«Τριστάνος και Ιζόλδη»: Αριστουργηματικός Βάγκνερ από τη Λυρική

Με μια μεγαλειώδη παραγωγή της αριστουργηματικής όπερας του Ρίχαρντ Βάγκνερ «Τριστάνος και Ιζόλδη», σε σκηνοθεσία Γιάννη Κόκκου και μουσική διεύθυνση Μύρωνα Μιχαηλίδη, υποδέχεται το 2015 η Εθνική Λυρική Σκηνή. Ο Ευτύχης Δ. Χωριατάκης γράφει γι’ αυτό το «απόλυτο έργο τέχνης».

Η Αν Πέτερσεν ως Ιζόλδη

Πόσο συχνά μπορεί η πρώτη παραγωγή μιας χρονιάς να συνιστά το κορυφαίο μουσικό γεγονός της; Κι όμως, αυτό συμβαίνει με την όπερα «Τριστάνος και Ιζόλδη» του Ρίχαρντ Βάγκνερ που ανεβάζει η Λυρική Σκηνή για τέσσερις παραστάσεις (21, 28, 31/1 και 4/2) στην αίθουσα «Αλεξάνδρα Τριάντη» του Μεγάρου. Οι λόγοι πολλοί: κατ’ αρχάς, το συγκεκριμένο έργο, με τον πλούτο της γραφής και τις καινοτομίες σε αρμονία και χρωματισμούς, συγκαταλέγεται σε αυτά που άλλαξαν την ιστορία της μουσικής, σηματοδοτώντας την αρχή του ύστερου ρομαντισμού αλλά και προαναγγέλλοντας την ατονικότητα. Στη συνέχεια, επειδή αποτελεί, πολλαπλώς, την πρώτη ελληνική παρουσίασή του: σε κλειστή αίθουσα και σε πλήρως σκηνοθετημένη μορφή από Έλληνα σκηνοθέτη, από ελληνικά μουσικά σύνολα και υπό τη διεύθυνση Έλληνα αρχιμουσικού!

Ο Βάγκνερ συνέθεσε την όπερα «Τριστάνος και Ιζόλδη» επηρεασμένος από το έργο του σπουδαίου φιλοσόφου Άρθουρ Σοπενχάουερ, αλλά και από την έντονα συναισθηματική σχέση του με τη Ματθίλδη Βέζεντονκ. Ενδεικτικό της σημασίας της είναι ότι επηρέασε όχι μόνο σπουδαίους συνθέτες (Μάλερ, Ρίχαρντ Στράους, Μπρίτεν, Ντεμπισί, Ραβέλ, Στραβίνσκι, Σένμπεργκ κ.ά.), αλλά και φιλοσόφους (Νίτσε), λογοτέχνες (Τόμας Μαν) μέχρι και σύγχρονους κινηματογραφιστές (Λαρς Φον Τρίερ). Όπως σε όλα τα έργα του Ρίχαρντ Βάγκνερ, το κείμενο/λιμπρέτο είναι του ιδίου και βασίζεται σε μύθο πιθανώς κελτικής προέλευσης, ο οποίος έγινε δημοφιλής το 12ο αιώνα μέσα από τη γαλλική και γερμανική ποίηση.

Η πλοκή αφορά τον έρωτα του ιππότη Τριστάνου για την Ιρλανδή πριγκίπισσα Ιζόλδη, την οποία φέρνει ως νύφη, παρά τη θέλησή της, στο θείο του, βασιλιά Μάρκο της Κορνουάλης. Κατά τη διάρκεια του ταξιδιού, η ακόλουθός της Μπρανγκένε ετοιμάζει ένα ερωτικό ελιξίριο, που παρέχει την αφορμή στους δύο νέους να εξομολογηθούν τα αισθήματά τους. Στην Κορνουάλη, κατά την απουσία του βασιλιά σε κυνήγι, ζουν τον απαγορευμένο έρωτα. Ο Μάρκος τους βρίσκει μαζί και σε συμπλοκή που ακολουθεί ο Τριστάνος τραυματίζεται θανάσιμα. Μεταφέρεται στον πύργο του στη Βρετάνη, όπου ξεψυχά στα χέρια της Ιζόλδης και εκείνη τον ακολουθεί, καθώς οραματίζεται την παντοτινή ένωση μαζί του.

Ο Τόρστεν Κερλ ως Τριστάνος

Ενάμιση χρόνο μετά τη θαυμάσια παραγωγή του «Ιπτάμενου Ολλανδού» στο Ηρώδειο, η ΕΛΣ εμπιστεύεται και πάλι τη σκηνοθεσία ενός βαγκνερικού αριστουργήματος στο διαπρεπή συμπατριώτη μας της διασποράς Γιάννη Κόκκο. Διαβάζοντας την όπερα ως «τραγωδία του φωτός και του σκότους» που διαδραματίζεται σε έναν κόσμο εσωτερικό, «σκοτεινών διαισθήσεων», ο σκηνοθέτης πιστεύει ότι «ο Βάγκνερ δεν συνέθεσε συνειδητά ένα ψυχόδραμα, αλλά εργάστηκε βασισμένος σε βαθιά γνώση των συμβόλων, κρατώντας μόνο την ουσία του θρύλου». Ως συνήθως, ο Κόκκος επιμελείται τα σκηνικά και τα κοστούμια. Αναμένουμε μια καλαίσθητη δουλειά, η οποία θα ισορροπεί μεταξύ ρεαλισμού και αφαίρεσης και θα αναδεικνύει μια μουσική εκστατικής ομορφιάς και πυρετώδους συναισθηματικής φόρτισης.

Η Λυρική εξασφάλισε για τους πρωταγωνιστικούς ρόλους διεθνώς αναγνωρισμένους μονωδούς. Τον Τριστάνο θα ερμηνεύσει ο Γερμανός ηρωικός τενόρος Τόρστεν Κερλ, ενώ την Ιζόλδη η Δανή σοπράνο Αν Πέτερσεν. Ο Γερμανός μπάσος Ράινχαρτ Χάγκεν θα ενσαρκώσει τον βασιλιά Μάρκο, ο βαρύτονος Μίχαελ Φιρ τον Κούρβεναλ, ενώ η Σουηδή δραματική υψίφωνος Καταρίνα Νταλάιμαν –άλλοτε διάσημη Ιζόλδη– εμφανίζεται ως Μπρανγκένε.
Τέλος, η ήδη πολύ μεγάλη προπώληση εισιτηρίων διαψεύδει για μία ακόμη φορά το μύθο ότι ο Βάγκνερ δεν ταιριάζει στο ελληνικό κοινό. Τα μουσικά σύνολα της ΕΛΣ καλούνται τώρα ν’ αποδείξουν τη δυνατότητα ανταπόκρισης στις υψηλότατες απαιτήσεις ενός ρεπερτορίου κεφαλαιώδους σημασίας για τη λυρική τέχνη.