© Χάρης Ακριβιάδης
Εντυπωσιακά ξεκίνησε η φετινή καλλιτεχνική περίοδος για το Μέγαρο Μουσικής Αθηνών με δύο καθηλωτικά ρεσιτάλ κορυφαίων διεθνώς μουσικών σε πρώτες μάλιστα ελληνικές εμφανίσεις. Να σηματοδοτούν άραγε μιαν ευπρόσδεκτη όσο και αναγκαία στροφή του Μεγάρου σε ό,τι αφορά τις διεθνείς μετακλήσεις σολίστ στην απόλυτη ακμή τους; Το μέλλον θα δείξει!
Η αρχή έγινε στις 17/10 με το ρεσιτάλ δύο πολύ σημαντικών Λιθουανών μουσικών, της -και αρμενικής εκ πατρός καταγωγής- υψιφώνου Ασμίκ Γκριγκοριάν και του -ρωσικής καταγωγής- πιανίστα Λούκας Γκένιουσας. Η Γκριγκοριάν αποτελεί ίσως σήμερα το πιο περιζήτητο όνομα διεθνώς στον κόσμο της όπερας. Αληθινός σκηνικός χαμαιλέων, η 44χρονη singing actress κινείται με σκανδαλιστική άνεση και ευελιξία σε μία ευρύτατη γκάμα ρεπερτορίου, ενσαρκώνοντας πρωταγωνιστικούς ρόλους σε όπερες του ιταλικού βερισμού (Τουραντότ, Μανόν Λεσκώ, 3 ηρωίδες του πουτσίνειου "Τρίπτυχου") και του εξπρεσιονιστικού 20ού αιώνα (Σαλώμη, Γενούφα, Μαρί) μέχρι όπερες διαφόρων εθνικών ρομαντικών σχολών (Ελισάβετ, Λαίδη Μάκβεθ, Ζέντα, Τατιάνα, Λίζα, Ρούσαλκα) ή ακόμη του ρομαντικού μπελ-κάντο (Νόρμα). Έχοντας την τύχη να την έχουμε παρακολουθήσει την τελευταία δεκαετία στους περισσότερους από αυτούς (κυρίως στο Φεστιβάλ του Σάλτσμπουργκ), ομολογούμε ότι αναμέναμε με μεγάλη περιέργεια πως θα ηχούσε αυτή η φωνή εκτός λυρικού θεάτρου και χωρίς τη συνοδεία ορχήστρας.
Απαντήσεις έδωσε πράγματι στην Αθήνα το -σχετικά σύντομης διάρκειας- πρόγραμμα με ρομάντσες και πιανιστικά κομμάτια των Τσαϊκόφσκι και Ραχμάνινοφ, με το οποίο περιοδεύει εδώ και αρκετό καιρό -με τον Γκένιουσας- σε διάφορες χώρες, …όταν βρίσκει ελεύθερο χρόνο από τις πολύ τακτικές οπερατικές της εμφανίσεις.
Η μεγάλη/ισχυρή φωνή της Γκριγκοριάν, πολύ άνετη στην υψηλή περιοχή αλλά και με ασφαλείς χαμηλές, "στηθαίες" νότες, γέμισε δίχως πρόβλημα μιαν αρκετά κατάμεστη "Αίθουσα Χρήστος Λαμπράκης", εντυπωσιάζοντας εξίσου με μια στέρεη τεχνική. Αντίθετα απ’ό,τι ίσως νόμιζε κανείς, το πρόγραμμα δεν ήταν διόλου απλό φωνητικά, πολλώ δε μάλλον που η υψίφωνος μετέτρεπε κάθε τραγούδι σε μια μικρή δραματική σκηνή, εκμεταλλευόμενη τη δυνατότητα νοηματοδότησης του αδόμενου ρωσικού λόγου (της γενεαλογικής δηλ. γλώσσας της) και την οξύτατη θεατρική της αντίληψη. Αληθινές καταθέσεις της "ρωσικής" ψυχής και των διαθέσεών της, οι ερμηνείες της διέθεταν μία συνεχή ένταση και μία εκφραστικότητα που παρέπεμπε σε αυτές της σπουδαίας Γιούλιας Βάραντυ, μολονότι η Γκριγκοριάν εμμένει στο ότι δεν έχει φωνητικά ή σκηνικά πρότυπα.
