Για δεύτερη φορά μέσα σε λίγους μήνες είχα την τύχη να ταξιδέψω στη Σύρο, όχι για λόγους κινηματογραφικούς αυτήν τη φορά, αλλά για μια μονοήμερη εξόρμηση με τους «Διαλόγους» του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος (27/3).
Η επιτυχημένη σειρά εκδηλώσεων η οποία στο παρελθόν έχει διοργανώσει συζητήσεις ιδιαίτερης σημασίας, όπως εκείνη της κωμικού Κατερίνας Βρανά, ταξίδεψε για πρώτη φορά εκτός Αθήνας με σκοπό να καταδυθεί στην ιστορία και τα πρόσωπα του ρεμπέτικου. Τίποτα πιο ταιριαστό λοιπόν από μια επίσκεψη στην πατρίδα του Μάρκου Βαμβακάρη, του ανθρώπου χωρίς τον οποίο το μουσικό αυτό είδος ίσως να μη γνώριζε τη δημοφιλία που απολαμβάνει σήμερα.
Αφού περιπλανηθήκαμε στα γραφικά σοκάκια της Ερμούπολης, εκεί όπου ανάμεσα στις μυρωδιές φρέσκων ψαρικών, λουκουμιών και ούζου ίσως πετύχετε κάποιο μαγαζί προσωρινά κλειστό λόγω... «μελαγχολίας στα πόδια», κατευθυνθήκαμε στο παλιό εργοστάσιο κλωστοϋφαντουργίας «Ζησιμάτος και Υιοί». Ο γοητευτικός, αναλλοίωτος από το χρόνο χώρος, δεν επιλέχθηκε τυχαία, καθώς ο Βαμβακάρης είχε δουλέψει στην κλωστοϋφαντουργία πλάι στη μητέρα του προτού φτάσει στον Πειραιά. Από νωρίς, περισσότεροι από 200 Συριανοί και καλεσμένοι των «Διαλόγων» είχαν κάτσει στις καρέκλες τους, περιμένοντας να ανάψει στη σκηνή η συζήτηση.
Εκεί δεν άργησε να πάρει το λόγο η συντονίστρια δημοσιογράφος Άννα – Κύνθια Μπουσδούκου, η οποία καλωσόρισε το κοινό και παρουσίασε διαδοχικά τους καλεσμένους στην κουβέντα: τον εξαιρετικό μουσικό και καθηγητή στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων Δημήτρη Μυστακίδη, τον συνάδελφό του στο Πανεπιστήμιο αναπληρωτή καθηγητή Γιώργο Κοκκώνη, και τον φημισμένο οργανοποιό Κάρολο Τσακιριάν μαζί με την κόρη του Τάνυα-Βεανούς Τσακιριάν. Πριν από όλους όμως, πήρε έμμεσα το μικρόφωνο ο ερευνητής και λάτρης του ρεμπέτικου Παναγιώτης Κουνάδης.
Σε βίντεο που παρακολουθήσαμε στη μεγάλη οθόνη, ο Κουνάδης μιλώντας στην κάμερα έδωσε έναν μοναδικό ορισμό για το ρεμπέτικο: «Τι σημαίνει ρεμπέτικο; Τα τραγούδια αυτών που μπορεί να γυρίζουν ασκόπως ή να ονειρεύονται». Στη συνέχεια εξιστόρησε τη λεπτομερή «ανασκαφή» που έκανε για χρόνια, σε κάθε πιθανό μέρος, ώστε να καταφέρει να συγκεντρώσει χιλιάδες δίσκους γραμμοφώνου με λαϊκή και ρεμπέτικη μουσική ασύλληπτης αξίας. Η συλλογή του στελεχώνει το Αρχείο Κουνάδη, στο οποίο «ζει» η ελληνική μουσική παράδοση της περιόδου 1900-1960.
