Με την καθιερωμένη συναυλία που δίνουν κάθε χρόνο στο Ηρώδειο, στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών, για την Παγκόσμια ημέρα της μουσικής (21/6) ολοκλήρωσαν τη φετινή καλλιτεχνική σαιζόν η Εθνική Συμφωνική Ορχήστρα της ΕΡΤ και ο από το 2023 διευθυντής της αρχιμουσικός Μιχάλης Οικονόμου. Στο κατάμεστο ρωμαϊκό κοίλο προτάθηκε φέτος ένα πρόγραμμα με τίτλο "Μουσικές του κόσμου", που απαρτιζόταν από 11 popular classics προερχόμενα από ισάριθμες διαφορετικές χώρες. Κάποια από αυτά τα αντιπροσωπευτικά κομμάτια της παγκόσμιας μουσικής φιλολογίας έχει ήδη ερμηνεύσει το σύνολο κατά τη διάρκεια πρόσφατων συναυλιών. Και αυτή η εμφάνιση πιστοποίησε τη "χημεία" αρχιμουσικού και ορχήστρας, τις σταθερές τους επιδόσεις, τον έξυπνο προγραμματισμό, όλα δηλ. εκείνα τα στοιχεία που έχουν αναγάγει τις τακτικές τους συναυλίες στο Μέγαρο εστίες απόλαυσης όχι μόνο για το πιστό κοινό τους αλλά και για κάθε στοιχειωδώς ενημερωμένο φιλόμουσο!
Σε δύο από τα βασικά στοιχεία της μουσικής, τη μελωδία και το ρυθμό, εστίαζαν -κάπως σχηματικά, θα λέγαμε- τα δύο μέρη του προγράμματος στο Ηρώδειο. Η βραδιά ξεκίνησε με τρία δημοφιλέστατα κομμάτια σλαβικής μουσικής. Χωρίς να δικαιωθεί απόλυτα ως προς τις άκρως δεξιοτεχνικές ορχηστρικές της απαιτήσεις, η εισαγωγή στην όπερα "Ρουσλάνος και Λιουντμίλα" του Γκλίνκα ευχαρίστησε με την αφηγηματική της ρευστότητα. Στο Adagio από το μπαλέτο "Σπάρτακος και Φρυγία" του Χατσατουριάν η πληθωρική μελωδία αναπτύχθηκε με συναίσθημα και αίσθηση της γραμμής, ενώ καλλιεπή ήχησαν τα σόλι των κορυφαίων των ξύλινων (Κοντός, Αντρόβερ Πάρδο, Μακρή). Το δίδυμο των φλάουτων (Δημητράτος/Μακρή) εντυπωσίασε και στον περίφημο "Μολδάβα" του Σμέτανα (το πλέον γνωστό απόσπασμα του κύκλου συμφωνικών ποιημάτων "Η πατρίδα μου"), η μελωδική γραφή του οποίου εκτυλίχθηκε μεν με επαρκείς περιγραφικές αρετές και ευγένεια βηματισμού, αλλά χωρίς διακινδυνεύσεις και πιο έντονο rubato στην κορύφωση, ενώ έλειψε και ένας πιο γεμάτος/μεστός ήχος στα έγχορδα.
Το πρώτο μέρος ολοκληρώθηκε σε θριαμβευτικούς τόνους με το 1ο από τα 5 (ή 6, αν λάβουμε υπόψη και την πρόσφατη ενορχήστρωση ημιτελών σκίτσων από τον Άντονυ Πέιν) εμβατήρια "Pomp and Circumstance" του Έλγκαρ, που ακούσθηκε στη σπάνια εκδοχή με το χορωδιακό που χρησιμοποίησε αργότερα ο συνθέτης στην "Ωδή της ενθρόνισης". Η εκτέλεση ενθουσίασε με την επισημότητα του βηματισμού και την εξαιρετικά αξιόπιστη σύμπραξη των χάλκινων πνευστών!
