Με αφορμή τη συμπλήρωση 100 ετών από τη γέννηση του Πιερ Μπουλέζ, δύο κορυφαίοι πιανίστες, η βραβευμένη με Grammy Γκλόρια Τσενγκ και ο διακεκριμένος Ολλανδός ερμηνευτής και μουσικολόγος Ραλφ βαν Ράατ, παρουσιάζουν στην Εναλλακτική Σκηνή της ΕΛΣ ένα ρεσιτάλ-αφιέρωμα στον ριζοσπάστη συνθέτη που άφησε ανεξίτηλο αποτύπωμα στον μουσικό 20ό αιώνα. Πέρα από την τεχνική αυστηρότητα και την πνευματική του πυγμή, ο Μπουλέζ υπήρξε για τους δύο καλλιτέχνες κάτι βαθιά προσωπικό: πηγή καθοδήγησης, έμπνευσης και αλληλεπίδρασης.
Στη συνέντευξη που ακολουθεί, μιλούν με οικειότητα και στοχασμό για τον "δικό τους" Πιερ Μπουλέζ — έναν άνθρωπο που ήξερε να ακούει, να εμπιστεύεται και να ενθαρρύνει, έναν συνθέτη που δεν επεδίωκε απλώς τη διανοητική πρόκληση, αλλά και την ηχητική συγκίνηση. Μέσα από ανέκδοτα έργα, σπάνιες συνθέσεις και μουσικές συγγένειες, αποκαλύπτουν τον Boulez όχι μόνο ως αυστηρό αρχιτέκτονα της μορφής, αλλά και ως ευαίσθητο πρωτότυπο.
Gloria Cheng
Έχετε περιγράψει τη σχέση σας με τον Pierre Boulez ως προσωπική πέρα από μουσική. Τι σήμαινε για την καλλιτεχνική σας ανάπτυξη η καθοδήγησή του;
G.C.: Γνώρισα τον Pierre Boulez όταν τα μουσικά μου ενδιαφέροντα ήταν ακόμα αρκετά ευρεία και αφηρημένα. Ενδιαφερόμουν για τη μουσική του 18ου και 19ου αιώνα σε παλιά πιάνα, αλλά παράλληλα με τραβούσε έντονα η σύγχρονη μουσική και η συνεργασία με συνθέτες. Η δουλειά με τον Boulez συχνά σήμαινε να μαθαίνω σύγχρονα έργα που στην αρχή με μπέρδευαν. Η αυστηρή διαδικασία των προβών του ήταν πάντα στραμμένη στην καθαρότητα, επιτρέποντας στο νόημα της μουσικής να αναδειχθεί πλήρως. Όταν δουλεύαμε μαζί πάνω σε σόλο έργα, δε μιλούσε για μετρική τελειότητα αλλά για ελευθερία, ηχοχρώματα, αντήχηση. Κάθε πρόβα μαζί του ήταν σαν μια καθοδηγούμενη ξενάγηση προς κάποια ειδολογική αποκάλυψη. Δεν έχω σταματήσει να μαγεύομαι από αυτή τη διαδικασία της ανακάλυψης.
Ο Boulez συχνά θεωρείται ως ένας διανοούμενος, ακόμα και ριζοσπάστης στη μουσική. Παρ’ όλα αυτά, έχετε μιλήσει για τη μουσική του ως κάτι που αγγίζει τόσο το αυτί όσο και την καρδιά. Πώς συνδυάζετε αυτές τις δύο διαστάσεις στην ερμηνεία;
G.C.: Ο Ralph θα εκτελέσει ένα Σκέρτσο που έγραψε ο Boulez σε ηλικία 19 ετών· και ο Boulez συνέθεσε το πρώτο μέρος των "Structures" μέσα σε μια νύχτα, όταν ήταν 26. Τώρα, έχω φοιτητές συνθέτες στο UCLA που είναι αυτής της ηλικίας. Πάντα ψάχνω το πρόσωπο, την ψυχή, πίσω από τη δημιουργία κάθε μουσικής. Αυτό το πρόγραμμα αποκαλύπτει έναν φλογερό, θαρραλέο και ευαίσθητο νεαρό που κατέβαλε τεράστια προσπάθεια να συμφιλιώσει τις κυρίαρχα μουσικά δόγματα με τις προσωπικές του πεποιθήσεις. Πραγματικά, αγγίζει τα αυτιά και τις καρδιές μας να ακολουθούμε το ταξίδι του προς την ανακάλυψη της φωνής του (το πιο δύσκολο πράγμα για έναν νέο συνθέτη!) και να γίνεται ο άντρας και ο μουσικός που έφτασε να είναι.
