Παρότι η μουσική ζωή, μετά το -επίσημο, τουλάχιστον- πέρας της πανδημίας του κορωνοϊού, έχει επανέλθει σε κανονικούς ρυθμούς, προκαλεί εντύπωση η σχετικά περιορισμένη παρουσία έργων σύγχρονης μουσικής στα συναυλιακά προγράμματα. Θεωρούμενος στριφνός, ο λεγόμενος μοντερνισμός δεν στερείται, πάντως, ούτε μουσικών που να τον κατανοούν και υπηρετούν με συνέπεια, ούτε κοινού, όπως κατέδειξε η αθρόα προσέλευση σε δύο πρόσφατες συναυλίες στην "Αίθουσα Δημήτρης Μητρόπουλος" του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών.
Την 6/4, η μικρή αίθουσα γέμισε μάλιστα ασφυκτικά για την επιστροφή στην Αθήνα του θρυλικού Ensemble Intercontemporain, με αφορμή συναυλία που φιλοξενήθηκε στο πλαίσιο του φετινού "Φεστιβάλ της Άνοιξης" του ΜΜΑ.
Υπό τη διεύθυνση ενός εξαιρετικά δυναμικού αρχιμουσικού, του Γάλλου Ντυλάν Κορλαί (που έχει αφήσει έντονο αποτύπωμα στη χώρα του ως συνθέτης, σκηνοθέτης και ερμηνευτής απρόσμενων -σύγχρονων και πολυθεματικών- παραγωγών, στις οποίες συμμετέχουν μουσικοί, χορευτές, ηθοποιοί και άλλοι καλλιτέχνες), το σύνολο που ίδρυσε ο Πιερ Μπουλέζ ερμήνευσε δύο έργα σύγχρονων συνθετών και δύο έργα ιστορικών μορφών του μοντερνισμού. Κοινό χαρακτηριστικό των σύντομων κομματιών αποτέλεσε η εξερεύνηση ηχοχρωμάτων και τεχνικών γραφής.
Το πρώτο μέρος άνοιξε με τις "Συνάψεις" [Entrelacs] για έξι όργανα του Γάλλου Γιαν Μαρέζ. Παραπέμποντας "στην ένωση ανεξάρτητων στοιχείων που συνυπάρχουν αρμονικά", το έργο πρόδιδε ιδιαίτερη αγάπη για την έννοια της γραμμικότητας, των γεωμετρικών περιγραμμάτων και της κίνησης. Η ποιότητα της γραφής, που αποδόθηκε με σπάνια καθαρότητα, δεν έκρυψε, όμως, τον κάπως εγκεφαλικό της χαρακτήρα.
Πολύ πιο ερεθιστική στην ακρόαση υπήρξε η σύνθεση "A Hug to die" για 8 μουσικούς της Σοφίας Αβραμίδου, ένα ανήσυχης δραματουργίας παιχνίδι με τις ηχητικές χροιές και αλλόκοτες τεχνικές, που έκλεισε ευφάνταστα με το ιδιαίτερο παίξιμο μιας έγχορδης "ροκάνας"! Εμπνευσμένο από τον θεατρικό "Πουπουλένιο" του Ιρλανδού Μάρτιν ΜακΝτόνα, το συνεχώς ταλαντευόμενο μεταξύ ονείρου και εφιάλτη κομμάτι πραγματεύεται ταυτόχρονα την αλλοτρίωση των ανθρώπινων σχέσεων και τον κατακερματισμό της παιδικής αθωότητας, δίνοντας έμφαση σε ζεύγη αντίθετων εννοιών: λογικό-παράλογο, πραγματικό-σουρεαλιστικό, αγνό-κυνικό.