Λιγότερη ικανοποίηση άφησε, αντιθέτως, η εμβόλιμη απόδοση δύο χορωδιακών κομματιών από τις Χορωδίες της ΕΡΤ και του Δήμου Αθηναίων. Το μαλακό τραγούδι τους υπηρέτησε καλά την κατάνυξη του -γνωστού από περσινή συναυλία- "Ave verum corpus" του Μότσαρτ, η οποία όμως διασαλεύθηκε από αυτοσχέδια διαδήλωση για την Παλαιστίνη στον πεζόδρομο της Αρεοπαγίτου, αλλά ήχησε νωθρό και στερούμενο έντασης στο χορωδιακό των Τσιγγάνων από την Β’ πράξη του "Τροβατόρε" του Βέρντι, ειδικά συγκρινόμενο με την ακρίβεια και το πάθος του ορχηστρικού παιξίματος.
Μεγαλοπρέπεια, ευφράδεια αφήγησης, καλή φραστική των εγχόρδων και εξαιρετικά χάλκινα (θαυμάσιο εναρκτήριο σόλο τρομπέτας του Αρκούδη, προσεγμένα κόρνα και τρομπόνια) οριοθέτησαν μία ακόμη επιτυχημένη εκτέλεση της -σαφώς δουλεμένης- εισαγωγής στην όπερα "Ριέντσι" του Βάγκνερ, με την οποία ξεκίνησε το δεύτερο μέρος του προγράμματος.
Τα ξύλινα και δη το κλαρινέτο του Γκίνου υπήρξαν πάλι κομβικά στη σύντομη μινιμαλιστική φανφάρα "Σύντομη βόλτα με μία γρήγορη μηχανή" του Άνταμς, η επαναληπτική γραφή της οποίας συνοδευόταν από διόλου αυτονόητες απαιτήσεις από πλευράς ρυθμικής ακρίβειας και αρμονικής πρωτοτυπίας.
Η ευπρόσδεκτη σβελτάδα των εγχόρδων και μια σειρά από προσεγμένα σόλι όλων των ξύλινων πνευστών (και δη του φλάουτου της Μακρή και του πίκκολο του Μάργαρη) αξιοποιήθηκαν ιδιαίτερα σε δύο γρήγορα μέρη από την 1η "Δωδεκανησιακή σουίτα" του Γιάννη Κωνσταντινίδη.
Στο περίφημο "Μπολερό" του Ραβέλ, που όπως πάντα ενθουσιάζει το κοινό, ο Οικονόμου οργάνωσε έξοχα, υπό το σταθερό ρυθμικό βηματισμό που διαφύλαξε από το ταμπούρο ο κρουστός Μιχάλης Διακογιώργης, την ανέλιξη του αργού, προοδευτικού κρεσέντο μέχρι την -κάπως ατελή, εν προκειμένω- θριαμβική κορύφωση, αποσπώντας στην πορεία αξιόπιστες -ρευστές πλην κοφτές- παρουσιάσεις του μοναδικού μελωδικού θέματος από όλες τις ομάδες οργάνων (με ιδιαίτερα διακριθέντες τους Κοντό, Η. Παπαδόπουλο, Αρκούδη, Κρίμπερη, ντε Φλάβιις και Πριόβολο).
Το πρόγραμμα ολοκληρώθηκε σε εορταστική διάθεση με το 2ο Danzón του Μεξικανού Μάρκες, μία ευχάριστη σύνθεση γλυκανάλατων μελωδιών και μεξικάνικων χορευτικών θεμάτων, η οποία όμως παρέσχε και πάλι την ευκαιρία να λάμψουν σχεδόν …όλα τα αναλόγια της ορχήστρας!
H ενθουσιώδης υποδοχή του κοινού ανταμείφθηκε με δύο ανκόρ, μία θαυμάσια ερμηνεία του 8ου από τους "Σλάβικους χορούς" του έργου 46 του Ντβόρζακ και την επανάληψη κάποιων μέτρων από το 2ο Danzón του Μάρκες.
Ένα μήνα νωρίτερα (27/5), στην τελευταία τους τακτική συναυλία για τη φετινή χρονιά στην "Αίθουσα Χρήστος Λαμπράκης" του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών, ΕΣΟ ΕΡΤ και Οικονόμου πρότειναν ένα διαπλανητικό μουσικό ταξίδι συνοδεία εικόνας. Το πρόγραμμα περιελάμβανε την εισαγωγική "Ανατολή του ηλίου" από το συμφωνικό ποίημα του Ρίχαρντ Στράους "Τάδε έφη Ζαρατούστρα", την εισαγωγή "Ήλιος" του Νήλσεν και τους "Πλανήτες" του Χολστ.
