© Vahan Stepanyan
Το περσινό σου άλμπουμ "Bird of a Thousand Voices", σε φέρνει ξανά στην Ελλάδα. Ήθελες από την αρχή να φτιάξεις ένα concept άλμπουμ ή η ιδέα σχηματίστηκε αφού ακούσες τον ομώνυμο αρμένικο θρύλο;
Υποθέτω πως όχι, γιατί όλα ξεκίνησαν όταν διάβασα αυτό το παραμύθι, εμπνεύστηκα πολύ και άρχισα να γράφω μουσική χωρίς να σκέφτομαι τι θα βγει. Άρχισα να ηχογραφώ το μεγαλύτερο μέρος του άλμπουμ, κατά τη διάρκεια του covid, έτσι δεν υπήρχε κανένα σχέδιο να το κυκλοφορήσω επειγόντως. Τελικά χρειάστηκαν χρόνια μέχρι να κυκλοφορήσει! Όταν η μουσική ήταν σχεδόν έτοιμη, τηλεφώνησα στον Ruben Van Leer, έναν Ολλανδό φίλο μου και σπουδαίο σκηνοθέτη και σκηνογράφο, αλλά και μεγάλο λάτρη και γνώστη της μουσικής. Είχαμε ήδη κάνει δύο μουσικές ταινίες στο παρελθόν για το άλμπουμ "Shadow Theater και An Ancient Observer", αλλά και ένα live όπου σχεδίασε τα visuals. Ήδη από τότε, σκεφτόμασταν να κάνουμε ένα μεγάλο έργο, έτσι τον κάλεσα σκεπτόμενος ότι θα μπορούσαμε να συνεργαστούμε. Αφού του έστειλα την ιστορία και τη μουσική, σιγά σιγά συνειδητοποιήσαμε ότι αυτό είναι αυτό το μεγάλο έργο ή ...το πρώτο μεγάλο έργο, μιας και ελπίζω να κάνουμε περισσότερα! Αποφασίσαμε επομένως να κάνουμε ένα multimedia project. Αρχικά, θέλαμε να γυρίσουμε κινηματογραφικές σεκάνς, οι οποίες θα προβάλλονται κατά τη διάρκεια του live, αλλά τελικά πήγαμε προς την κατεύθυνση ενός μουσικού, διαμεσικού μουσικού θεάτρου, αν μπορώ να το αποκαλέσω έτσι. Υπάρχει η κινηματογραφική πτυχή, αλλά αυτόνομα από το live. Στη συνέχεια καταλήξαμε να δημιουργήσουμε και ένα διαδικτυακό παιχνίδι, το οποίο βασίζεται στο "The Kingdom", το εναρκτήριο κομμάτι του άλμπουμ, αλλά και ένα μουσικό παιχνίδι, που θα κυκλοφορήσει σύντομα, και ένα ερευνητικό έργο γύρω από το θέμα του παραμυθιού. Φυσικά δεν ήμουν μόνος μου σε όλο αυτό, αλλά πολλοί διαφορετικοί καλλιτέχνες συμμετείχαν και συνέβαλαν σημαντικά, όπως ο φωτογράφος και visual artist Karen Mirzoyan, ο οποίος ανέλαβε την καλλιτεχνική διεύθυνση, και ο απίστευτος εικονογράφος Khoren Matevosyan που σχεδίασε τα γραφιστικά του online game.
Τελευταία, έχουμε δει πολλά transmedia projects από καλλιτέχνες περίπου στην ηλικία σου, τα οποία τα εμπνεύστηκαν κατά τη διάρκεια των καραντίνων. Οπότε αναρωτιέμαι αν υπάρχει κάποιο μοτίβο εδώ, που έχει σχέση με την ανάγκη μας όχι απλώς να παρακολουθούμε, αλλά να συμμετέχουμε.
