© Μαρία Γραμματικού
Την κυρίαρχη παρουσία του πιανίστα Τίτου Γουβέλη στη μουσική μας ζωή επιβεβαίωσαν τρεις συναυλίες που δόθηκαν σε διάστημα λιγότερο του ενός μήνα πριν τις γιορτές.
Επί σειρά ετών συνδεδεμένος με την Κρατική Ορχήστρα Αθηνών (της οποίας, μεταξύ άλλων, υπογράφει τα εξαιρετικά κείμενα προγραμμάτων), ο Γουβέλης εμφανίσθηκε ως σολίστ σε δύο τακτικές συναυλίες στην "Αίθουσα Χρ. Λαμπράκης" του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών τους περασμένους Νοέμβρη και Δεκέμβρη.
Στις 18/11/2022, υπό τη διεύθυνση του Ιταλού Γιάκοπο Σιπάρι ντι Πεσκασερόλι, ερμήνευσε το 1ο Κοντσέρτο για πιάνο και ορχήστρα του Μπραμς. Στο εναρκτήριο maestoso η απαστράπτουσα δεξιοτεχνία (έξοχες τρίλιες!), η ποιότητα ήχου, η σιγουριά της φραστικής και η μεγάλη γκάμα διακυμάνσεων δυναμικής επέτρεψαν στον 45χρονο πιανίστα να ηγηθεί (έστω και με το κόστος κάποιων εκφραστικών υπερθεματισμών) φανερά της ερμηνείας, με την ορχήστρα -ιδίως τα έγχορδα- να μην βρίσκεται πάντοτε σε αναγκαία σύγκλιση μαζί του παρά τον δεδομένο παλμό της μουσικής διεύθυνσης. Η σφιχτή και περισσότερο συγκεντρωμένη ορχηστρική συνοδεία στο ενδιάμεσο adagio "έδεσε" άψογα με το γεμάτο λυρισμό και συναισθηματική ευγένεια παίξιμο του σολίστα, δικαιώνοντας τον χαρακτηρισμό του έργου ως μίας "συμφωνίας με πιάνο obbligato". Η συμπόρευση αμφοτέρων παρέμεινε αγαστή και στο θυελλώδες καταληκτικό rondo μέχρι τη λυτρωτική εκτόνωση πάθους και εντάσεων. Απ’άκρου σ’άκρο εντυπωσίασε ο παλμός της ερμηνείας σε συνδυασμό με την ικανότητα του Γουβέλη να τονίζει δεκάδες λεπτομέρειες της γραφής ή να βρίσκει αποχρώσεις που χάριζαν πλαστικότητα, δείγμα, αν μη τι άλλο, βαθιάς γνώσης της μάλλον σκοτεινής -και πρωτοποριακής για την εποχή της- παρτιτούρας και κατανόησης της περίτεχνης ρομαντικής της δραματουργίας…
Η βραδιά είχε ξεκινήσει με το "Νοττούρνο" ["Νυχτερινό"] KV 286/269A, την 8η από τις "Σερενάτες" που συνέθεσε ο Μότσαρτ …για 4 ορχήστρες, ουσιαστικά για 4 ολιγομελή υποσύνολα (έκαστο αποτελούμενο από 2 κόρνα και 2 έγχορδα) ακροβολισμένα στα τέσσερα άκρα της σκηνής! Τα τρία εξ αυτών καλούνται κατά βάση να επαναλαμβάνουν κάθε φορά το τέλος της μουσικής φράσης που παίζει το πρώτο, δημιουργώντας έτσι ένα είδος ψευδοαντίλαλου. Παρότι θα ήταν επιθυμητή μεγαλύτερη αιχμηρότητα άρθρωσης, τούτο το κομψό ευφυολόγημα αποδόθηκε άρτια, όπως πρέπει να αντιμετωπίζονται όλα αυτά τα εφήμερα, ανάλαφρα, αναψυκτικού χαρακτήρα -αλλά διόλου ευκαταφρόνητα, λόγω της ιδιοφυίας του συνθέτη- έργα: με ακρίβεια, χιούμορ, ευπρόσδεκτο συντονισμό, ποιότητα διαλόγου.
