Η Αθήνα έχει ξεχάσει πώς να "αναπνέει" από την φύση της. Παρά την πολιτιστική της κληρονομιά και την τουριστική δυναμική, η πόλη βρίσκεται σε μια από τις τελευταίες θέσεις παγκοσμίως όσον αφορά την αναλογία πρασίνου ανά κάτοικο. Στην πρόσφατη ανακοίνωση της Freepik, για τις πόλεις με τους περισσότερους πράσινους χώρους, και με δεδομένα από την πλατφόρμα TripAdvisor, το Τόκιο κατατάχθηκε στην κορυφή με 159 πάρκα και φυσικούς χώρους, ενώ η Αθήνα βρέθηκε στην 99η θέση, με μόλις δύο πράσινους χώρους. Φανταστείτε να ζείτε σε μια πόλη γεμάτη μπετόν και τσιμέντο, με τόσο λίγη φύση που να αναρωτιέστε πότε ήταν η τελευταία φορά που είδατε έναν λόφο γεμάτο πράσινο και όχι μόνο κτήρια.
Η σημαντική έλλειψη χώρων πρασίνου έχει επισημανθεί και από τον Δήμαρχο Αθηναίων, Χάρη Δούκα, ο οποίος μάς τόνισε ότι η στρατηγική του Δήμου εστιάζει σε τρεις βασικούς άξονες: την πύκνωση των φυτεύσεων στους ήδη υπάρχοντες χώρους, την εκμετάλλευση κάθε διαθέσιμου κεντρικού χώρου και τη δημιουργία καινοτόμων λύσεων, όπως οι κάθετοι κήποι και οι ταρατσόκηποι.
Ωστόσο, ο Νίκος Μπελαβίλας, Καθηγητής Πολεοδομίας και Ιστορίας της Πόλης στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο μάς επισήμανε πως η πόλη δεν διαθέτει μόνο δύο χώρους πρασίνου, όπως αναφέρει η συγκεκριμένη δημοσίευση. "Αρκεί να θυμηθούμε τους εξής χώρους: Εθνικός Κήπος, Αρδηττός, Ζάππειο, Φιλοπάππου, Πεδίον Άρεως, Λυκαβηττός, Στρέφης, Τουρκοβούνια. Το πρόβλημα με αυτού του τύπου τις κατατάξεις – είτε πρόκειται για την 'αριστεία' των πανεπιστημίων είτε για την 'ευτυχία' των χωρών – είναι η μεθοδολογία και οι δείκτες που χρησιμοποιούνται", εξηγεί.
Η σημασία του πρασίνου στις σύγχρονες πόλεις και η κατάσταση στην Αθήνα
Οι πράσινοι χώροι, όπως τα πάρκα, οι κήποι και οι δενδροστοιχίες, έχουν πολλαπλά οφέλη για τους κατοίκους και το περιβάλλον. Τα πάρκα δεν είναι απλώς για να κάτσουμε και να διαβάσουμε ένα βιβλίο σε ένα παγκάκι, αλλά για να αναπνεύσουμε καθαρό αέρα, να αποφορτιστούμε από την ένταση της καθημερινότητας και να νιώσουμε μια μικρή "ανάσα" φύσης στην καρδιά της πόλης. Αν οι πόλεις ήταν ανθρώπινα όντα, τα πάρκα θα ήταν οι "αγκαλιές" τους. Η Αθήνα, δυστυχώς, δεν φημίζεται για την πληθώρα των πρασίνων της. Είναι σαν να λέμε πως η πόλη έχει τη δυνατότητα να φτιάξει έναν κήπο, αλλά αποφάσισε να επιλέξει το... μπαλκόνι με μερικά λουλούδια και λίγες γλάστρες.
Οι συνέπειες των προηγούμενων πολιτικών και πώς επηρεάζουν το παρόν
Η έλλειψη πρασίνου στην Αθήνα, όπως την περιγράφει ο κ. Μπελαβίλας, αντανακλά τα προβλήματα που ξεκίνησαν από την αυθαίρετη αστικοποίηση και τη χρόνια έλλειψη ουσιαστικού πολεοδομικού σχεδιασμού. Σύμφωνα με τον ίδιο, συγκρίνοντας την Αθήνα με άλλες ευρωπαϊκές πόλεις, μπορούμε να πούμε το εξής: "Εκτός από την ιδρυτική φάση της πόλης, κατά την οποία δεσμεύτηκαν χώροι πρασίνου, η κατάσταση επιδεινώθηκε από τη δεκαετία του 1920 λόγω της προσφυγικής εγκατάστασης και περαιτέρω μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο με την άναρχη ανάπτυξη μέσω της αντιπαροχής, χωρίς σοβαρές προβλέψεις για ελεύθερους χώρους.
