Με τρία εντελώς ιδιαίτερα (είτε λόγω θεματικής είτε λόγω λιγότερο προβεβλημένων μουσικών οργάνων) πλην απολύτως σαγηνευτικά προγράμματα που έδωσαν διάσημοι σολίστ ολοκληρώθηκε προ διμήνου η τρέχουσα καλλιτεχνική περίοδος του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών.
Στις 30/5, οι φιλόμουσοι γέμισαν ασφυκτικά την "Αίθουσα Χρήστος Λαμπράκης" για την πολυδιαφημισμένη παράσταση/πρόταση "Eden" ["Εδέμ"/Παράδεισος] της διάσημης Αμερικανίδας μεσοφώνου Τζόυς ΝτιΝτονάτο, την οποία πλαισίωσε η Ορχήστρα "Il Pomo d’Oro", υπό τη διεύθυνση του Μαξίμ Εμελιάνιτσεφ. Η Αθήνα αποτέλεσε έναν ακόμη -τον 28ο - σταθμό της παγκόσμιας περιοδείας τους, που είχε ως αφετηρία -αλλά δεν αναπαρήγαγε απόλυτα- το ομότιτλο CD που κυκλοφόρησε πέρσι.
Όπως και πολλοί άλλοι συνάδελφοί της, η ΝτιΝτονάτο συνηθίζει να παρουσιάζει συναυλιακά τις δισκογραφικές της δουλειές. Και η πρώτη της επίσημη αθηναϊκή εμφάνιση στο ΚΠΙΣΝ το 2018 (στο πλαίσιο του Summer Nostos Festival του "Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος") είχε γίνει με αφορμή την κυκλοφορία του CD/DVD "Στον πόλεμο και την ειρήνη".
Η πρόσφατη εμφάνιση είχε και άλλα κοινά στοιχεία με την παλαιότερη. Κατ’αρχάς, αμφότερες ήσαν δομημένες ως ένα συνολικό οπτικοακουστικό θέαμα/δρώμενο. Την -περισσότερο αναπτυγμένη και προσεγμένη, πάντως- νέα παράσταση σκηνοθέτησε η Μαρί Λαμπέρ-Λεμπιάν και φώτισε ατμοσφαιρικά ο Τζων Τόρες. Στα αριστερά της σκηνής τοποθετήθηκε η ορχήστρα υπό τον Ρώσο αρχιμουσικό, ενώ στο δεξιό μέρος δέσποζε η παρουσία της ΝτιΝτονάτο, που ερμήνευε ακολουθώντας μία εκφραστική -αδιόρατα χορευτική/θεατρική- κινησιολογία, συχνά σε συνάρτηση με μιαν αενάως συναρμολογούμενη "κυκλική" σκηνική κατασκευή.
Αμφότερες ολοκληρώθηκαν με την επί σκηνής ερμηνεία από κοινού με την Χορωδία Νέων του "El Sistema Greece" (μουσική διδασκαλία: Βάγια Παπαγιαννοπούλου) ενός τραγουδιού (του "Seeds of Hope" - μια συλλογική προσπάθεια των παιδιών της Χορωδίας Καντέρμπερι, που συμμετείχαν σε εργαστήριο περιβαλλοντικής ευαισθητοποίησης που διοργανώθηκε με αφορμή το "Εden" και έγινε ο ύμνος του).
Όπως και η ΝτιΝτονάτο παλαιότερα, η Ορχήστρα Il Pomo d’Oro αποτελεί επίσημο πρεσβευτή του "El Sistema Greece", ενός ανθρωπιστικού προγράμματος παροχής δωρεάν μουσικής εκπαίδευσης σε παιδιά που ζουν σε προσφυγικούς καταυλισμούς στη χώρα μας, το οποίο στοχεύει στην ταχύτερη ενσωμάτωσή τους στην ελληνική κοινωνία.
Η ιδιαιτερότητα της όλης πρότασης -που γεννήθηκε εν μέσω πανδημίας- αντικατοπτρίζει την προσωπικότητα της ΝτιΝτονάτο. Η 54χρονη μεσόφωνος από το Κάνσας αποτελεί εδώ και 25 χρόνια όχι μόνο μια από τις πιο φερέγγυες και στυλιστικά ευέλικτες τραγουδίστριες σε διεθνή κλίμακα, αλλά και υπόδειγμα σκεπτόμενου και ευαισθητοποιημένου καλλιτέχνη.