H διαδραστικότητα είναι προφανώς δημοφιλής, αλλά νίωθω ότι έτσι ήταν πάντα. Υποθέτω ότι είναι θετικό, αλλά ταυτόχρονα με απογοητεύει λίγο. Για παράδειγμα, όταν κυκλοφορούσα δίσκους πριν από 15 χρόνια, έπρεπε να πείσω τη δισκογραφική μου να κάνει έναν τεράστιο όγκο δουλειάς για να σιγουρευτώ ότι θα τυπώσουμε βινύλια. Κανείς δεν το έκανε στην τζαζ παρά μόνο πολύ σπάνια, ίσως μεγάλοι καλλιτέχνες όπως ο Herbie Hancock. Αντίστοιχα, κανείς δεν έκανε βίντεο κλιπ, γιατί "δεν το χρειαζόμασταν για την τζαζ". Τώρα, ακόμα και αν έχεις έναν swing jazz δίσκο, χρειάζεσαι ένα μουσικό βίντεο για να τον συνοδεύσεις. Και είναι ωραίο αν έχεις πραγματικά μια ιδέα και ένα concept, αλλά αισθάνομαι ότι γίνεται σχεδόν υποχρεωτικό, με όρους προώθησης μέσω των social media και των πλατφορμών. Δεν μπορείς απλά να κυκλοφορήσεις ένα άλμπουμ, ακόμα κι αν είναι σπουδαίο και ο κόσμος το απολαμβάνει. Αλλά από την άλλη πλευρά, προφανώς ωθεί τους ανθρώπους να συνδεθούν και με άλλες μορφές τέχνης.
Έχεις ένα μεγάλο κοινό από μεταλλάδες εδώ στην Ελλάδα. Γιατί νομίζεις συμβαίνει αυτό;
Ίσως θα έπρεπε να κάνεις αυτή την ερώτηση σε έναν μεταλλά! (γέλια) Μου αρέσει μόνο το ενάμισι τοις εκατό της metal. Λατρεύω τον ήχο της death metal και της progressive metal, αλλά υπάρχουν μόνο λίγες μπάντες που πραγματικά ακούω και εμπνέομαι από αυτές. Φυσικά, μου αρέσει η κλασικό ροκ και μερικές μπάντες των 90s. Μεγάλωσα με ροκ και τζαζ: όταν ήμουν δύο-τριών χρονών, ο πατέρας μου έπαιζε Black Sabbath στο σπίτι, οπότε ήμουν εκτεθειμένος σε αυτό από πολύ νωρίς.
Έτσι υποθέτω ότι αντανακλάται στη μουσική μου. Μου αρέσει πάντως το γεγονός ότι όπου κάνω συναυλίες υπάρχει ένα μικτό κοινό. Υπάρχουν 60χρονοι οπαδοί της τζαζ ή απλά όσοι γνωρίζουν τη δουλειά μου, ίσως και άλλα άλμπουμ που δεν είναι απαραίτητα επηρεασμένα από το heavy, progressive metal, αλλά και μεταλλάδες. Είμαι μουσικός της τζαζ, αλλά δεν είμαι κιόλας γιατί εκτιμώ επίσης βαθιά τους Led Zeppelin, τους Meshuggah και τους Tool και είναι πραγματικά μέρος της μουσικής μου. Στο τέλος, ο κόσμος απλά συνδέεται με τη μουσική και ας την αποκαλείς όπως θες.
Και ποια είναι τα τραγούδια που σου ακούς αυτόν τον καιρό;
Έχω μια playlist του Jan Garbarek, την οποία ακούω σχεδόν κάθε μέρα. Επίσης, πολλή πρώιμη μουσική από την Ευρώπη, την Αρμενία και την Ελλάδα, βυζαντινές και ελληνορθόδοξες ψαλμωδίες, αρμενική λειτουργική μουσική, αλλά και ευρωπαϊκή εκκλησιαστική μουσική του 12ου και 13ου αιώνα, πολυφωνικά τραγούδια. Ακόμα, τις προάλλες, ανακάλυψα τον τελευταίο δίσκο του Mount Kimbe, ο οποίος είναι πραγματικά καταπληκτικός.