Διαβάστε Επίσης
Από τη δεκαετία του 1980 επιχειρήθηκε η ανάκτηση χώρων, όπως τα πρώην στρατόπεδα στο Γουδή, τα νταμάρια στο Σελεπίτσαρι, το Μπαρουτάδικο στο Αιγάλεω και το πάρκο Αντώνης Τρίτσης. Κάποιες από αυτές τις προσπάθειες είχαν θετικά αποτελέσματα, ωστόσο, οι Ολυμπιακοί Αγώνες του 2004 αποτέλεσαν οπισθοδρόμηση, καθώς αρκετοί από αυτούς τους χώρους δεσμεύτηκαν για στάδια, τα οποία στη συνέχεια εγκαταλείφθηκαν.
Τέλος, τα χρόνια των Μνημονίων επιδείνωσαν το πρόβλημα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το πρώην αεροδρόμιο του Ελληνικού, το οποίο διατέθηκε για την κατασκευή μιας νέας πόλης 3 εκατομμυρίων τετραγωνικών μέτρων, αντί να μετατραπεί σε μητροπολιτικό πάρκο. Συγκριτικά, το αεροδρόμιο Τέμπελχοφ στο Βερολίνο, την ίδια περίοδο, μετατράπηκε εξ ολοκλήρου σε πάρκο, παρά το γεγονός ότι η γερμανική πρωτεύουσα δεν αντιμετωπίζει πρόβλημα έλλειψης πρασίνου όπως η Αθήνα.", καταλήγει ο καθηγητής.
Από την άλλη ο κ. Δούκας μάς εξηγεί πως αναλαμβάνοντας το Δήμο βρέθηκε και ο ίδιος μπροστά σε συσσωρευμένα εμπόδια. Για παράδειγμα, "η καθυστέρηση αντιμετώπισης τα προηγούμενα χρόνια του προβλήματος με την ασθένεια των μουριών, είχε σαν αποτέλεσμα χιλιάδες ξερά ή κομμένα δέντρα.
Το ίδιο συνέβη με την εγκατάλειψη εκατοντάδων ξερών δέντρων σε πάρκα, άλση και λόφους. Όλα αυτά αντικαθίστανται για πρώτη φορά όπως αποδεικνύεται και από τα περίπου 6.000 δέντρα που έχουμε ήδη φυτέψει σε ένα έτος. Από τις πρώτες μας αποφάσεις ήταν η υιοθέτηση νέου κανονισμού πρασίνου, με νέες πρακτικές για την προστασία του πρασίνου που έχουμε, την συντήρηση και την ανάπτυξη του. Έχουμε ήδη παρέμβει σε πραγματικά εγκαταλειμμένους χώρους, στον Λυκαβηττό, στον λόφο Στρέφη, Φιλοππάπου, Ευελπίδων, Αλεπότρυπα και αλλού."
Πρωτοβουλίες για την ανάπτυξη πρασίνου στην Αθήνα
Σύμφωνα με τα στοιχεία που ανακοινώθηκαν από την έρευνα της Freepik, το Τόκιο προσφέρει στους κατοίκους του μια πληθώρα πάρκων και κήπων, από το Shiba Park μέχρι το Shinjuku Gyoen National Garden, προσφέροντας μία ανάπαυλα από την αστική ζωή. Αντίστοιχα, πόλεις όπως το Λονδίνο και το Παρίσι επίσης διακρίνονται για τον μεγάλο αριθμό φυσικών περιοχών τους. Παρόλο που η Αθήνα δεν μπορεί να ανταγωνιστεί άμεσα το Τόκιο ή το Λονδίνο, φαίνεται ότι αρχίζει να κάνει βήματα προς την αναμόρφωση του αστικού της τοπίου.
Ο Δήμος, μέσω καινοτόμων σχεδίων και πρωτοβουλιών, όπως το πρόγραμμα "Πρασινίζουμε το Γκρίζο" και το φυτεύμα 6.000 δέντρων, προσπαθεί να δημιουργήσει μικρές πράσινες οάσεις, ενώ τα σχέδια για την ανάπτυξη μεγαλύτερων πάρκων και τη δημιουργία αστικών δικτύων πρασίνου συνεχίζονται. Οι "ανάσες πρασίνου" όπως τα "πάρκα τσέπης" είναι μια καλή πρωτοβουλία, αλλά είναι αρκετές για να αλλάξουν την ατμόσφαιρα της πόλης; Ο κ. Μπελαβίλας μάς εξηγεί πως τα "πάρκα τσέπης" από μόνα τους δεν επαρκούν για την αντιμετώπιση του συνολικού προβλήματος έλλειψης πρασίνου στην Αθήνα.
"Είναι σημαντικό να συνδυάζονται με ενδιάμεσους χώρους πρασίνου, όπως μεσαίου μεγέθους πάρκα και πλατείες, καθώς και με μεγάλους μητροπολιτικούς χώρους πρασίνου, προκειμένου να δημιουργηθεί ένα ολοκληρωμένο δίκτυο βιώσιμων δημόσιων χώρων πρασίνου στην πόλη."
