Δεν θα δούμε ρώσικα αρχοντικά, αλλά μια τρύπα-εικονοστάσι της παιδικής ηλικίας. Και δεν θα ακούσουμε μπαλαλάικες, αλλά πιάνο και μπουζούκια, ενώ δύο από τις ηθοποιούς θα είναι σε προχωρημένη εγκυμοσύνη και τρεις άλλοι μεταμφιεσμένοι σε Μίκι Μάους. Μετά την «Γκόλφω» και το «Δεκαήμερο», ο Νίκος Καραθάνος ανεβάζει, όπως μόνο εκείνος ξέρει, τον «Βυσσινόκηπο» του Τσέχοφ και μας δίνει τις απαραίτητες... εξηγήσεις!
Τι δουλειά έχει ο Μίκι Μάους στον «Βυσσινόκηπο»;
Για να καταλάβεις ένα έργο, χρησιμοποιείς κάποια προσωπικά σου κλειδιά. Ο «Βυσσινόκηπος» είναι, λοιπόν, κάτι σαν τον κήπο της παιδικής μας ηλικίας. Το έργο ξεκινά με τη φράση «Είμαστε στο παιδικό δωμάτιο». Δεν με ενδιαφέρει η παιδικότητα, αλλά εκείνη η ηλικία της ζωής μας που όλα είναι παρθένα κι εμείς στέκουμε για πρώτη φορά μπροστά στο μυστήριο της ζωής και του θανάτου, προτού μπουν οι λέξεις και οι ταμπέλες ή μας μιλήσει κάποιος για όλα αυτά, τότε που μας κάνει μάθημα ο θεός και όχι οι άνθρωποι.
Γι’ αυτήν την ηλικία μιλάω, όταν η ζωή συμβαίνει σε κάθε λεπτό και την κοιτάζουμε κατάματα με τα μάτια ορθάνοιχτα. Δεν πλήττουμε. Ζούμε σε ένα μεγάλο σιωπηλό θόρυβο. Χρειάζεσαι, ως σκηνοθέτης, κάποια εργαλεία για να χτυπήσεις τον θεατή κατάστηθα και να ανακαλέσεις κάτι τέτοιο στην ψυχή του. Ο Μίκι Μάους, βασικά οι τρεις ηθοποιοί που εμφανίζονται φορώντας τα μαύρα αυτιά του, ο Γιώργος Μπινιάρης, ο Άγγελος Παπαδημητρίου και η Αναστασία Κονίδη, είναι βουβά πρόσωπα. τα φαντάσματα του κήπου και του σπιτιού. Ο Μίκι ενέχει κάτι εφιαλτικό. Ειδικά στα πρώτα-πρώτα σκίτσα του Ντίσνεϊ είχε κάτι ανυπεράσπιστο πάνω του. Ο Μίκι, εξάλλου, δεν μεγάλωσε ποτέ.
Εκτός από τον Μίκι, έχετε κάνει και μια ανορθόδοξη διανομή: η Γαλήνη Χατζηπασχάλη, η οποία μάλιστα θα είναι 7 μηνών έγκυος, θα ερμηνεύσει την πενηντάρα Λιουμπόφ και η Λυδία Φωτοπούλου τη 17χρονη κόρη της…
Δεν τη βρίσκω καθόλου ανορθόδοξη. Είναι μια ψυχική διανομή. Δεν ήθελα το σώμα ούτε την ηλικία του ηθοποιού – ήθελα το δαίμονά του. Δεν το έκανα για γούστο. Προέκυψε σιγά σιγά και όχι επίτηδες. Περάσαμε όλοι από όλους τους ρόλους. Ακόμη κι εγώ έπαιξα τη Λιουμπόφ. Πιστεύω όμως πως έκανα πολύ καλά που άφησα το ρόλο στα χέρια της Γαλήνης και ανέλαβα τον Λοπάχιν [σ.σ.: ο έμπορος που τελικά αγοράζει τον κήπο]. Η παράσταση θα έχει και δεύτερη έγκυο, την Έμιλυ Κολιανδρή. Δεν υπάρχει ομορφότερο πράγμα από το να σε πλησιάζει έτσι η ζωή και όλοι μας να ανεβαίνουμε στη σκηνή όπως είμαστε. Ο δε υπηρέτης, ο 87χρονος Φιρστ, ερμηνεύεται από τη Δάφνη Πατακιά, η οποία είναι δεν είναι 23 ετών. Δεν υπάρχει τίποτα καλύτερο από το να χάνονται οι ηλικίες και τα φύλα. Είναι σχεδόν νόμος στο θέατρο: όσο πιο ψεύτικος είσαι τόσο πιο αληθινός γίνεσαι.