Ποια ήταν η ανταπόκριση στην Αρμενία για το άλμπουμ σας; Υπήρξε συγκίνηση που χρησιμοποιήσατε την παράδοση και τον τοπικό μύθο;
Δεν έχουμε κάνει ακόμα πρεμιέρα στην Αρμενία, αλλά στοχεύουμε να την κάνουμε τον Οκτώβριο, έτσι θα δούμε τότε ποια θα είναι η ανταπόκριση. Αλλά μέχρι στιγμής, είχα την ευκαιρία να έρθω σε επαφή με πολλούς ανθρώπους ακριβώς λόγω αυτής της ιστορίας. Συνάντησα φιλολόσους και άνθρωποι από τις λαογραφικές σπουδές που εξειδικεύονται στα παραμύθια. Είναι ενδιαφέρον να συναντάς όλους αυτούς τους διαφορετικούς ανθρώπους και να έχεις τα σχόλιά τους, που διαφέρουν ανάλογα την ειδικότητά τους. Διαβάζοντας, επίσης, πολλές διαφορετικές λαϊκές εκδοχές αυτού του παραμυθιού, συνειδητοποίησα ότι υπάρχει ένα τεράστιο αρχειακό υλικό εκεί έξω, που δεν έχουν μελετήσει πολλοί άνθρωποι.
Στην Ελλάδα η αναβίωση της παραδοσιακής μουσικής είναι η μεγαλύτερη μουσική τάση. Συμβαίνει κάτι τέτοιο και στην Αρμενία;
Ναι, και είναι σχεδόν λυπηρό. Θα έπρεπε να είναι κάτι καλό, αλλά νιώθω ότι υπάρχουν μόνο λίγοι άνθρωποι που πραγματικά κάνουν κάτι που δεν υποβαθμίζει τη μουσική, γιατί δεν αρκεί η λαϊκή μουσική να παρουσιάζεται στη σκηνή. Σε κάποια μέρη του κόσμου γεννιέται ακόμα παραδοσιακή μουσική, αλλά στις περισσότερες χώρες δεν υπάρχει πια με τον ίδιο τρόπο, γιατί δεν υπάρχουν οι τελετές για τις οποίες δημιουργούταν. Περισσότερο υπάρχει μια τάση να την διατηρήσουμε και να την παρουσιάσουμε με πιο μοντέρνους τρόπους για να βεβαιωθούμε ότι ένα ευρύτερο κοινό μπορεί να την ακούσει και να διατηρήσει τη μνήμη της, πράγμα που είναι καλό. Αλλά ταυτόχρονα, σε καλλιτεχνικό επίπεδο, αισθάνομαι ότι η διατήρηση αυτή πρέπει να γίνεται μόνο από τους πραγματικά παραδοσιακούς μουσικούς. Όταν βλέπεις ότι υπάρχει απλά μια ποπ σταρ που απλά τραγουδάει ένα παραδοσιακό τραγούδι με πολύ κακό τρόπο, σε σχέση με τις αρχικές ηχογραφήσεις του, είναι το χειρότερο που μπορεί να συμβεί, γιατί στην ουσία αλλάζει τη μνήμη των ανθρώπων για αυτά τα τραγούδια. Χρειάζεται να περάσεις χρόνια μελετώντας αυτή τη μουσική και να την έχεις στις φλέβες σου πριν σκεφτείς να ανέβεις στη σκηνή. Και πρώτα απ' όλα, δεν πρέπει καν να ανέβεις στη σκηνή γιατί αυτή η μουσική είναι τελετουργική μουσική και πάντα συνοδευόταν από μια συγκεκριμένη διαδικασία, είτε ήταν, γαμήλιος χορός είτε ήταν θρήνος είτε ήταν τραγούδι εργασίας, τραγούδι οργώματος ή παρασκευής ψωμιού. Όταν αφήνεις όλη αυτή την τελετουργία και το βάζεις στη σκηνή, είναι σαν η μουσική να χάνεται. Ειδικά στις μέρες μας όπου στην πλειοψηφία της η μουσική βιομηχανία παράγει ποπ μουσική. Είναι σαν να χάνει την αξία της, μιας και οι τέχνες υποτίθεται έχουν στόχο να ανυψώνουν πνευματικά το άτομο και να το αποσυνδέουν από τον υλικό κόσμο. Υπάρχει βέβαια μια πίεση στους μουσικούς και στους καλλιτέχνες να είναι ταγοί, αλλά αυτό πρέπει να κάνουν.