Το αφιέρωμα στην Εναλλακτική Σκηνή της ΕΛΣ περιλαμβάνει ένα έργο που ο Boulez συνέθεσε για τον γάμο σας — πώς επηρεάζει η ερμηνεία ενός τόσο προσωπικού έργου την προσέγγισή σας στο υπόλοιπο πρόγραμμα;
G.C.: Με τα χρόνια, με συγκινεί όλο και περισσότερο το ότι αφιέρωσε χρόνο και προσπάθεια για να συνθέσει αυτό το έργο για μένα. Επί δεκαετίες δεν το ερμήνευα μετά την εκτέλεσή του στον γάμο μου, θεωρώντας το ως ένα ιδιωτικό δώρο που δεν έπρεπε να εκμεταλλευτώ. Αλλά μετά τον θάνατό του το 2016, το έργο βρέθηκε στα αρχεία του (στην Paul Sacher Stiftung) και άρχισα να το ερμηνεύω ξανά. Θα εκδοθεί σύντομα. Και πάλι, αυτή η κίνηση από τον κ. Boulez δείχνει την εξαιρετική του ευγένεια και ζεστασιά. Η μοναδική προσωπικότητα κάθε συνθέτη είναι αυτό που ελπίζουμε να μεταφέρουμε. Σε ορισμένες περιπτώσεις, όπως το "Ruth Is Sleeping" του Zappa, αποκαλύπτεται μια εναλλακτική, ασυνήθιστα ρομαντική πλευρά.
Ralph van Raat
Έχετε πει ότι αυτή είναι πια η στιγμή για ένα ευρύτερο κοινό να ανακαλύψει πραγματικά τη μουσική του Boulez. Τι κάνει το έργο του τόσο επίκαιρο και σημαντικό σήμερα;
R.v.R.: Η μουσική του Boulez είναι πιο σημαντική από ποτέ επειδή είναι γεμάτη ενέργεια, αντιθέσεις και εκπλήξεις. Τα έργα του συνδυάζουν τη δομή με την αυθορμητισμό, δημιουργώντας έναν ηχητικό κόσμο που νιώθει ζωντανός και συνεχώς μεταβαλλόμενος. Σε μια εποχή που οι ακροατές αναζητούν εμβυθιστικές, μεταμορφωτικές εμπειρίες, τα έργα του Boulez προσφέρουν ακριβώς αυτό. Είχε πει κάποτε ότι το κοινό χρειάζεται χρόνο για να κατανοήσει νέους ήχους, και ίσως τώρα είμαστε έτοιμοι· η μουσική του δεν είναι πια μόνο για ειδικούς αλλά για οποιονδήποτε είναι ανοιχτός σε μια νέα, συναρπαστική ακουστική εμπειρία.
Πώς διαμορφώνει η μουσικολογική σας οπτική την ερμηνεία των πιο άγνωστων ή έργων για πιάνο του Boulez που ήρθαν πρόσφατα στην επιφάνεια;
R.v.R.: Η διπλή μου οπτική [σ.σ. ως ερμηνευτή και ακαδημαϊκού] με έκανε να προσεγγίσω τα λιγότερο γνωστά πιανιστικά έργα του Boulez όχι μόνο ως ερμηνευτής αλλά και κάπως σαν ντετέκτιβ που αποκαλύπτει κρυμμένα επίπεδα νοήματος. Όταν πρωτο-αντίκρισα χειρόγραφα όπως το Σκέρτσο, δεν έβλεπα μόνο νότες, αλλά ένιωθα ότι διάβαζα τη σκέψη του, μελετώντας τις χειρόγραφες σημειώσεις και τις συναισθηματικές ενδείξεις του. Η θέαση των σχεδίων και σχολίων του έκανε τη μουσική του να νιώθει εξαιρετικά προσωπική, σχεδόν σαν να αποκρυπτογραφούσα τον εσωτερικό του κόσμο σε πραγματικό χρόνο. Η κατανόηση της πορείας του, από τη νεανική φλόγα έως τη μετέπειτα ωριμότητα, με βοηθά να ερμηνεύσω αυτά τα έργα με αίσθηση ιστορικής και συναισθηματικής συνέχειας. Δεν πρόκειται απλώς για την εκτέλεση της παρτιτούρας, αλλά για την αποκάλυψη της εκφραστικής πρόθεσης που είναι ενσωματωμένη μέσα σε αυτή.
