Η μεταφορά του βιβλίου «Έμφυτο ελάττωμα» του Τόμας Πίντσον στην οθόνη από τον Πολ Τόμας Άντερσον επαναφέρει το μόνιμο καλλιτεχνικό ζήτημα κατά πόσον μπορούν τα μεγάλα μυθιστορήματα να μετατραπούν σε σπουδαίες ταινίες. Ένα αναπάντητο ερώτημα που βασανίζει τον κινηματογραφικό κόσμο εδώ και περίπου έναν αιώνα.
Λ ίγα χρόνια μετά την ανακάλυψη του σινεμά στις αρχές του 20ού αιώνα επικράτησε η γενικότερη αντίληψη ότι το κινηματογραφικό μέσο θα «κατάπινε» τις μέχρι τότε κραταιές τέχνες, ανάμεσά τους και τη λογοτεχνία. Κυριευμένοι από ορθολογιστική αλαζονεία και τεχνολατρικές αυταπάτες, οι άνθρωποι του πνεύματος εκείνης της εποχής πίστεψαν ότι το σινεμά με την αδιαμφισβήτητη αφηγηματική του δυναμική θα μετατρεπόταν στη μία και κυρίαρχη τέχνη. Αλήθεια πόσο αφελείς είμαστε εμείς οι άνθρωποι μερικές φορές; Έναν αιώνα και κάτι μετά την ανακάλυψη του κινηματογράφου, «της τεχνικής που έγινε τέχνη» όπως έλεγε ο Βασίλης Ραφαηλίδης, η λογοτεχνία όχι μόνο παραμένει κραταιά, αλλά η μετάφραση στην κινηματογραφική γλώσσα των κορυφαίων μυθιστορημάτων, κλασικών και σύγχρονων, παραμένει άλυτο πρόβλημα. Η μεταφορά του «Έμφυτου ελαττώματος» του Τόμας Πίντσον στην οθόνη από τον Πολ Τόμας Άντερσον σίγουρα επαναφέρει τη σχετική συζήτηση στην επικαιρότητα.
Συνάντηση δύο σπουδαίων Αμερικανών
Αν κάποιος προσπαθούσε να βρει ένα κοινό σημείο ανάμεσα στον σπουδαίο σκηνοθέτη Πολ Τόμας Άντερσον και τον κορυφαίο συγγραφέα Τόμας Πίντσον είναι ότι και οι δύο αποτελούν εκφραστές του «αμερικανικού παράδοξου». Αυτού που θέλει την πανίσχυρη υπερδύναμη του πλανήτη να ταλαιπωρείται από τις βαθιές αντιθέσεις της, όπως η σφοδρή σύγκρουση της συντήρησης και του φιλελευθερισμού, η εκρηκτική ταξική/φυλετική της σύνθεση και, φυσικά, το υλιστικό κυνήγι του αμερικανικού ονείρου που έχει αποκτήσει μεταφυσικές διαστάσεις εδώ και πολλές δεκαετίες. Είναι απόλυτα λογικό, λοιπόν, ότι ο αντισυμβατικός δημιουργός Πολ Τόμας Άντερσον λατρεύει τα παραληρηματικά μυθιστορήματα του Τόμας Πίντσον, τα οποία βέβαια οι πάντες θεωρούσαν μη κινηματογραφήσιμα.
Ανέκαθεν όμως ο Αμερικανός σκηνοθέτης («Θα Χυθεί Αίμα», «Ξέφρενες Νύχτες») έβαζε κινηματογραφικά στοιχήματα υψηλού ρίσκου και η μεταφορά του «Έμφυτου ελαττώματος» (2009) είναι ένα από αυτά. Διαθέτοντας πρωτοκλασάτο καστ, με δυνατά ονόματα όπως οι Γιοακίν Φίνιξ, Τζος Μπρόλιν, Μπενίσιο ντελ Τόρο, Όουεν Γουίλσον και Ρις Γουίδερσπουν, ο Πολ Τόμας Άντερσον ενορχήστρωσε ένα ψυχεδελικό νεο-νουάρ, όπου η κίνηση της κάμερας και το μοντάζ ακολουθούν τους παραισθησιογόνους ρυθμούς του ρέμπελου πρωταγωνιστή της ταινίας και των ναρκωτικών που καταναλώνει... Η μεταμοντέρνα κινηματογραφική απεικόνιση της «παράξενης Αμερικής» από τον 44χρονο δημιουργό δίχασε κριτικούς και κοινό, ανάβοντας και πάλι τη συζήτηση για το κατά πόσον το κινηματογραφικό μέσο μπορεί να απεικονίσει το λογοτεχνικό πλούτο.
