Η Νένα Βενετσάνου δεν ήταν έτοιμη για τις "Ρεμπέτισσες Ψυχές"

Η Νένα Βενετσάνου, μια από τις πιο ξεχωριστές και ατμοσφαιρικές φωνές της ελληνικής μουσικής, επιστρέφει στο θεατρικό σανίδι με μια παράσταση που μοιάζει με μουσική αποκάλυψη. Από τις 6 Δεκεμβρίου, στο νεοκλασικό Αγγέλων Βήμα, παρουσιάζει τις "Ρεμπέτισσες Ψυχές" – ένα ταξίδι στις ζωές των γυναικών που σημάδεψαν το ρεμπέτικο, συχνά χωρίς να αναγνωριστούν όσο τους άξιζε. 

Μαζί με την Αμαλία Αυγουστάκη και την Υβόνη Σιέμου στο πιάνο, και με την καθοδήγηση του ερευνητή του ρεμπέτικου Παναγιώτη Κουνάδη, η Βενετσάνου φέρνει στο φως τραγούδια θησαυρούς από έναν κόσμο όπου οι γυναίκες πάλευαν, αντιστέκονταν, δημιουργούσαν και άφηναν το δικό τους αποτύπωμα. Σε ένα περιβάλλον σχεδόν "αντρικό", οι ρεμπέτισσες αυτές διεκδίκησαν την ύπαρξή τους όχι μέσα από θεωρίες, αλλά μέσα από τη φωνή και τη ζωή τους.

Η παράσταση δεν αναπαριστά απλώς ένα παρελθόν· το ανασυνδέει με το σήμερα. Μέσα από μια σύγχρονη, εσωτερική και ερμηνευτική ματιά, η Βενετσάνου επιλέγει να αφουγκραστεί την αλήθεια αυτών των τραγουδιών και να τα αφήσει να αναπνεύσουν σαν να γράφτηκαν χτες.

Συζητήσαμε μαζί της για τη δύναμη των ρεμπετισσών, τις δυσκολίες και τις γοητείες της παράστασης και για όσα μας διδάσκει το ρεμπέτικο σήμερα.

 

Ποιο είναι το πιο προσωπικό μάθημα που παίρνετε από την ενασχόλησή σας με τις Ρεμπέτισσες Ψυχές;

Η πρόταση με ξάφνιασε, αναρωτήθηκα αν ήμουν έτοιμη για κάτι τέτοιο, ομολογώ δεν ήμουν. Αγαπώ το είδος αυτών των τραγουδιών, αλλά με τον δικό μου τρόπο. Εμπιστεύθηκα τους ανθρώπους που μου το πρότειναν, κάποιες πλευρές του εαυτού μας δεν τις βλέπουμε.

Το ρεπερτόριο που μας σύστησε ο Παναγιώτης Κουνάδης ήταν δελεαστικό, έμαθα καινούργια τραγούδια και όλη η ατμόσφαιρα που αποπνέει ο χώρος που τραγουδάμε στο Αγγέλων Βήμα, καθόρισε πολλά στην ερμηνεία μου.

Τι σας έχει αγγίξει πιο πολύ μέσα από τις ιστορίες και τα τραγούδια αυτών των γυναικών;

Το ότι συμπληρώνουν τη γενική εικόνα που είχα για το Ρεμπέτικο την εποχή του Μεσοπόλεμου, σκληρή εποχή για όλους, αλλά και για τις γυναίκες που άλλαξαν δέρμα από τα βάσανα του πολέμου και της φτώχειας. Σε αυτή την επιλογή των τραγουδιών του Παναγιώτη Κουνάδη μου εμφανίστηκαν γυναίκες μέσα από την αληθινή ζωή και όχι πλάσματα της ονειροφαντασιάς των συνθετών. Είχαν όνομα, είχαν ιστορία, ήταν κάτι ξεχωριστό.

Το θαυμαστό στο ρεμπέτικο

Ποιο χαρακτηριστικό των Ρεμπέτισσων Ψυχών σάς εμπνέει περισσότερο και γιατί;

"Οι παλιές ηχογραφήσεις φυσικά και είναι πολύ γοητευτικές , αλλά μόνο όταν πας να τραγουδήσεις αυτά τα τραγούδια από το παρελθόν και να τα μεταφέρεις σε ενεστώτα χρόνο, καταλαβαίνεις τι πρέπει να κάνεις. Το λαϊκό αστικό τραγούδι δεν έχει ερμηνευτικό δόγμα, είναι πολύ ελεύθερο και έχει μεγάλη ποικιλία ηχοχρωμάτων, ρυθμών και επιρροών."