Ακολούθησε μια αναδρομή στα χρόνια του Βαμβακάρη στη Σύρο, με έμφαση στις εμπειρίες που τον σμίλεψαν μουσικά και καθόρισαν τον χαρακτήρα του. Όσα αποκόμισε από το νησί τα κουβαλούσε μέσα του σε όλη του ζωή, και ήταν αυτά που τον ενέπνευσαν να γράψει τα πρώτα του τραγούδια. Με γνώμονα τις πολύτιμες ιστορικές γνώσεις του κ. Κοκκώνη, και τις καίριες τοποθετήσεις του κ. Μυστακίδη, μεταφερθήκαμε από τους ήχους των παραδοσιακών κομματιών και των «μουρμούρικων» που άκουσε πρώτα ο Βαμβακάρης, μέχρι τον ανδροκρατούμενο μικρόκοσμο των λιμανιών όπως ο Πειραιάς, όπου επικρατούσε μια αυτόνομη παράλληλη πραγματικότητα.
Από τη συζήτηση θα ήταν αδύνατο να ξεφύγει η αναφορά στη σχέση με την παραβατικότητα που διακατείχε τόσο εκείνους που έπαιζαν ρεμπέτικο, όσο και τους ακροατές του. Σε αυτό το σημείο όμως, περίπου έναν αιώνα μετά την εμφάνισή του, έχει τη δική του σημασία το γεγονός πως από είδος που κυνηγιόταν με μίσος από τη δικτατορία του Μεταξά, έχει φτάσει να είναι απενοχοποιημένο και ευρέως αποδεκτό από την κοινωνία. Αυτό, βέβαια, φέρνει πλαγίως στην κουβέντα τους οργανοποιούς, τους ανθρώπους οι οποίοι κάποτε ρίσκαραν τη ζωή τους για να φτιάξουν ένα μπουζούκι.
Τότε ήρθε η στιγμή για τον Κάρολο και την Τάνυα Τσακιριάν να πάρουν το μικρόφωνο, προσφέροντάς μας τις πιο «ζεστές» στιγμές της συζήτησης. Εκτός από τη σχέση πατέρα - κόρης, εκείνο που ξεχωρίζει αμέσως πάνω τους είναι η ατόφια αγάπη για την οργανοποιία, και κατ' επέκταση η άσβεστη δίψα για τη μαγική στιγμή που θα ακουστεί η πρώτη νότα του οργάνου που έχουν κατασκευάσει με τα χέρια τους. Πήραμε μια γερή γεύση της δουλειάς τους τόσο από τις εξιστορήσεις του κ. Τσακιριάν και τις εμπειρίες του με διάσημους Έλληνες μουσικούς στις ΗΠΑ, αλλά και μέσα από ένα νέο βίντεο που απεικονίζει την Τάνυα Τσακιριάν εν δράσει.
Καθώς η κουβέντα προχωρούσε, στο τραπέζι έπεσε και ο παράγοντας της εκπαίδευσης σε σχέση με το ρεμπέτικο. Εκεί θίχτηκε ένα μείζον θέμα αναφορικά με την πλήρη αναγνώριση των σπουδών στα υπάρχοντα πανεπιστήμια, τα οποία είτε ασχολούνται με την παραδοσιακή είτε με τη ρεμπέτικη μουσική και όργανα που τα συνοδεύουν, αλλά και η ανάγκη εξασφάλισης επαγγελματικής αποκατάστασης. Αν μη τι άλλο, μια κουβέντα για το ρεμπέτικο δε θα μπορούσε να τελειώσει χωρίς να ακουστεί μια δίκαιη λαχτάρα ανθρώπων που αγαπάνε ολόψυχα αυτήν τη μουσική...
Μετά το τέλος της συζήτησης βγήκαν τα πρώτα τσίπουρα και μεταφερθήκαμε στον προαύλιο χώρο του κλωστοϋφαντουργείου, όπου στη σκηνή ανέβηκε πρώτα ο Δημήτρης Μυστακίδης με την μπάντα του, για να κατακλυστεί από μπουζούκια και μπαγλαμάδες αμέσως μετά, χάρη στο μουσικό σύνολο των μαθητών και καθηγητών της συριανής σχολής Εν Χορδαίς & Οργάνοις (Η Μεγάλη του Μάρκου Σχολή). Ήταν το γλυκό κλείσιμο μιας μέρας που πέρασε αστραπιαία, γεμάτη αναμνήσεις και αναθερμασμένη την αδιαπραγμάτευτη αγάπη μας για το ρεμπέτικο.