Ένας «Βυσσινόκηπος» υπερρεαλιστικός και υπερβατικός;
Σίγουρα είναι ένας δικός μου «Βυσσινόκηπος». Δεν πρόκειται για μια ηθελημένη κόντρα με το ρεαλισμό, ούτε είναι βέβαιο πως όλα αυτά που σκεφτήκαμε θα είναι ωραία. Ένα ρίσκο είναι. Τα μπερδεύω για να τα καταλάβω. Είναι ωραίο όλα να καταστρέφονται για να μπορέσουν να ξαναγεννηθούν. Κι όλο αυτό που ζούμε τώρα είναι μια καλή ευκαιρία για να δούμε τα πράγματα από την αρχή. Μια δουλειά ανάτασης είναι, εξάλλου, το θέατρο: αλλιώς πρέπει να μπαίνεις και αλλιώς να βγαίνεις…
Τι σας συγκινεί στο έργο;
Η απεραντοσύνη του. Δεν μου φτάνει μια ζωή για να το καταλάβω. Είναι μια τεράστια λειτουργία με τη θρησκευτική έννοια – μια εμπειρία και όχι μια ιστορία. Απορείς ήδη από τον τίτλο του. Δεν πρόκειται απλώς για έναν κήπο, αλλά για 1.000 στρέμματα ομορφιάς. Γιατί διάλεξε ο Τσέχοφ να χωρέσει όλη την αγωνία των ηρώων του σε αυτήν την απόλυτη ομορφιά; Έχω δει έναν τέτοιο κήπο στο Μαρόκο, σε ένα χωριό πάνω από ένα ποτάμι, Φλεβάρη μήνα – δεν ξέρω αν είχε βυσσινιές, αλλά ήταν ολάνθιστος και η ομορφιά του σε έκανε να παραλύεις.
Ποια ήταν η οδηγία που δίνατε συχνότερα στις πρόβες;
«Παίξτε απαρηγόρητα». Γιατί η ζωή μας –τόσο εκείνη των ηρώων όσο και η δική μας– είναι απαρηγόρητη, μετέωρη. Δεν στεκόμαστε πουθενά, έχουμε ένα βαρύ πόνο μέσα μας, την αγωνία να ζεις μέσα σε ένα πληθυσμό σχέσεων και χειρονομιών που δεν έκανες, φιλιών που σου έλειψαν και χαδιών που δεν έδωσες… Ενώ δηλαδή λατρεύεις τη ζωή, ανησυχείς διαρκώς μην είσαι έξω από αυτήν και η λύπη σού επιτίθεται εκεί που δεν την περιμένεις – ένα απόγευμα όπου ένα παράξενο φως μπαίνει από το παράθυρό σου.
Ρωσία 1904 και Ελλάδα 2015. Τι μας ενώνει με την εποχή και τον τόπο συγγραφής του έργου;
Η ρώσικη ψυχή είναι κοντά στην ελληνική. Έχουν την ίδια θέρμη. Ενωνόμαστε όμως και λόγω της ένδειας χρημάτων. Λέει κάποιος κάπου στο έργο: «Αν όλη αυτήν την ενέργεια που βάζετε στη ζωή σας για να πληρώνετε τους τόκους, τη χρησιμοποιούσατε για κάτι άλλο, τότε ίσως φέρνατε τον κόσμο ανάποδα». Όλοι στο έργο ψάχνουν για χρήματα, δανείζονται, ο ίδιος ο βυσσινόκηπος βγαίνει σε πλειστηριασμό, ε, κάτι μας θυμίζει όλο αυτό. Μας ενώνει η αγωνία. Μας ενώνει εξίσου η αναισθησία τους απέναντι σε αυτό. Όταν ο βυσσινόκηπος πουλιέται, ο Γκάγεφ παρηγορεί τη Λιουμπόφ: «Είδες; Όλα τώρα τελείωσαν και είμαστε μια χαρά. Τώρα πια ησυχάσαμε».
Οι ήρωες του έργου ισχυρίζονται ότι πλήττουν και οι περισσότερες παραστάσεις τούς παρουσιάζουν να βουλιάζουν στην ανία…
Έχει γίνει μια τεράστια παρεξήγηση! Η πλήξη δεν ανήκει στους ήρωες, αλλά στους ηθοποιούς, οι οποίοι για να χωνέψουν την απεραντοσύνη του Τσέχοφ, βρήκαν κάτι ευκόλως αναγνωρίσιμο και πεπερασμένο – την ανία. Κι όμως, στον «Βυσσινόκηπο» η ζωή είναι ασυγκράτητη και παρούσα συνέχεια και μεγαλοπρεπώς, το ίδιο και η αναζήτηση της ευτυχίας. Όπως λέει και ο Τροφίμοφ: «Προαισθάνομαι την ευτυχία, τη βλέπω κιόλας, ίσως δεν τη ζήσουμε εμείς. Μα τι πειράζει; Θα τη ζήσουν άλλοι!» Μιλά λες και όλες οι γενιές των ανθρώπων είμαστε το ίδιο πράγμα: σε μια αέναη πορεία προς την αναζήτηση της ευτυχίας. Ο κήπος, το χρέος, η ανάγκη, η αλλαγή της ζωής από σκηνή σε σκηνή, όλο αυτό είναι μια πορεία προς τα κάπου, οι σκηνές αρχίζουν ή τελειώνουν με τη λέξη «πάμε»…
Ο «Βυσσινόκηπος» ανεβαίνει στη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών από τις 22/4 μέχρι τις 3/5.
Περισσότερες πληροφορίες
Βυσσινόκηπος
Ο σκηνοθέτης, υπονομεύοντας τα στερεότυπα που βαραίνουν τις τσεχοφικές αναγνώσεις, προσεγγίζει το έργο ως «μια αιρετική κωμωδία μέσα σε ένα υπέροχο δράμα»