Η βαθιά μελαγχολία, το υποδόριο πάθος και η ψυχολογική φόρτιση των τραγουδιών του Τσαϊκόφσκι μεταδόθηκε εξίσου άριστα με το λυρισμό και την ιδιότυπη νοσταλγικότητα αυτών, αρμονικά πιο τολμηρών του Ραχμάνινοφ. Από τα τελευταία (που έτυχαν μιας ηχογραφήσεως αναφοράς πριν από μερικά χρόνια με τους ίδιους συντελεστές) ξεχώρισαν οι αισθαντικές ερμηνείες στα μαγευτικά "Ρυάκια της άνοιξης" και το συγκλονιστικό "Τι όμορφα που είναι εδώ". Σε όλα τα φωνητικά κομμάτια ισόκυρη, άκρως επιβλητική ήχησε η πιανιστική συνοδεία του 35χρονου Γκένιουσας, εξίσου "ψαγμένου" και ευαίσθητου συνοδοιπόρου, που εμπλούτιζε τις ερμηνείες με λεπταίσθητες πιανιστικές -στην ουσία ψυχολογικές- αποχρώσεις.
Λίγοι ίσως γνωρίζουν, πλην των πιο ενημερωμένων φιλόμουσων, τις μεγάλες προσδοκίες που είχαν δημιουργήσει οι παλαιότερες βραβεύσεις του σε περίφημους πιανιστικούς διαγωνισμούς ("Σοπέν", "Τσαϊκόφσκι"), και οι οποίες άρχισαν να επιβεβαιώνονται αρκετά αργότερα με μερικούς θαυμάσιους δίσκους αφιερωμένους σε πιανιστικά κομμάτια των Ραχμάνινοφ και Προκόφιεφ. Οι ερμηνείες των δύο τελευταίων "Πρελουδίων" του έργου 32 του Ραχμάνινοφ κατέδειξαν όχι μόνο τις σοπενικές τους επιρροές, αλλά και το μέγεθος της (δεξιο)τεχνικής του κλάσης (τι λαμπερές συγχορδίες!) και την σπάνια ικανότητα να κινείται αβίαστα μεταξύ λάμψης και εσωτερικότητας. Στο πρώτο μέρος η "Ρομάντσα" σε φα ελάσσονα και το "Χιουμοριστικό σκέρτσο" του Τσαϊκόφσκι αποδόθηκαν με τη δέουσα ευγένεια και παιγνιώδη διάθεση αντίστοιχα.
Μετά το ρεσιτάλ η άκρως προσηνής και προσιτή υψίφωνος κοινώνησε τη μεγάλη της χαρά που βρέθηκε ξανά στην Ελλάδα, με την οποία συνδέεται στενά με σημαντικές οικογενειακές αναμνήσεις. Παρά το εξαιρετικά βαρύ -σε ορίζοντα πενταετίας!- πρόγραμμά της, μακάρι αυτή η πρώτη ελληνική εμφάνιση να αποτελέσει προάγγελο αρκετών ακόμη…
Λίγες μέρες αργότερα (22/10) ήταν η σειρά δύο άλλων σπουδαίων καλλιτεχνών να κάνουν την πρώτη τους ελληνική εμφάνιση, στη λιγότερο -αν και οπωσδήποτε ικανοποιητικά- γεμάτη μεγάλη αίθουσα του Μεγάρου, της Αργεντινο-Ελβετίδας βιολοντσελίστριας Σολ Γκαμπέττα και του Γάλλου πιανίστα Μπερτράν Σαμαγιού.
Το πρόγραμμά της ουσιαστικά περιελάμβανε μεγάλο μέρος του περσινού διπλού τους CD με τα άπαντα για βιολοντσέλο και πιάνο του Μέντελσον. Το ρεσιτάλ άνοιξε με τις νεανικές "Παραλλαγές κοντσέρτου" και έκλεισε με τη μεταγενέστερη 1η Σονάτα. Και στα δύο έργα -που ακολουθούν τα κλασικά πρότυπα- έγινε σαφής, πέρα από την καταφανή εξοικείωση του νεαρού ακόμη Μέντελσον με τη γραφή για έγχορδα, η φωνητική διάσταση της γραφής, που είναι επηρεασμένη από τον κόσμο του Lied, και δη τα περίφημα -και αρχικά γραμμένα για πιάνο- "Τραγούδια χωρίς λόγια". Αυτήν ανέδειξαν με πηγαίο λυρισμό, αισθαντικότητα αλλά και κατά περιόδους πιο δραματικές χειρονομίες (π.χ. στη συναισθηματικά ανήσυχη 1η Σονάτα) οι δύο μουσικοί.