Εξίσου διαφορετικές εντυπώσεις άφησαν και τα έργα του δεύτερου μέρους της βραδιάς. Παραγγελία του Ensemble Intercontemporain (όπως και οι "Συνάψεις") για τα 10 χρόνια από την ίδρυσή του, η σύνθεση "Jalons" [Ορόσημα] του Ιάννη Ξενάκη είναι γραμμένη για 15 εκτελεστές. Ο σπουδαίος αρχιτέκτονας των ήχων ξεφεύγει εδώ από τα καθιερωμένα ενορχηστρωτικά πρότυπα και διαχειρίζεται τα μουσικά όργανα με έναν εντελώς απρόσμενο τρόπο. Από την υπέρθεση υψηλών τόνων στα ξύλινα πνευστά και τα σταδιακά γκλισάντι των εγχόρδων, και από το τρέμολο των tutti μέχρι τις ηχοχρωματικές, τονικές και ρυθμικές αποκλίσεις/αντιθέσεις ανάμεσα στα χαμηλότερα και υψηλότερα όργανα, αυτή η διαδοχή μουσικών επεισοδίων εξερευνά μεν με φαντασία τον αρμονικό και πολυφωνικό πλούτο του ορχηστρικού ιστού, αλλά ηχεί συχνά …μάλλον θορυβώδης!
Περισσότερο εμπνευσμένο ήχησε το περίφημο "Κοντσέρτο δωματίου για 13 εκτελεστές" του Ούγγρου Γκιέργκι Λίγκετι, στο οποίο -μακράν της λογικής ενός συνηθισμένου κοντσέρτου με εναλλαγές σολιστικών και ορχηστρικών παραγράφων- οι 13 σολίστ αντιμετωπίζονται απολύτως ισότιμα. Στα δύο πρώτα μέρη του 20λεπτης διάρκειας έργου, η χρήση της τεχνικής της "μικροπολυφωνίας" γίνεται με μεγάλη μαεστρία, καθώς άλλοτε δημιουργείται η αίσθηση της παράλληλης κίνησης πολλών επιμέρους ηχητικών στρωμάτων άλλοτε αυτή της στατικότητας. Στα δύο τελευταία πάλι είναι ορατή η προσπάθεια δημιουργίας μιας ερεθιστικής αίσθησης χάους είτε μέσω της μηχανιστικής χρήσης μοτίβων είτε μέσω της έντονης διαπάλης μεταξύ των οργάνων.
Την επιτυχία της όλης βραδιάς διασφάλισε όχι μόνο η δεδομένη εξοικείωση των μουσικών του συνόλου με τη γλώσσα του μοντερνισμού, αλλά και η ακριβής, μεγάλης πλαστικότητας και ασυνήθους …εκφραστικότητας μουσική διεύθυνση του Κορλαί.
Προς επιβεβαίωση των λεχθέντων περί σχετικής ανυδρίας, η αμέσως προηγούμενη φορά που ακούσθηκαν σημαντικά έργα του 20ού αιώνα ήταν …δύο μήνες νωρίτερα (2/2), στο πλαίσιο συναυλίας που έδωσαν -στον ίδιο χώρο- μέλη του ελληνικού συνόλου σύγχρονης μουσικής "Ergon Ensemble".
Η βραδιά άνοιξε με μεταγραφές για μικρότερα σύνολα μειζόνων συνθέσεων των αρχών του αιώνα: αυτήν της "Συμφωνίας δωματίου αρ. 1" (1906) του Σαίνμπεργκ από τον Βέμπερν για κουϊντέτο και αυτήν των "Τραγουδιών για τα νεκρά παιδιά" του Μάλερ (1904) από τον Όγεν για οκτέτο. Παρά τα πρώιμα μοντερνιστικά στοιχεία της γραφής (κυρίως ως προς την εξερεύνηση των ορίων της τονικότητας), αμφότερα τα έργα φέρουν στην πρωτότυπη, ορχηστρική εκδοχή τους έντονο το άρωμα -και τις ατμόσφαιρες- του ύστερου ρομαντισμού.
Στην Πρώτη "Συμφωνία δωματίου του Σαίνμπεργκ, αυτό είναι ορατό στις αρμονίες και τον τρόπο διαμόρφωσης των φράσεων. Η μεταγραφή του Βέμπερν (1925) για κουιντέτο (βιολί, βιολοντσέλο, φλάουτο, κλαρινέτο, πιάνο) φωτίζει μεν εναργέστερα το πυκνό μουσικό συντακτικό, αλλά ηχεί πολύ περισσότερο αποστειρωμένη και αυστηρή εκφραστικά. Η εκτέλεση υπήρξε, πάντως προσεγμένη, με εξαιρετικές συνεισφορές από βιολί (Μηλιάδης) και πιάνο (Σακελλαρίδης) και καλλιεπή ξύλινα (Νικόπουλος, Κ. Τζέκος).