Το πρώτο μέρος είχε ολοκληρωθεί με μία από κάθε άποψη εξαιρετική εκτέλεση της 6ης Συμφωνίας του Δημήτρη Δραγατάκη (1989), που γράφτηκε με αφορμή διαγωνισμό σύνθεσης επικείμενης τότε [1991] επετείου της Εθνικής Παλιγγενεσίας. Ο υπότιτλός της ("Το Χρέος") παραπέμπει στον δέοντα σεβασμό στο ιστορικό παρελθόν, αλλά με βλέμμα στο μέλλον και την ανάγκη διατήρησης της ιστορικής μας ταυτότητας. Η θαυμάσια σύνθεση συμπυκνώνει τις αρετές του Ηπειρώτη δημιουργού: λιτότητα και αυστηρότητα εκφραστικών μέσων, "νεορομαντικό" ιδίωμα με σαφή ελληνική υπογραφή (παραδοσιακά ακούσματα – εν προκειμένω κρητικής λύρας) και αφομοιωμένες επιρροές από διαφορετικές όψεις του μοντερνισμού (προεξάρχοντος του Σοστακόβιτς). Με την εξαίρεση του κάπως πομπώδους/φλύαρου φινάλε, θαύμασε κανείς τους σκοτεινούς, δραματικούς τόνους του εναρκτήριου adagio (με την εναλλαγή σόλι των πνευστών και τον δραματουργικά κομβικό ρόλο των απειλητικών τυμπάνων του Λάμπουρα), τη συνεχή κινητικότητα των συμφωνικών θεμάτων σε λογική καταδίωξης στο vivace, τον γλαφυρό διάλογο στο lento μεταξύ της υπνωτιστικά εμμονικού ήχου λύρας του Ανδρέα Αρβανίτη και της ελεγειακής ορχήστρας, όπου ξεχώριζαν τα "ελληνικά" ηχοχρώματα που εκμαιευόντουσαν από το αγγλικό κόρνο ή το μπάσο κλαρινέτο… Όπως συνήθως συμβαίνει με τους καλούς ξένους αρχιμουσικούς, που στερούνται "ελληνοκεντρικών" ακουσμάτων/αναφορών, ο 37χρονος Σιπάρι ντι Πεσκασερόλι χάρισε μια συναρπαστική ραδιογραφία της παρτιτούρας, φωτίζοντας έξοχα τον ειρμό και τη συγκρουσιακή (μουσική) δραματουργία της!
Στις 9/12/2022, ο Γουβέλης εμφανίσθηκε στο πλαίσιο συναυλίας – αφιερώματος της ΚΟΑ στα 100 χρόνια από την γέννηση του Ιάννη Ξενάκη, υπό τη μουσική διεύθυνση του Νίκου Βασιλείου, στην οποία ακούσθηκαν παιγμένα με ιδιαίτερα προσεγμένο τρόπο σημαντικά συμφωνικά κομμάτια του πρώτου μεταπολεμικού μοντερνισμού.
Ο εκλεκτός πιανίστας συνέπραξε στην απόδοση της σύνθεσης "Εξωτικά πουλιά για σόλο πιάνο και μικρή ορχήστρα" (1956) του Μεσσιάν, δασκάλου του Ξενάκη. Πιάνο και ορχήστρα σπάνια συνδιαλέγονται στο σύντομο αυτό έργο, ένα ακόμη τεκμήριο της ιδιαίτερης σχέσης του Γάλλου συνθέτη με τη φύση. Το μεγαλύτερο ενδιαφέρον έχουν οι 5 πιανιστικές καντέντσες, που οικοδομούνται πάνω σε μία πληθώρα μοτίβων, καθένα εκ των οποίων συνιστά μουσική "καταγραφή" του ήχου ενός εξωτικού πουλιού (συνολικά παρελαύνουν εδώ πάνω από σαράντα πέντε είδη πουλιών). Την έξοχη ερμηνεία οριοθέτησαν αφενός οι ακριβείς ορχηστρικές στίξεις, αφετέρου το σπάνιας καθαρότητας άρθρωσης, σβελτάδας και ηχοχρωματικού πλούτου παίξιμο του Γουβέλη, που κινητοποιούσε συνεχώς όλες τις αισθήσεις!
Έργο της ίδιας χρονικής περιόδου, οι εμβληματικές "Μεταστάσεις" (1955) του Ξενάκη εντάσσονται σε μια διαφορετική αισθητική ενόραση: την αμφισβήτηση της μουσικής ως τέχνη που εξελίσσεται στον χρόνο και την αντιμετώπισή της ως "τόπο", ως έκφανση αρχιτεκτονικής και μαθηματικών, και όχι ως χρονική ροή. Τις ρηξικέλευθες για την εποχή του επιλογές στήριξε καθοριστικά η κριτική στάση του Μεσσιάν απέναντι τόσο στην -κυρίαρχη τότε- σειραϊκή μουσική όσο και στο νεοκλασικισμό. Πηγή έμπνευσης των "Μεταστάσεων" υπήρξε η εμπειρία του Ξενάκη από μία αντιναζιστική διαδήλωση στην Αθήνα, κατά την οποία τα συνθήματα που ακούγονταν μαζί με τις ριπές από τις σφαίρες δημιουργούσαν ένα χάος από οξείς ήχους. Η αδιάλειπτη φροντίδα του Βασιλείου στη διάπλαση της φραστικής, οι εκλεπτύνσεις δυναμικών, η ανάδειξη λεπτομερειών φώτισαν γλαφυρά το ιδιότυπο μουσικό συντακτικό, αναδεικνύοντας ευπρόσδεκτα την εκστατική διάσταση του έργου!