Από το εναρκτήριο κιόλας έργο είχαν γίνει εξάλλου αντιληπτά ο αβίαστος μεταξύ τους διάλογος και η ποιότητα του εκφραστικού τους οπλοστασίου: το απίστευτης κινητικότητας παίξιμο της βραχύσωμης Γκαμπέττα αξιοποιούσε έναν ήχο μαλακό, φωτεινό και ευέλικτο (αν και όχι ιδιαίτερα μεγάλου όγκου), μια έμφυτη μουσικότητα και μία φραστική μεγάλης πλαστικότητας. Μη περιοριζόμενος στην ανάδειξη του πιανιστικού μέρους των έργων, ο Σαμαγιού επεβλήθη, με την ξεχωριστή αίσθηση μελωδίας και ρυθμού και την πληθώρα εκλεπτύνσεων δυναμικής, ως ισότιμος συνομιλητής και όχι ως απλός ακομπανιατέρ!
Τούτα επιβεβαιώθηκαν ακόμα και στα δύο σύντομα -εμπνευσμένα από τα "Τραγούδια χωρίς λόγια" του Μέντελσον- έργα, που παρήγγειλαν οι εκλεκτοί μουσικοί στους διάσημους σύγχρονους Γερμανούς συνθέτες Βόλφγκανγκ Ρημ και Γιέργκ Βίντμαν. Στα αυστηρά "Δύο κομμάτια για βιολοντσέλο και πιάνο" του Ρημ το τσέλο είχε τον πρώτο ρόλο με την εκτύλιξη μιας κατά περίπτωση θραυσματώδους ή πιο ευρείας μελωδικής γραμμής, ενώ το πιάνο περιορίσθηκε σε αρμονικούς σχολιασμούς. Στο "Τραγούδι χωρίς λόγια" του Βίντμαν πάλι η περισσότερο ισόρροπη αρμονική συνύφανση των μελωδικών γραμμών των δύο οργάνων έγινε μέσα από το ρυθμό μιας βαρκαρόλας.
Εμβόλιμα οι συνομήλικοι (44χρονοι) μουσικοί χάρισαν μία στιβαρή εκτέλεση της πανέμορφης 2ης Σονάτας για βιολοντσέλο και πιάνο του Μπραμς, ενός εξαιρετικά πυκνού έργου αντιπροσωπευτικού της ώριμης συνθετικής του περιόδου. Αξιοποιώντας μεγάλη ευγένεια έκφρασης, εύροη εναλλαγή διακυμάνσεων ταχυτήτων και δυναμικής, προσεγμένη φραστική που αναδείκνυε την εξόχως μελωδική γραμμή, "χρωματίζοντάς" την με γεμάτες αυτοπεποίθηση, κατά περίπτωση πιο ευαίσθητες ή πιο μυώδεις σολιστικές διατυπώσεις, Γκαμπέττα και Σαμαγιού ανέδειξαν πειστικά την απερίφραστα ρομαντική μουσική δραματουργία και τη φθινοπωρινή διάθεση του έργου.
Η βραδιά ολοκληρώθηκε εύλογα με ένα "αυθεντικό" (αν και σε εκδοχή/μεταγραφή για τσέλο και πιάνο) "Τραγούδι χωρίς λόγια" του Μέντελσον.
Περιγραφή κεντρικής φωτογραφίας: Συνοδευόμενη από τον συμπατριώτη της πιανίστα Λούκας Γκένιουσας η Λιθουανή υψίφωνος Ασμίκ Γκριγκοριάν ερμηνεύει ρωσικές ρομάντσες στο πλαίσιο ρεσιτάλ στην "Αίθουσα Χρήστος Λαμπράκης" του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών (17/10)