Τα δύο τελευταία έργα ερμηνεύονται συχνά από κοινού στο πλαίσιο συναυλιών αντίστοιχης θεματικής, όπως πχ. μίας περσινής (15-3-2024) της ΚΟΘ στο Μέγαρο της Θεσσαλονίκης ή μίας παλιότερης (… και πανομοιότυπης!) της ίδιας της Συμφωνικής της ΕΡΤ, στο πλαίσιο της ενότητας "Cosmos" του ΚΠΙΣΝ ("Αίθουσα Σταύρος Νιάρχος", 26-2-2018) υπό τη διεύθυνση του Νίκου Χαλιάσα.
Όπως και προ εξαετίας τα έργα συνοδεύθηκαν από την προβολή βίντεο που σκηνοθέτησε και επιμελήθηκε ο δημιουργός ντοκυμαντέρ του Πλανηταρίου Θεοφάνης Ματσόπουλος. Αυτά ταξίδεψαν το κοινό στον ήλιο και τους πλανήτες με εντυπωσιακές εικόνες και οπτικοποιήσεις των τελευταίων παρατηρήσεων των διαστημοσυσκευών, με τις οποίες εξερευνούμε το ηλιακό μας σύστημα. Φιλοδοξώντας να εντυπωσιάσει ένα ευρύτερο κοινό, η συναρπαστική αλλά και επιστημονικά πιστή αυτή περιπλάνηση συνόδευσε ατμοσφαιρικά τη μουσική στη βραδιά που προλόγισε ο αστρονόμος του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών Νικόλαος Ματσόπουλος.
Αναπόφευκτα και εύλογα, στο βαθμό που το ηλιακό μας σύστημα αποτελείται από τον ήλιο και εννέα πλανήτες (αν θεωρήσουμε ως τέτοιον και τον Πλούτωνα), η συναυλία άνοιξε με την "Ανατολή του Ηλίου". Έτσι τιτλοφορείται το εισαγωγικό μέρος του υστερορομαντικού συμφωνικού ποιήματος "Τάδε έφη Ζαρατούστρα", το οποίο εμπνεύσθηκε ο Ρίχαρντ Στράους από το ομώνυμο φιλοσοφικό μυθιστόρημα του Νίτσε, και έγινε δημοφιλές στο ευρύ κοινό όταν χρησιμοποιήθηκε το 1968 από τον Κιούμπρικ στην περίφημη ταινία του "2001: η Οδύσσεια του διαστήματος". Το όλο έργο έχει βέβαια μία σαφή μεταφυσική διάσταση, η οποία, όπως ήταν αυτονόητο, δεν θα μπορούσε να αποδοθεί μέσα στα λίγα λεπτά που διήρκεσε η εισαγωγή.
Τη διαδρομή του ήλιου από την ανατολή στη δύση περιγράφει και η σπάνια παιζόμενη εισαγωγή για ορχήστρα "Ήλιος" του Νήλσεν που ακούσθηκε στη συνέχεια. Γραμμένο με αφορμή ταξίδι του Δανού συνθέτη και της συζύγου του στην Αθήνα των αρχών του περασμένου αιώνα, το άνισης έμπνευσης έργο αξιοποιεί σταδιακά τις διάφορες ορχηστρικές υποομάδες για την ανάπτυξη του θεματικού υλικού, μεταφέροντας πάντως περισσότερο τη μελαγχολία του ευρωπαϊκού Βορρά παρά τη θέρμη του μεσογειακού Νότου. Η ακριβής εκτέλεση ξεχώρισε για τα στρωτά τέμπι, την επαρκή διαύγεια ήχου των εγχόρδων (παρά την έλλειψη "σώματος" σε αυτόν τον βιολοντσέλων), κυρίως όμως για τις ωραίες συνεισφορές ξύλινων και χάλκινων πνευστών, και δη των -υπό τον Λαγό- κόρνων.
Στο επίκεντρο βρέθηκε φυσικά η συμφωνική σουίτα "Οι Πλανήτες", που ο Χολστ συνέθεσε μεταξύ 1914-1916 (περίοδο ενασχόλησής του με την αστρολογία), αντλώντας έμπνευση από την αρχαία κλασική ερμηνεία και ιδιότητά τους. Ο διάσημος Βρετανός μουσουργός έγραψε ορχηστρικά κομμάτια για 7 Πλανήτες, μη συμπεριλαμβάνοντας εν προκειμένω τη Γη και τον Πλούτωνα, ο οποίος ανακαλύφθηκε 14 χρόνια μετά την ολοκλήρωση του έργου και μόλις 4 πριν από το θάνατό του.