Αντίστοιχη εκφραστικότητα διέθετε και η ερμηνεία της ορχηστρικής σουίτας που άντλησε ο Ξενάκης από τη σκηνική μουσική για επιδαύρια παράσταση των "Ικετίδων" του Αισχύλου (1964). Η αέναη αντιπαλότητα και συμπόρευση μεταξύ εγχόρδων και χάλκινων πνευστών (2 ζεύγη από τρομπέτες και τρομπόνια), τα συνεχή γκλισάντι και οστινάτι των πρώτων, οι καταλλαγές και οι κορυφώσεις δημιουργούσαν ένα υποβλητικό ηχητικό σύμπαν με έντονη θεατρικότητα.
Οι προαναφερθείσες ποιότητες της μουσικής διεύθυνσης του Βασιλείου υπηρέτησαν εξίσου ένα άλλο σημαντικό έργο του πρώιμου μοντερνισμού, τις περίφημες "Προσφορές για υψίφωνο και ορχήστρα δωματίου" (1922) του Βαρέζ. Στο μικρής κλίμακας εσωστρεφές και βαθιά προσωπικό έργο με την ιμπρεσιονιστική ενορχήστρωση γίνονται ενίοτε αντιληπτές κάποιες ιδιότυπες συνηχήσεις, που αφήνουν μιαν αίσθηση "οργανωμένου θορύβου", του στοιχείου δηλ. που κατέστη σταδιακά σήμα κατατεθέν των μεταγενέστερων, ώριμων έργων του Γάλλου δημιουργού. Τα δύο τραγούδια τους, που βασίζονται σε ισάριθμα, έντονα σουρεαλιστικά, ποιήματα Λατινοαμερικανών ποιητών, απέδωσε η Γαλλίδα υψίφωνος Μιά Μαντινώ αρκετά συγκρατημένα, χωρίς τις ενδεδειγμένες δόσεις μυστηρίου και αισθησιασμού.
Είναι κρίμα που αυτή η εξαιρετικά ενδιαφέρουσα συναυλία ολοκληρώθηκε με ένα παντελώς διαφορετικής μουσικοαισθητικής στόχευσης έργο, το μελωδικό "Κοντσέρτο για κιθάρα του Βόλου" (1997) του Κουβανού συνθέτη Μπρόουερ. Καμία ένσταση, φυσικά, για την ανεπίληπτη εκτέλεσή του από τον πρώτο διδάξαντα Κώστα Κοτσιώλη, στον οποίο είναι αφιερωμένο. Στην προσπάθεια, πάντως, να εξισορροπηθεί η ασυμβατότητα μεταξύ της προϊόντως τρυφερής, μελαγχολικής γραφής για την κιθάρα με αυτήν πιο δραματική για την ορχήστρα, η ηχητική ενίσχυση του σολιστικού οργάνου πρόβαλε μάλλον υπερβολική…
Τρεις μέρες αργότερα (12/12/2022), ο Γουβέλης συμμετείχε και στην πανηγυρική συναυλία για τα εγκαίνια του "Κέντρου Τεχνών" του Ωδείου Αθηνών, θυμίζοντας και μιαν άλλη ιδιότητά του, αυτή του καθηγητή πιάνου στο κορυφαίο μουσικό ίδρυμα. Με την ανωτέρω ονομασία θα αποκαλείται πλέον το σύνολο των νέων χώρων του εμβληματικού κτηρίου του αρχιτέκτονα Ιωάννη Δεσποτόπουλου, που αποπερατώθηκαν πρόσφατα, ολοκληρώνοντας ένα μεγάλο μέρος των προβλεπόμενων στο αρχικό του σχέδιο πολιτιστικών υποδομών. Στα λαμπρά εγκαίνια παρέστησαν η Πρόεδρος της Δημοκρατίας και πολλοί επίσημοι, ενώ τις νέες προκλήσεις για τον ιστορικό φορέα παρουσίασε ο Πρόεδρος του Διοικητικού του Συμβουλίου Νίκος Τσούχλος, που εδώ και μία δεκαετία ασκεί διοίκηση με γνώση, αντοχή, εξωστρέφεια και αποτελεσματικότητα.
Διαβάστε Επίσης
Το πλούσιο εκπαιδευτικό και ερευνητικό έργο του Ωδείου θα υπηρετείται και θα προβάλλεται εφεξής σε πολύτιμους χώρους. Από τις άρτιες εγκαταστάσεις ξεχωρίζει η πολύ όμορφη -και καλής ακουστικής (ιδανική για συναυλίες μουσικής δωματίου και μεσαίας κλίμακας ορχηστρικών συνόλων)- υπόγεια "Αίθουσα Ιωάννης Δεσποτόπουλος".