Εύλογα, η όποια αποτίμηση πρέπει να εκταθεί και στα δύο επίπεδα. Από πλευράς ακροάματος (μια μουσική περιπλάνηση τεσσάρων αιώνων), όλες οι φωνητικές συνθέσεις (τραγούδια και άριες από όπερες/ορατόρια) σχετίζονταν έμμεσα -κυρίως μέσω του αδόμενου κειμένου- με το φυσιολατρικό (;) μήνυμα-άξονα της παράστασης. Όλες υπηρετήθηκαν από την εγνωσμένη στέρεη τεχνική, μουσικότητα και εκφραστικότητα της μεσοφώνου, παρά τις ορατές πλέον ρωγμές του τίμπρου (ιδίως στη μεσαία περιοχή). Δοσμένο με δραματικότητα και καλαισθησία, το σκέλος του μπαρόκ (άριες των Μαρίνι, Καβάλλι, Χαίντελ) και του κλασικισμού (Μυσλίβετσεκ, Γκλουκ) υπήρξε έξοχο. Το αυτό ίσχυσε και για τις ιστορικά ενημερωμένες ερμηνείες σύντομων ενόργανων συνθέσεων των Ουτσελλίνι και Βαλεντίνι από τους "Pomo d’Oro", ένα από τα διασημότερα σήμερα μπαρόκ σύνολα, που συνάρπασαν με μια θυελλώδη εκτέλεση του "Χορού των πνευμάτων και των Ερινύων" από την όπερα "Ορφέας και Ευρυδίκη" του Γκλουκ.
Μεγαλύτερες επιφυλάξεις συνόδευσαν -και σε επίπεδο ορχηστρικής συνοδείας- το σκέλος του έντεχνου τραγουδιού, λιγότερο αυτό αμερικανικό (ένα τραγούδι του Κόπλαντ, ένα τραγούδι-παραγγελία στην βραβευμένη με Όσκαρ Ρέιτσελ Πόρτμαν και το ορχηστρικό "Αναπάντητο ερώτημα" του Άϊβς με το μοτίβο της τρομπέτας να αποδίδεται από …τη φωνή!), όσο τα 2 τραγούδια του Μάλερ σε ποίηση Ρύκερτ, που ήχησαν συναισθηματικά μάλλον αβαρή/αμέτοχα, χωρίς επαρκή νοηματοδότηση του αδόμενου λόγου.
Το εκλεκτιστικό μουσικά πρόγραμμα πρόβαλε, κατά τα λοιπά, ενίοτε κάπως εξεζητημένο, συνδυάζοντας διάφορες "ανώδυνες" (;) μορφές ακτιβισμού που παρέπεμπαν στην κατά την ΝτιΝτονάτο "Εδέμ", έναν κήπο αρμονίας, απολαύσεων και συνύπαρξης. Συναυλιακά, τουλάχιστον, η εστίαση δόθηκε στη φύση, ένα από τα συστατικά του, στοχεύοντας στο να μας κάνει πιο ευαίσθητους απέναντι στα περιβαλλοντικά προβλήματα και την κλιματική αλλαγή. Εδώ εντάχθηκε (λαμβάνοντας υπόψη και το αναπόφευκτο μάρκετινγκ;) και η διανομή μετά το πέρας της βραδιάς σπόρων χαμομηλιού για να φυτευθούν – στις αρχές του θέρους...
Στις αρχές του ίδιου μήνα (2/5), πλήθος κόσμου συνέρρευσε στη μεγάλη αίθουσα του Μεγάρου για το ρεσιτάλ που έδωσε ο διάσημος Γάλλος οργανίστας Ολιβιέ Λατρύ. Με αυτό εορτάσθηκε η επέτειος 30 χρόνων κατασκευής και εγκαινίων του εκκλησιαστικού οργάνου του Μεγάρου, που χρησιμοποιείται, ως γνωστόν, πολύ σπάνια, είτε για ρεσιτάλ κατά την περίοδο των Χριστουγέννων είτε στο πλαίσιο συμφωνικών συναυλιών, όπως π.χ. με αφορμή την εκτέλεση της 3ης Συμφωνίας του Σαιν-Σανς.
Εξίσου σπάνια προσφέρεται η δυνατότητα να απολαύσει κανείς ένα ρεπερτόριο από τον λεγόμενο "σκληρό πυρήνα" του συγκεκριμένου οργάνου (συνθετών όπως οι Βιερν, Ουιντόρ κλπ) και μάλιστα από έναν σολίστ τέτοιου διαμετρήματος, που έχει συνδέσει το όνομά του με τον ιστορικό καθεδρικό ναό της Νοτρ-Νταμ στο Παρίσι και δεν είχε ποτέ μέχρι σήμερα εμφανισθεί στην Ελλάδα σε 40 και πλέον χρόνια σταδιοδρομίας!