Ακόμη εντονότερη είναι η σημασία της ενορχήστρωσης στα "Τραγούδια για τα νεκρά παιδιά" του Μάλερ, με την αέναη διαδοχή φωτοσκιάσεων για την απόδοση αφενός του πένθιμου συναισθήματος, αφετέρου της συνειδητοποίησης και αποδοχής της θνητότητας. Στη μεταγραφή του (2006) για οκτέτο (βιολί, βιόλα, βιολοντσέλο, φλάουτο, αγγλικό κόρνο, κλαρινέτο, κόρνο), ο Γερμανός τσελίστας Γκέοργκ Όγεν προσπάθησε μεν να αποδώσει το "σκοτεινό" χαρακτήρα του έργου με τη χρήση πνευστών οργάνων χαμηλής τεσσιτούρας (άλτο φλάουτο, αγγλικό κόρνο, μπάσο κλαρινέτο), αλλά οι ηχητικές ισορροπίες συχνά ανατρέπονταν (πχ. σε σχέση με τα λιγοστά έγχορδα ή λόγω των ισχυρών παρεμβάσεων του κόρνου). Και σε φωνητικό επίπεδο, όμως, παρά την προσεγμένη άρθρωση και το ευγενές συναίσθημα της σολίστ Θεοδώρας Μπάκα, η ερμηνεία της είχε ως αχίλλειο πτέρνα ένα μαλακό ηχόχρωμα μεσοφώνου, εξόχως φωτεινό για τον συγκεκριμένο κύκλο, που αποδίδεται εντελέστερα από φωνή κοντράλτο ή ακόμη και βαρυτόνου.
Περισσότερο ερεθιστική υπήρξε η ακρόαση του τελευταίου έργου του προγράμματος, του "Σεξτέτου" για βιολί, βιόλα, βιολοντσέλο, κλαρινέτο, κόρνο, και πιάνο, που ο Πολωνός συνθέτης Κσίστοφ Πεντερέτσκι ολοκλήρωσε στο λυκόφως του 20ού αιώνα (2000). Και τούτο γιατί η ακριβής τεχνικά και εκφραστικά εκτέλεση φώτισε με διαύγεια την μάλλον θολή δομή του ημίωρης διάρκειας έργου, ουσιαστικά μίας σειράς μουσικών επεισοδίων που ελάχιστα συνδέουν, πλην κάποια λίγα επαναλαμβανόμενα μοτίβα. Η παρτιτούρα τράβηξε την προσοχή αφενός για τον τρόπο σολιστικής προβολής του κάθε οργάνου (π.χ. με την τοποθέτηση του κόρνου [Βεντούρας] επί μακρόν στο βάθος της σκηνής) αλλά και ένταξής του στον όλο σχηματισμό, αφετέρου για τη "συμφωνικής" διάστασης γραφή με την ανήσυχη, συγκρουσιακή, γεμάτη σασπένς δραματουργία και τις εναλλαγές διαθέσεων. Το ορθοτονικά ανεπίληπτο παίξιμο των εγχόρδων (με κορυφαίο το βιολί του Κώστα Παναγιωτίδη), η ρυθμική στιβαρότητα του πιάνου του Νάσου αλλά και το δέσιμο των 6 μουσικών (π.χ. θαυμάσιο πέρασμα/ανάδειξη της θρηνητικής μελωδίας σε/από κάθε όργανα) οριοθέτησαν μία επιτυχημένη ερμηνεία, που κράτησε αδιάλειπτο το ενδιαφέρον των ακροατών.
Λεζάντα πρώτης φωτογραφίας: Η συνθέτις Σοφία Αβραμίδου επευφημείται από τους μουσικούς του Ensemble Intercontemporain υπό τον Ντυλάν Κορλαί (αριστερά) και το κοινό της "Αίθουσας Δημ. Μητρόπουλος" του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών (6/4) μετά το πέρας της εκτέλεσης του κομματιού της "A Hug to die" © Χάρης Ακριβιάδης
Διαβάστε Επίσης