Η πρώτη μουσική εκδήλωση σε αυτήν δόθηκε από την Φιλαρμόνια Ορχήστρα Αθηνών (με την οποία θα ακολουθήσει μία σε βάθος συνεργασία – ως resident orchestra;) υπό τη μουσική διεύθυνση του αρχιμουσικού Νίκου Αθηναίου, Γενικού Καλλιτεχνικού Διευθυντή του Ωδείου.
Δύο προκάτοχοί του στη θέση αυτή είχαν την τιμητική τους στο πρώτο μέρος του προγράμματος. Αρχικά, ακούσθηκε η τελευταία ηχογράφηση του Άρη Γαρουφαλή, αυτή του τρυφερού "Νυχτερινού για σόλο πιάνο" του Μανόλη Καλομοίρη. Ακολούθησε μία εξαιρετική ερμηνεία της "Σουίτας σε παλιό στυλ" για ορχήστρα εγχόρδων του Μενέλαου Παλλάντιου. Την καλογραμμένη αυτή ανάπλαση χορών του μπαρόκ απέδωσαν με εστιασμένο ήχο και σπάνια ευγένεια βηματισμού τα έγχορδα του συνεπτυγμένου κλιμακίου της "Φιλαρμόνιας".
Στη συνέχεια, δόθηκαν 6 αποσπάσματα από το λαϊκό μπαλέτο "Η Θάλασσα" του Νίκου Σκαλκώτα, ενός από τους πλέον επιφανείς αποφοίτους του Ωδείου, σε μεταγραφή για μικρή ορχήστρα (τρία δια χειρός του ίδιου του συνθέτη, τρία από τον Αθηναίο). Με δεδομένο ότι τούτη η συνειδητά απλοϊκή παρτιτούρα χρηστικής μουσικής αποτελεί μια άνιση σύνθεση, η σωστή της απόδοση προϋποθέτει μια ανάλαφρη, ελαστική απόδοση του ρυθμικού/χορευτικού στοιχείου, ρευστή μελωδικότητα και επαρκή διαφάνεια ήχου, την οποία εκμαίευσε ο αρχιμουσικός από το συντονισμένο σώμα των εγχόρδων. Την ερμηνεία χρωμάτισαν οι παρεμβάσεις των πνευστών, και δη αυτών του φλάουτου της Δώρας Ιορδανίδου.
Το αποκορύφωμα της βραδιάς αποτέλεσε η εκτέλεση της "Χορωδιακής Φαντασίας" για πιάνο, 6 φωνές, μικτή χορωδία και ορχήστρα του Μπετόβεν, όπου έλαμψε ο Γουβέλης. Μεγάλος, πεντακάθαρος ήχος, αυτοπεποίθηση, εύπλαστη φραστική, φαντασία και συναισθηματική ένταση οριοθέτησαν, ήδη από τη δραματική σολιστική εισαγωγή, μια ζηλευτή εκφραστική παλέτα, ενώ και η σβελτάδα της διεύθυνσης του Αθηναίου άμβλυνε τον εγγενή εν προκειμένω κίνδυνο "ακαδημαϊσμού" της ορχηστρικής συνοδείας (ωραία σόλι ξύλινων!). Με εγρήγορση -και κάπως θολή άρθρωση- τραγούδησαν οι Μικτές Χορωδίες του Ωδείου Αθηνών και του ΟΤΕ (διεύθυνση: Δημήτρης Μπουζάνης), αλλά το μέγεθός τους πρόβαλε υπερβολικό τόσο για το συγκεκριμένο έργο όσο και για την σκηνή της αίθουσας, αφού αναγκάσθηκαν να τραγουδήσουν στρυμωγμένοι στο βάθος της. Σωστά τοποθετήθηκε μπροστά τους το -φωνητικά ισορροπημένο- σεξτέτο μονωδών (καθηγητών και πρώην μαθητών του Ωδείου) που απάρτιζαν οι υψίφωνοι Μυρσίνη Μαργαρίτη και Βάσια Αλάτη, η μεσόφωνος Αγγελική Καθαρίου, οι τενόροι Γιάννης Χριστόπουλος και Διονύσης Μελογιαννίδης και ο βαθύφωνος Χριστόφορος Σταμπόγλης.
Λεζάντα κεντρικής φωτογραφίας: Ο πιανίστας Τίτος Γουβέλης ερμηνεύει το "Κοντσέρτο για πιάνο αρ. 1" του Μπραμς, συνοδευόμενος από την Κρατική Ορχήστρα Αθηνών υπό τον Γιάκοπο Σιπάρι ντι Πεσκασερόλι ("Αίθουσα Χρ. Λαμπράκης" Μεγάρου Μουσικής Αθηνών, 18/11/2022)