Η βραδιά ξεκίνησε με διάσημες συνθέσεις σε μεταγραφή για εκκλησιαστικό όργανο: την Εισαγωγή στην όπερα "Ο Ιπτάμενος Ολλανδός" του Ρ. Βάγκνερ (σε μεταγραφή Λεμάρ), τον "1ο Θρύλο" από το έργο "Άγιος Φραγκίσκος της Ασίζης: το κήρυγμα στα πουλιά" του Λιστ (σε μεταγραφή Σαιν-Σανς) και 3 δημοφιλή αποσπάσματα από "Το Καρναβάλι των ζώων" του Σαιν-Σανς (σε πρόσφατη μεταγραφή της Κορεάτισσας Σιν-Γιουνγκ Λη – συζύγου του Λατρύ!).
Πέρα από την ακρίβεια των μεταγραφών, θαύμασε εδώ κανείς την ηχητική προσαρμογή του οργάνου στις διαφορετικές απαιτήσεις των έργων. Με ιδιαίτερη πολυφωνική πυκνότητα αποδόθηκε η μεγαλόπρεπη οπερατική εισαγωγή, με λεπτότητα ο κόσμος των πουλιών και η πιο στοχαστική διάθεση του -γραμμένου για πιάνο- έργου του Λιστ, με ελαφράδα και χιούμορ τα δείγματα από την σατιρική ορχηστρική σουίτα του -και λαμπρού οργανίστα!- Σαιν-Σανς.
Τη δεξιοτεχνική δεινότητα του Λατρύ (αδιάλειπτη κίνηση των 2 χεριών – αρμονικά και ρυθμικά σφριγηλή χρήση των πεντάλ) κατέδειξε η εκπληκτική εκτέλεση της σύντομης Τοκκάτας (από τη 2η Σουίτα – έργο 53) της συλλογής "24 Φανταστικά κομμάτια" του περίφημου οργανίστα -προκατόχου του σολίστ στην Παναγία των Παρισίων!- και συνθέτη Βιερν.
Ο αυτοσχεδιασμός του σολίστ για τα "Χρόνια πολλά" του οργάνου του Μεγάρου, με τον οποίο έκλεισε το πρώτο μέρος του προγράμματος, ήλθε να υπενθυμίσει τη σημασία της τέχνης του αυτοσχεδιασμού για τους περισσότερους οργανίστες ως άσκηση αστραπιαίας συμπύκνωσης μουσικών σκέψεων σε δημιουργία γεμάτη ηχοχρώματα και συναισθήματα!
Η βραδιά ολοκληρώθηκε με την πανέμορφη 5η Συμφωνία για εκκλησιαστικό όργανο του -και δασκάλου του Βιερν- Ουιντόρ. Η ερμηνεία του Λατρύ ανέδειξε όλη τη μεγαλοπρέπεια της σύνθεσης, φωτίζοντας με φαντασία, ευελιξία και αφηγηματική ευφράδεια την χορευτική διάσταση των περίτεχνων παραλλαγών του πρώτου μέρους, τις φωνητικές και λικνιστικές ποιότητες των δύο επόμενων, το αυτοσχεδιαστικό adagio, τον δυναμισμό της καταληκτικής τοκκάτας!
Στην ενθουσιώδη υποδοχή του κοινού ο 61χρονος σολίστ αντιχάρισε το επίκαιρο -ελέω της επικείμενης τότε ενθρόνισης του βασιλιά Καρόλου Γ’- κομμάτι του Βιερν "Η καμπάνα του Ουέστμινστερ" και το κοσμαγάπητο "3ο Όνειρο αγάπης" του Λιστ σε δική του μεταγραφή για εκκλησιαστικό όργανο.
Εξίσου σπάνιο και πολύτιμο ήταν το ρεσιτάλ κρουστών που έδωσε δύο μήνες νωρίτερα (4/3) ο Δημήτρης Δεσύλλας στο πλαίσιο του κύκλου "Έλληνες σολίστ στην Αίθουσα Δημήτρης Μητρόπουλος" του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών.
Λίγο πριν αναλάβει καθήκοντα κορυφαίου των κρουστών στην Κρατική Ορχήστρα Αθηνών, ο εκλεκτός Κερκυραίος μουσικός έδωσε έγκυρο δείγμα της τέχνης του, παίζοντας, μεταξύ άλλων, και σε μαρίμπα, ταμπούρο, ντραμ σετ, βιμπράφωνο!
Η σολιστική διάσταση των κρουστών έχει αναδειχθεί κατά τις τελευταίες δεκαετίες μέσω σειράς έργων που προσπαθούν να αξιοποιήσουν τόσο τις τεχνικές όσο και τις εκφραστικές τους δυνατότητες, δίνοντας έμφαση στον ηχοχρωματικό πλούτο των κατά περίπτωση ξύλινων, μεταλλικών ή μεμβρανόφωνων οργάνων. Το υπό τον εύγλωττο τίτλο "Spectrum" πρόγραμμα αποτέλεσε έναν έγκυρο περίπλου στη γεμάτη ρυθμικότητα και φαντασία σχετική μουσική δημιουργία του 20ού και του 21ου αιώνα.