Μικρές μεταφορές μεγάλων λογοτεχνικών έργων
Το 2006 ο «Guardian» έκανε μια ψηφοφορία για τις καλύτερες ταινίες-μεταφορές λογοτεχνικών έργων. Τα αποτελέσματά της ήταν πραγματικά εντυπωσιακά... Αν κάποιος κοιτάξει προσεκτικά τις πρώτες πενήντα ταινίες, δεν θα βρει ούτε έναν τίτλο που να βασίζεται στα λογοτεχνικά αριστουργήματα των Ντοστογιέφσκι, Τολστόι, Χέμινγουεϊ, Σαίξπηρ ή Κάφκα (η «Δίκη» του Όρσον Ουέλς μάλλον είναι η μόνη που αδικείται από τη λίστα). Ακόμη μία ισχυρή ένδειξη ότι το σινεμά αδυνατεί να αποκωδικοποιήσει την αδάμαστη εγκεφαλική λογοτεχνική φαντασία. Παλεύοντας ανάμεσα στο φορμαλισμό και το στείρο κλασικισμό, το κινηματογραφικό μέσο δείχνει διαχρονικά ανήμπορο να μεταφράσει το λογοτεχνικό πνεύμα σε εικόνα. Το ζήτημα ωστόσο δεν εξαντλείται στους μεγάλους κλασικούς συγγραφείς, αλλά επεκτείνεται και στα κορυφαία μυθιστορήματα της σύγχρονης αμερικανικής λογοτεχνίας.
Πέρα από τον Τόμας Πίντσον, οι περισσότερες προσπάθειες μεταφοράς μυθιστορημάτων του Φίλιπ Ροθ (από το «Αντίο, Έρωτά Μου» μέχρι το «Ανθρώπινο Στίγμα») ή του Ντον ντε Λίλο (το πρόσφατο «Cosmopolis» του Κρόνενμπεργκ) υπήρξαν από σχετικά έως απόλυτα αποτυχημένες. Από την άλλη, τώρα, αρκετές φορές έχουμε δει παραδόξως εξαιρετικές ταινίες να πατούν δημιουργικά πάνω σε μυθιστορήματα που σίγουρα δεν θα κατατάσσονταν στην κατηγορία «αριστουργήματα»... Το φουτουριστικό «Κουρδιστό Πορτοκάλι», το ατμοσφαιρικό υπαρξιακό δράμα «Fight Club» και το ντελιριακό road movie «Φόβος και Παράνοια στο Λας Βέγκας» είναι μόνο μερικά από τα σπουδαία φιλμ που γεννήθηκαν από –τουλάχιστον– μέτριο κι εκ πρώτης όψεως αντικινηματογραφικό λογοτεχνικό υλικό. Μήπως τελικά ο κανόνας (που έχει, φυσικά, τις εξαιρέσεις του) είναι ότι η καλλιτεχνική αξία μιας μεταφοράς είναι αντιστρόφως ανάλογη από το πρωτότυπο λογοτεχνικό υλικό που χρησιμοποίησε;
Περισσότερες πληροφορίες
Έμφυτο Ελάττωμα
Στο Λος Άντζελες του 1970 ένας χίπης ιδιωτικός ντετέκτιβ αναλαμβάνει να ερευνήσει μια υπόθεση εξαφάνισης, η οποία αποδεικνύεται επικίνδυνα πολύπλοκη.
