – κάτι σαν υγρό παχύρρευστο που μεταβάλλεται η υφή του. Ή έχει συμπέσει να ακούγεται ο Νίτσε την ίδια χρονική στιγμή που ακούγεται ο Χίτλερ σε μια ομιλία του στο Ράιχσταγκ! Ο θεραπευτής και ο καταστροφέας των ψυχών ακούγονται ταυτόχρονα! Αυτή όμως είναι η ιστορία μας!

Όλο αυτό το πλαισιώνει η Φιόρη Μεταλληνού που είναι υπεύθυνη στο αστεροσκοπείο στην Πνύκα και είχε την ιδέα αφού όλο αυτό βασίζεται στους αστερισμούς, όταν το επιτρέπει το πρόγραμμα του φεστιβάλ, μετά από τις βραδινές παραστάσεις που είναι 9-11, να φέρνουν ένα τηλεσκόπιο από το αστεροσκοπείο και να γίνεται ουρανογραφία – δηλαδή θα καθόμαστε και θα παρατηρούμε τα άστρα μέχρι τη 1! Παράλληλα, έχει κλείσει και κάποιους φίλους αστροφυσικούς οι οποίοι θα κάνουν διαλέξεις με σχετικά συναφή θέματα. Αυτό θα γίνει για τέσσερα βράδια. Ίσως του χρόνου να το ανοίξουμε στο Αστεροσκοπείο, όπου στην ύπαιθρο, στο αλσύλλιο, μπορεί να πάρει άλλη διάσταση.