Η φαντασία αποτελεί βασικό στοιχείο της ερμηνείας έργων για σόλο μαρίμπα ή βιμπράφωνο, όπως αυτά που προσφέρθηκαν στην αρχή και το τέλος της βραδιάς. Ο ατμοσφαιρικός ήχος της μαρίμπας ταίριαξε γάντι στην ιμπρεσιονιστική εξαμερή σύνθεση "Σκέψεις πάνω στη φύση του νερού" του Αμερικανού Ντράκμαν. Η ανεπίληπτη εκτέλεση βασίσθηκε στη μουσικότητα με την οποία αποδόθηκε η ποικιλία αισθητικών εντυπώσεων των διαφορετικών καταστάσεων του νερού, όσο και στην τεχνική δεξιότητα της χρήσης των ιδανικότερων για κάθε μέρος μπαγκετών (μάλετ).
Η μαρίμπα έχει, όμως, και πολυφωνικές αρετές, που αξιοποιήθηκαν στη μεταγραφή από τον Δεσύλλα 3 σύντομων Χορικών (ΒWV 46/6, 369 & 433) του Γιόχαν Σεμπάστιαν Μπαχ, χωρίς πάντως να αρκούν για την απόδοση του θρησκευτικού και συναισθηματικού φορτίου της γραφής.
Πολύ πιο επιτυχημένη ήχησε η χρήση του βιμπράφωνου στη σύνθεση "Pianozore" του Γερασίμεζ, έναν ευχάριστο αυτοσχεδιασμό με αφετηρία το διάσημο "Libertango" του Πιατσόλα.
Στο έργο αυτό, με το οποίο ολοκληρώθηκε το πρόγραμμα συνέπραξε, με το αναγκαίο νεύρο, και ο γνωστός πιανίστας Βασίλης Βαρβαρέσος. Ο ρόλος του υπήρξε πολύ πιο ισότιμος στο έργο "Drum Dances" του ελληνικής καταγωγής Νεοζηλανδού συνθέτη Τζων Ψάθας [Γιάννη Ψαθά], καθώς εδώ τα πλήκτρα καλούνται αρχικά ν’αντιπαλέψουν και στη συνέχεια να συμπορευθούν με τα κρουστά (εν προκειμένω, το ντραμ σετ).
Εύλογα, ο ανταγωνισμός σε δυναμικές και ντεσιμπέλ υπήρξε έντονος (με δεδομένη και την "κρουστή" δυνατότητα του πιάνου), ενώ κρίσιμη σημασία είχε η -απαστράπτουσα!- ρυθμική ακρίβεια του παιξίματος των δύο σολίστ. Το κατά πόσο, πάντως, η συγκεκριμένη πολυστιλιστική σύνθεση επέτρεπε και την ανάδειξη των εκφραστικών δυνατοτήτων των δύο οργάνων παρέμεινε ανοιχτό.
Αυτήν πέτυχε, αντιθέτως, ο Ισλανδός Μάσσον στο σύντομο έργο "Πριμ [Πρωταρχικό]" για σόλο ταμπούρο, όπου ο "πρωτογονισμός" της γραφής φωτίσθηκε αβίαστα από τον Δεσύλλα. Όπως ίσως αναμενόταν, ήταν η αριστουργηματική "Ψάπφα" για σόλο κρουστά του Ξενάκη που αποτέλεσε την κορωνίδα του ρεσιτάλ. Το έργο δεν κρύβει μυστικά για τον 49χρονο σολίστ, που το έχει ερμηνεύσει επανειλημμένα, μεταξύ άλλων και στο αρχαίο θέατρο του Διονύσου το 2012, όταν και αποτέλεσε τον πρώτο ήχο που ακούσθηκε εκεί ύστερα από 2.500 χρόνια! Και στη νέα ερμηνεία συνδυάσθηκαν θαυμαστά η πρωτοφανής (δεξιο)τεχνική σιγουριά του Δεσύλλα με την γλαφυρή ανάδειξη της πυκνής "μαθηματικής" γραφής μέσω της επιλογής εύροων ταχυτήτων και της άρτιας προβολής ηχοχρωμάτων και τονισμών.
Λεζάντα πρώτης φωτογραφίας: Στιγμιότυπο από το ρεσιτάλ υπό τον τίτλο "Eden" που έδωσε η διάσημη Αμερικανίδα μεσόφωνος Τζόυς ΝτιΝτονάτο στην "Αίθουσα Χρ. Λαμπράκης" του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών" (30/5) © Χάρης Ακριβιάδης
