Έχουμε επανειλημμένα επισημάνει τη σημασία και το ενδιαφέρον των εκτός πεπατημένης προγραμμάτων που παρουσιάζουν ολοένα και συχνότερα, ακόμη και σε μικρότερους/εναλλακτικούς χώρους, οι μουσικοί της νεότερης γενιάς.
Η ανάγκη έκφρασης και βιοπορισμού των καλλιτεχνών βρίσκει έτσι δημιουργικές διεξόδους, οι οποίες συναντώνται γόνιμα με τις αναζητήσεις και την περιέργεια μεγάλου αριθμού φιλομούσων, και όχι κατ’ανάγκην των πιο ψαγμένων.
Τις προάλλες (26/2), στην αίθουσα «Black Box» του «Ιδρύματος Μιχάλης Κακογιάννης» η πάντοτε ανήσυχη ομάδα μουσικού θεάτρου «Ραφή» επανέλαβε την αφιερωμένη στον σχετικά άγνωστο Αμερικανό συνθέτη Μαρκ Μπλίτζσταϊν βραδιά που είχε προσφέρει -σε πρώτη ελληνική παρουσίαση- στις αρχές Φλεβάρη (2/2) στο θέατρο «Πόρτα». Δύο από τα ιδρυτικά της μέλη, η μεσόφωνος Αναστασία Κότσαλη και η υψίφωνος Λητώ Μεσσήνη συνέπραξαν εν προκειμένω με εκλεκτούς συνεργάτες, όπως τον ποιητή Χάρη Βλαβιανό, τον σκηνοθέτη Δημήτρη Δημόπουλο και τον πιανίστα/αρχιμουσικό Νίκο Βασιλείου.
Ο -ανατρεπτικός, αριστερός και ομοφυλόφιλος- Μπλίτζσταϊν (1905-1964) αποτέλεσε μέχρι τον πρόωρο θάνατό του ένα ιδιότυπο αμερικανικό κράμα …Κουρτ Βάϊλ και Χανς Άϊζλερ, σατιρίζοντας με τα -συχνότατα λογοκριμένα- έργα του αντικαπιταλιστικού/λαϊκού μουσικού θεάτρου την αμερικανική κοινωνία του μεσοπολέμου. Η «Ραφή» παρουσίασε ένα εκτενές ανθολόγιο από τραγούδια του για το θέατρο, γύρω από τα οποία άρθρωσε ένα ερεθιστικό πρόγραμμα πάνω στην κάθε μορφής λογοκρισία, ανεξαρτήτως πεδίου έκφρασης ή ιδεολογίας, στο οποίο «έσμιξε» η Αμερικανική Δύση με την Ευρωπαϊκή Ανατολή.
Ο Βλαβιανός διάβασε εμβόλιμα ποιήματα πάνω στην ίδια θεματική, που έγραψαν κυρίως -αλλά όχι μόνο- αντιφρονούντες ποιητές από χώρες του πρώην ανατολικού μπλοκ, τους οποίους είχε λογοκρίνει η τότε καθεστωτική προπαγάνδα. Ευπρόσδεκτη ελληνική πινελιά προσέφερε η ανάγνωση -από θεατές!- αποσπασμάτων από κείμενα ή φυλλάδια της εποχής των δικτατοριών της 4ης Αυγούστου και της 21ης Απριλίου. Το όλο εμπλουτίσθηκε -κάπως υπερβολικά- με προβολές αμερικανικών κινουμένων σχεδίων αντισοβιετικού περιεχομένου.
Η 90λεπτη συναυλία υπήρξε χρήσιμη και γιατί παρέσχε ευκαιρία γνωριμίας με μίαν αξιόλογη αν και μάλλον ελάσσονα, πολιτική/«στρατευμένη» περιοχή του αμερικανικού μουσικού θεάτρου. Οι δύο τραγουδίστριες ερμήνευσαν τις σύντομες αλλά ευθύβολες συνθέσεις με γνώση του ύφους, καθαρή εκφορά του λόγου και λεπτό χιούμορ. Την παράσταση έκλεψε αυτή τη φορά η Κότσαλη, που απέδωσε με αισθησιασμό και πιο γεμάτο ηχόχρωμα τα ερωτικά/λυρικά τραγούδια (“The nickel under the foot”, “I wish it so”), ενώ «έπαιξε» και με θεατρικότατο τονισμό των λέξεων στα πιο jazzy/groovy κομμάτια (“In the clear”). Η Μεσσήνη διακρίθηκε κυρίως στα πιο ειρωνικά/σαρκαστικά τραγούδια «χαρακτήρα» (“Mamasha goose”, “Expatriate”, “Modest maid”).