Υπάρχει μέσα σε αυτές μια περηφάνια, και αισθάνομαι ότι οι δημιουργοί των τραγουδιών αυτών τις καμαρώνουν, το κατάλαβα ερμηνεύοντάς τα, παρά ακούγοντάς τα από τις παλιές ηχογραφήσεις. Οι παλιές ηχογραφήσεις φυσικά και είναι πολύ γοητευτικές , αλλά μόνο όταν πας να τραγουδήσεις αυτά τα τραγούδια από το παρελθόν και να τα μεταφέρεις σε ενεστώτα χρόνο, καταλαβαίνεις τι πρέπει να κάνεις. Το λαϊκό αστικό τραγούδι δεν έχει ερμηνευτικό δόγμα, είναι πολύ ελεύθερο και έχει μεγάλη ποικιλία ηχοχρωμάτων, ρυθμών και επιρροών. Το θαυμαστό στο ρεμπέτικο είναι ότι είναι απέριττο, σε αποστομώνει η μουσική αυτή απ’ όπου ξεπηδά η δύναμη και το θάρρος ενός γενναίου λαού. Μην ξεχνάμε, με το είναι τους και το παράλογο της ψυχής τους, με το πάθος τους ταξίδεψε ο Ελληνισμός τον κόσμο, χορεύοντας και τραγουδώντας.

Τι βρίσκετε σε αυτές που ίσως λείπει σήμερα;

"Μπορεί να έχει αλλάξει η στάση των ειδικών απέναντι στο είδος, αλλά το Ρεμπέτικο παραμένει ένας κόσμος ανδρικός. Η θέση των Γυναικών τότε στην κοινωνική ζωή και απέναντι στη Βία, πόσο μάλλον στο πάλκο ήταν ζόρικη.  Γι’ αυτό είναι και πολύ ενδιαφέρον να αναδειχτούν οι γυναίκες ως καλλιτεχνικές φυσιογνωμίες, του τότε όπως και του σήμερα."

Οι παλιές ερμηνεύτριες ηχογράφησαν κάτω από αδιευκρίνιστες συνθήκες, αρκετές εκτός Ελλάδας, δεν έχω σχόλια, κριτικές, τίποτα από τότε, πολλές πληροφορίες χάθηκαν, γιατί το ρεμπέτικο ήταν πάντα απαξιωμένο είδος τραγουδιού, πόσο μάλλον οι τραγουδίστριες. Σήμερα έχουμε στοιχεία από διάφορες πηγές για την εποχή και την κοινωνική θέση των γυναικών αυτών, αλλά όχι αρκετά για τις επαγγελματίες τραγουδίστριες. Μπορεί να έχει αλλάξει η στάση των ειδικών απέναντι στο είδος, αλλά το Ρεμπέτικο παραμένει ένας κόσμος ανδρικός. Η θέση των Γυναικών τότε στην κοινωνική ζωή και απέναντι στη Βία, πόσο μάλλον στο πάλκο ήταν ζόρικη.  Γι’ αυτό είναι και πολύ ενδιαφέρον να αναδειχτούν οι γυναίκες ως καλλιτεχνικές φυσιογνωμίες, του τότε όπως και του σήμερα. Είμαστε μέρος της Ιστορίας της Μουσικής και η Ιστορία μας κυλά πολύστροφα τραγούδια.

Σαστίζοντας μέσα στο νεοκλασικό του "Αγγέλων Βήμα"

Ποιο θεωρείτε πως είναι το μεγαλύτερο επίτευγμα της παράστασης για εσάς;

Θα ήθελα να κρατήσουμε το δικό μας πρόσωπο και ελπίζω να είναι τόσο αληθινό το τραγούδι μας που να σαστίσουν όλοι μέσα στο νεοκλασικό κτίριο "Αγγέλων Βήμα" στην Σατωβριάνδου που διαθέτει πιάνο με ουρά στο σαλόνι. Οι Ρεμπέτισσες του τότε παραμένουν και θα παραμείνουν αμετακίνητες μέσα στο χρόνο, αυτάρκεις, δεν αναβιώνουν, κάθε μία υπήρξε μοναδική, όχι μόνο για τη φωνή, αλλά και για τον ψυχισμό της.

Η συναυλία μας, εντός ενός Νεοκλασικού σαλονιού του Μεσοπολέμου, με τα συγκεκριμένα τραγούδια είναι το επίτευγμα αυτής της παράστασης. Σε μια εποχή της εικόνας, ακούγοντας σε αυτό το κόντρα περιβάλλον, τη πιο γνήσια σύγχρονη λαϊκή μας μουσική παράδοση, νομίζω ότι πάμε πιο βαθιά στην ουσία της. Οι καλλιτέχνες που έγραψαν αυτά τα τραγούδια ήσαν άνθρωποι του περιθωρίου , αλλά ήταν μάστορες τρανοί και κυρίως οι Μικρασιάτες ήταν και σπουδαγμένοι. Όπως και νάχει οι άνθρωποι αυτοί τράβηξαν πολλά, δεν μιμήθηκαν όμως κανέναν και μπορεί να έγιναν με το ζόρι περιθώριο, αλλά δεν άφησαν το τραγούδι σε σκάρτα χέρια. Υπηρέτησαν την Λαϊκή Μούσα εξευγενισμένα, δεξιοτεχνικά και η μουσική τους έχει αξία.