Καθώς κατά τον Χολστ οι "Πλανήτες" αποτελούν "μια σειρά εικόνων της διάθεσης" και ο μουσικός χαρακτήρας του κάθε μέρους συμβολίζει και μια διαφορετική έννοια, μια επιτυχημένη εκτέλεση της -υψηλότατων απαιτήσεων- σύνθεσης δεν πρέπει μόνο να αποδώσει άρτια την πλούσια ενορχήστρωση αλλά και να διαθέτει την κρίσιμη περιγραφική δύναμη.
Φημιζόμενος για τη βαθιά κατανόηση της αγγλικής μουσικής και τις επιδόσεις του σε αυτήν, ο Οικονόμου διέπλασε μία από κάθε άποψη εξαίρετη ερμηνεία με σαφείς περιγραφικές αρετές. Καλή στάθμιση των ισορροπιών ήχου μεταξύ των ορχηστρικών υποομάδων, εύροες διακυμάνσεις ταχυτήτων και δυναμικών, άρτια προβολή τόσο του ρυθμικού στοιχείου όσο και του ηχοχρωματικού πλούτου των διαφόρων ενοτήτων αποδείχθηκαν στοιχεία κομβικά για τη γλαφυρή αντιδιαστολή και τη δημιουργία της ιδιαίτερης ατμόσφαιρας κάθε πλανήτη.
Με μεγάλη κινητικότητα και την κατά τόπους δέουσα βαρύτητα αποδόθηκαν ο Άρης (του ολέθρου του πολέμου), ο Ερμής (της ρευστότητας και της αστάθειας) και ο Ουρανός (της μαγείας του σύμπαντος), ενώ στο Δία (της ευθυμίας και του πατριωτισμού) δεν έλειψε και το χιούμορ. Με υποβλητικότητα και σχεδόν ζεν διάσταση ήχησαν η Αφροδίτη (της γαλήνης και της ειρήνης), ο Κρόνος (της σοφίας και της αυστηρότητας του γήρατος) και ο Ποσειδώνας (των μυστηρίων και της απεραντότητας του σύμπαντος).
Τα ξύλινα της ΕΣΟ ΕΡΤ έλαμψαν με τα διάσπαρτα σόλι αλλά και την ποιότητα διαλόγου π.χ. με το α’ βιολί του Κορέλη (στον "Ερμή) ή με την άρπα (στον "Ποσειδώνα"), τα έγχορδα συνέβαλαν με τον εστιασμένο ήχο τους στην ανάδειξη της μεγαλοπρέπειας του "Δία", τα χάλκινα και δη τα τρομπόνια ξεχώρισαν στον "Κρόνο". Τι κρίμα που η κάπως ασύντακτη τοποθέτηση της γυναικείας χορωδίας της ΕΡΤ στα παρασκήνια και ο μεταλλικός της ήχος άμβλυναν τη μυστικιστική, σχεδόν υπνωτιστική διάσταση του φινάλε του "Ποσειδώνα"…
Τι κρίμα, τέλος, που οι διάφοροι αρμόδιοι φορείς δεν ασχολούνται σοβαρότερα με την ενίσχυση σε ανθρώπινο δυναμικό των Μουσικών Συνόλων της ΕΡΤ προς το σκοπό της εκπλήρωσης της καταστατικής, εθνικής τους αποστολής! Πολλώ δε μάλλον όταν, υπό την εμπνευσμένη καθοδήγηση του Μιχάλη Οικονόμου, η Συμφωνική Ορχήστρα δείχνει πολλές δυνατότητες σε συναυλίες απόλυτα ανταγωνιστικές των -ανώτερης αξίας- κρατικών ομολόγων της…
Λεζάντα πρώτης φωτογραφίας: Υπό τη διεύθυνση του Μιχάλη Οικονόμου η Εθνική Συμφωνική Ορχήστρα της ΕΡΤ ερμηνεύει popular classics σε συναυλία που έδωσε για την Παγκόσμια ημέρα της μουσικής στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών (Ωδείο Ηρώδου Αττικού, 21/6) © ΕΡΤ