Έξοχη ρυθμικά, πνευματώδης, ευέλικτη υπήρξε η πιανιστική συνοδεία του Βασιλείου, που έλαμψε με την ακρίβεια της ατάκας σ’ένα ντουέτο με την Κότσαλη (“Send for the militia”). Την ίδια, άριστη αίσθηση του διαλόγου, αλλά και μίαν απρόσμενης ομορφιάς φωνή (παρά τα κάποια ορθοτονικά ολισθήματα), αυτήν του …Δημήτρη Δημόπουλου, αποκάλυψαν λίγο νωρίτερα τα ντουέτα του (“Tango Ballade”, “Freedom of the Press”) με τις δύο ερμηνεύτριες…
Συνολικά, μία συναυλία απολαυστική τόσο για τις αισθήσεις όσο και για το νου!
Η υψίφωνος Λένια Ζαφειροπούλου αποτελεί μίαν άλλη περίπτωση φιλέρευνης, ευαίσθητης και εργατικής καλλιτέχνιδος, αφού πέρα από το τραγούδι υπηρετεί εξίσου καλά την ποίηση και τη μετάφραση. Έχοντας ασχοληθεί ιδιαίτερα με το γερμανικό ρομαντισμό, επιμελείται η ίδια της μετάφρασης των ποιημάτων πάνω στα οποία βασίζονται τα τραγούδια των -πάντοτε πολυαναμενόμενων- ρεσιτάλ της. Το τελευταίο δόθηκε στις 6/2 στην κατάμεστη «Αίθουσα Δημ. Μητρόπουλος» του Μεγάρου Μουσικής και ήταν αφιερωμένο αποκλειστικά στον Σούμπερτ.
Λίγους μήνες μετά το «Χειμωνιάτικο ταξίδι», η Ζαφειροπούλου αναμετρήθηκε με το «Κύκνειο άσμα», δηλαδή με τα τελευταία τραγούδια που -εν είδει ιδιότυπης μουσικής διαθήκης- συγκεντρώθηκαν σε «κύκλο» μετά το θάνατο του συνθέτη από τον εκδότη και υποστηρικτή του Χάζλινγκερ.
Τη βραδιά άνοιξαν «Πέντε τραγούδια για το νερό», που αποδόθηκαν επιτυχημένα, με σεβασμό των εκφραστικών (φωνητικών, αφηγηματικών και πιανιστικών) τους ζητουμένων. Οι εντυπώσεις υπήρξαν πιο άνισες στο «Κύκνειο άσμα». Στις πάγιες επιφυλάξεις εάν οι μεγάλοι κύκλοι τραγουδιών του Σούμπερτ αποδίδονται καλύτερα από ανδρική (όπως είναι ο κανόνας) ή γυναικεία φωνή, και στην τελευταία περίπτωση αν είναι προτιμότερο ένα σκούρο ηχόχρωμα μεσοφώνου από το πιο φωτεινό μιας σοπράνο, καθένας ανταποκρίνεται ανάλογα με τις αισθητικές προτιμήσεις του.
Είναι, πάντως, δεδομένο ότι η μουσική και δραματουργική πυκνότητα του «Κύκνειου άσματος» απαιτεί από τραγουδιστή και πιανίστα τεχνικό και εκφραστικό οπλοστάσιο μεγάλου βεληνεκούς. Η Παπαστεφάνου απέδωσε, ως συνήθως, με άνεση και ευστοχία την εξαιρετικά απαιτητική πιανιστική γραφή, μολονότι είχε κανείς και πάλι την αίσθηση ότι η εξωστρεφής συνοδεία της δεν τελούσε πάντοτε σε ιδανική ισορροπία με το -κυρίαρχα εσωτερικό- στίγμα της ερμηνείας της Ζαφειροπούλου. Παρά την πεντακάθαρη άρθρωση και νοηματοδότηση του αδόμενου λόγου, καθώς και την αντίληψη του σκηνικού χαρακτήρα των τραγουδιών, το δροσερό τίμπρο της λυρικής υψιφώνου δεν διαθέτει τη γεμάτη, σκοτεινή χαμηλή περιοχή που θα επέτρεπε μεγαλύτερη ποικιλία αποχρώσεων για την περιγραφή αυτής της κατάδυσης στην άβυσσο της ανθρώπινης ψυχής.
Η ιδιότυπη μελαγχολία των πρώτων ποιημάτων του Ρέλσταμπ ή η ελαφράδα του «Αποχωρισμού» δικαιώθηκε σίγουρα περισσότερο από τη σκοτεινή διάσταση των υπολοίπων («Διαμονή», «Στα πέρατα»). Στα πιο δραματικά/ τραγικά τραγούδια σε ποίηση Χάϊνε, η σχεδόν εξπρεσιονιστική φωνητική προσέγγιση αποκάλυψε την έντονη, στα όρια της συγκίνησης, φόρτιση της τραγουδίστριας (π.χ. στα «Ο Άτλας», «Ο σωσίας»). Όμως, με αμιγώς μουσικούς όρους, μια τέτοια εξωτερίκευση συναισθημάτων εμπεριέχει συχνά άλλης φύσεως κινδύνους, όπως εν προκειμένω τονικές αστάθειες και διάρρηξη του ειρμού της όλης ερμηνείας…
Credit 1ης φωτογραφίας: Γιώργος Τσακνιάς / 2ης φωτογραφίας: Χάρης Ακριβιάδης