Το πρόγραμμα αναδεικνύει τις συνδέσεις του Boulez με συνθέτες όπως οι Zappa, Cage και Lindberg. Τι αποκαλύπτουν αυτές οι αλληλεπιδράσεις για την καλλιτεχνική ταυτότητα του Boulez πέρα από τον σειριασμό;
R.v.R.: Ο Boulez ήταν κάτι παραπάνω από ένας σειριακός· ήταν εξερευνητής του ήχου. Η σύνδεσή του με τον Cage δείχνει την περιέργειά του για την απρόβλεπτη μουσική, αν και προτιμούσε τον έλεγχο στη δική του μουσική. Η εκτίμησή του για τον Zappa αποδεικνύει ότι δεν ήταν περιορισμένος στις κλασικές παραδόσεις· αγκάλιασε νέα ηχοχρώματα και ιδέες. Η επιρροή του Lindberg αντικατοπτρίζει το αυξανόμενο ενδιαφέρον του Boulez για πλούσιους, πολυεπίπεδους ηχητικούς κόσμους. Όλες αυτές οι συνδέσεις δείχνουν ότι ο Boulez δεν ήταν απλώς θεωρητικός· ήταν αληθινός καινοτόμος, που διαρκώς επεκτείνει τη μουσική του γλώσσα με τολμηρούς και συναρπαστικούς τρόπους.
Περισσότερες πληροφορίες
«100 χρόνια Πιέρ Μπουλέζ»
H βραβευμένη με Grammy και Emmy πιανίστρια Γκλόρια Τσενγκ και ο καταξιωμένος Ολλανδός πιανίστας Ραλφ βαν Ράατ παρουσιάζουν μια μοναδική συναυλία-αφιέρωμα στον «ασυμβίβαστο καινοτόμο» συνθέτη και μαέστρο που σημάδεψε τον 20ό αιώνα, με αφορμή τη συμπλήρωση των εκατό ετών από τη γέννησή του. Ο Γάλλος συνθέτης και μαέστρος Πιερ Μπουλέζ (1925-2016) υπήρξε μια από τις πιο ριζοσπαστικές και επιδραστικές μορφές της μεταπολεμικής σύγχρονης μουσικής. Αιρετικός, απαιτητικός και συχνά προκλητικός, μεταμόρφωσε το μουσικό τοπίο του 20ού αιώνα με τις ιδέες και το έργο του. Φημισμένος για τη διανοητική του αυστηρότητα, ο Μπουλέζ απέρριπτε τη μετριότητα, τη ρουτίνα και καθετί που θεωρούσε παρωχημένο. Η φράση του «πρέπει να ανατινάξουμε τα λυρικά θέατρα» -διατυπωμένη μεταφορικά το 1967- έγινε σύμβολο της ανάγκης για ριζική ανανέωση των μουσικών θεσμών. Ηγετική μορφή του σειραϊσμού τη δεκαετία του '50, ο Μπουλέζ συνέχισε να καινοτομεί ιδρύοντας το Ινστιτούτο Έρευνας και Συντονισμού Ακουστικής/Μουσικής (IRCAM) στο Παρίσι, ένα ερευνητικό κέντρο αιχμής για την ηλεκτρονική μουσική. Παράλληλα, ξεχώρισε και ως μαέστρος διεθνούς κύρους: ξεκινώντας το 1958 από τη Συμφωνική Ορχήστρα Ραδιοφωνίας Νοτιοδυτικής Γερμανίας στο Μπάντεν-Μπάντεν, ανέλαβε στη συνέχεια κορυφαίες θέσεις στη Συμφωνική του BBC στο Λονδίνο (1971-75) και τη Φιλαρμονική της Νέας Υόρκης (1971-77). Ο Πιερ Μπουλέζ δεν ήταν μόνο συνθέτης και διευθυντής ορχήστρας, ήταν ένας στοχαστής που πίστευε ότι η μουσική οφείλει να ταράζει τα νερά και να προχωρά αδιάκοπα προς το μέλλον.