Τι σας διδάσκει το ρεμπέτικο για τη γυναικεία αυτονομία σε σχέση με τη σημερινή μουσική σκηνή;

Δεν υπήρχε αυτονομία στο Ρεμπέτικο, ειδικά για τις Γυναίκες. Τότε όπως και τώρα η Μουσική ανδροκρατείται και ήταν δύσκολο μία γυναίκα να ξεχωρίσει, να γίνει σεβαστή και υπήρχε φυλετική διάκριση. Την εποχή των καφέ Αμάν, πριν την καταστροφή του ΄22, οι μουσικοί ήταν οπλισμένοι για να μην ρίχνονται οι άντρες θαμώνες στις γυναίκες, ειδικά στις χορεύτριες. Το σκηνικό άλλαξε όταν μετά την καταστροφή πήραν τα ινία οι Μικρασιάτες Μουσικοί. Αυτοί γλεντούσαν οικογενειακά, δεν ήταν σαν τους Ρεμπέτες που ήταν απόμεροι.

Η παρουσία των γυναικών στο κοινό έπαιξε ρόλο στη συμπεριφορά των ανδρών ως προς τις τραγουδίστριες. Βέβαια δεν γνωρίζουμε το επαγγελματικό περιβάλλον τότε , όπως δεν το γνωρίζουμε και σήμερα.

Η υπομονή και η σιωπή της γυναίκας μουσικού

Πώς βλέπετε τις γυναίκες τότε και τις γυναίκες σήμερα μέσα από τη μουσική; Μέσα από αυτά τα τραγούδια, άλλαξε ο τρόπος που βλέπετε τη δύναμη και την τόλμη των γυναικών;

Αυτό που βλέπω στις γυναίκες γενικώς, τότε και τώρα είναι ανεκτικότητα, υπομονή και σιωπή, στο επάγγελμα της Μουσικού. Δεν έχει συμβεί ακόμα το Μπαμ στον δικό μας χώρο. Το ότι περιμένουμε την κοινωνία να κατανοήσει το πως και το γιατί όλους αυτούς τους αιώνες οι γυναίκες δεν ήταν παγωμένες, ακίνητες υπάρξεις, χωρίς αισθήσεις, εμπειρίες, χωρίς ανθρώπινα χαρακτηριστικά, δεν το ανέχομαι. Ως καλλιτέχνις της Μουσικής υποστηρίζω ότι χρειάζεται να διεκδικήσουμε πολύ πιο θαρρετά την θέση μας στη επαγγελματική μουσική ζωή μας, δημιουργώντας νέα τραγούδια και νέα μουσικά έργα. Τα τραγούδια του Ρεμπέτικου που τραγουδάμε στο Αγγέλων Βήμα είναι εξαιρέσεις, παραμένουν ως αναπαραστάσεις μιας πραγματικότητας, η αλήθεια όμως είναι άλλη.

Τραγούδια που απευθύνονται σε ψυχές και όχι σε καταναλωτές 

Πόσο δύσκολο είναι να κρατήσετε την ισορροπία ανάμεσα στη νοσταλγία του παλιού και στην ανάγκη η μουσική να ζωντανέψει για το σημερινό κοινό;

Με άλλα λόγια με ρωτάτε πώς αποφασίζω τραγουδώντας τι να κρατήσω "ως ήταν” και τι να φέρω πιο κοντά στο σήμερα, όταν τραγουδώ το ελληνικό λαϊκό ρεπερτόριο. Για μένα λοιπόν το πιο σημαντικό στο παραδοσιακό μας ρεπερτόριο όπου ανήκει το ρεμπέτικο είναι η προφορικότητα. Το πως έχουν ταξιδέψει τα τραγούδια που λέω και το τι μπορεί να επιβιώσει στον ενεστώτα χρόνο από το παρελθόν τους που να μιλά στις ψυχές των σημερινών ακροατών. Για μένα η Μουσική ρέει , μετακινείται διαρκώς και προς κάθε κατεύθυνση. Δεν υπάρχει δηλαδή περιορισμός στο προς τα που θα πας, πας όπου θες και όπως μπορείς.

Είναι καλύτερα λοιπόν για μένα ένας καλλιτέχνης να κάνει αυτό που τον ευχαριστεί με ειλικρίνεια και αμεσότητα. Τι μας λένε αυτά τα ξεχωριστά τραγούδια, που δεν τα έχει ξανακούσει το κοινό, όπως δεν τα είχα ακούσει και εγώ; Το ότι το Ρεμπέτικο τραγούδι γενικώς μέσα από έναν ανεπιτήδευτο λυρισμό, γιάτρεψε τα τραύματα των ανθρώπων του μόχθου που ζούσαν με τον άρτο τον επιούσιο. Είναι τραγούδια που απευθύνονται σε ψυχές και όχι σε καταναλωτές. Μπορεί οι δημιουργοί αυτών των τραγουδιών να απαξιώθηκαν , να χάθηκε η εφηβεία και τα όνειρά τους με τους πολέμους και τις καταστροφές, όμως σε αυτά αποτυπώθηκε η αληθινή ζωή , έτσι όπως μόνο το ταπεινό τραγούδι ξέρει να την αποδίδει.να την αποδίδει.

Κωνσταντίνα Ηροδότου