"Διεκδικούμε και σχεδιάζουμε μεγαλύτερους, συμπαγείς χώρους πρασίνου. Ήδη έχουμε φτιάξει το πρώτο microforest, ένα 'συμπυκνωμένο δάσος' 4.850 δέντρων και θάμνων στην Κυψέλη και το νέο Γραμμικό πάρκο Δέκλερη-Κάλβου στο Εφετείο Αθηνών."
Ο κ. Δούκας επισημαίνει πως η ατμόσφαιρα της πόλη χρειάζεται μεγάλης κλίμακας παρεμβάσεις για να αλλάξει. "Διεκδικούμε και σχεδιάζουμε μεγαλύτερους, συμπαγείς χώρους πρασίνου. Ήδη έχουμε φτιάξει το πρώτο microforest, ένα 'συμπυκνωμένο δάσος' 4.850 δέντρων και θάμνων στην Κυψέλη και το νέο Γραμμικό πάρκο Δέκλερη-Κάλβου στο Εφετείο Αθηνών. Έχουμε τους σχεδιασμούς μας και ευελπιστούμε στο προσεχές χρονικό διάστημα να ανακοινώσουμε σημαντικές παρεμβάσεις σε αρκετές υποβαθμισμένες περιοχές της Αθήνας."
Μάς ανακοίνωσε επίσης ότι ξεκινά αυτές τις μέρες, για δεύτερη χρονιά, το πρόγραμμα "Πρασινίζουμε το Γκρίζο", σε συνεργασία με την Οργάνωση "Γη", παρακινώντας τους Αθηναίους να μεταμορφώσουν μπαλκόνια, ταράτσες και αυλές, σε πράσινες γωνιές και να κερδίσουν σημαντικά βραβεία.
Σχέδια και προοπτικές για το μέλλον
Αρκούν όλα τα παραπάνω; Και αν ναι, πώς μπορεί το αστικό πράσινο να συμβάλει στη βιώσιμη ανάπτυξη και στην ενεργειακή απόδοση των πόλεων; Είναι γεγονός πως η Αθήνα, με τις υψηλές θερμοκρασίες και την έντονη ατμοσφαιρική ρύπανση, αποτελεί μία από τις πόλεις που πλήττονται έντονα από τις συνέπειες της κλιματικής αλλαγής. Θέλοντας, λοιπόν, να μάθουμε περισσότερα για το πώς μπορεί το αστικό πράσινο να αποτελέσει σημαντικό εργαλείο για την αντιμετώπιση αυτών των προκλήσεων, ειδικά σε μια πόλη όπως η Αθήνα με υψηλές θερμοκρασίες και έντονη ρύπανση, μιλήσαμε με τον Δρ. Γιάννη Τσιπουρίδη, Σύμβουλος Μηχανικός Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας και εκδότης του e-mc2 (Energy Matters to Climate Change).
Ο ίδιος υπογραμμίζει πως υπάρχουν πολλά που μπορούμε να κάνουμε, αρκεί να σεβαστούμε την επιστήμη, να κατανοήσουμε τις πραγματικές ανάγκες της πόλης και να διαθέσουμε τους απαραίτητους πόρους. Όπως μας εξηγεί, η τεχνολογία και η επιστήμη έχουν ήδη προσφέρει λύσεις για τα προβλήματα που έχουμε προκαλέσει με την υπερβολική χρήση ορυκτών καυσίμων και την αλόγιστη κατανάλωση ενέργειας. Ωστόσο, η πραγματική πρόκληση είναι να πειστούμε όλοι – κοινωνία, αγορά και πολιτεία – να υιοθετήσουμε αυτές τις λύσεις πριν να είναι πολύ αργά, και να δράσουμε πριν τα ακραία φαινόμενα ξεφύγουν από κάθε έλεγχο.
"Επίσης πρέπει να καταλάβουμε ότι οι περισσότερες λύσεις, σε επίπεδο πόλεων και καθημερινότητας ανάγονται στη φιλοσοφία της επιστροφής στις ρίζες. Δηλαδή στο πράσινο που είχαμε και το παραδώσαμε με αντιπαροχή για να αποκτήσουμε τσιμεντένια όρθια κουτιά", μάς λέει.
"Οι υποδομές μας είναι κατασκευασμένες για το κλίμα που δεν υπάρχει πια. Και για να είμαστε ειλικρινείς, ούτε καν για αυτό ήταν επαρκείς."
Όσα δέντρα και πράσινο κι αν φυτέψει ο δήμος και όσα φωτοβολταϊκά πάνελ και αν εγκαταστήσει, όταν ο κύριος όγκος της ηλεκτρικής ενέργειας εξακολουθεί να παράγεται από ορυκτά καύσιμα και οι μεταφορές, θέρμανση και ψύξη, σχεδόν αποκλειστικά βασίζονται σε ορυκτά καύσιμα, η κλιματική κρίση θα συνεχίσει να διογκώνεται. Σύμφωνα με τη ετήσια έκθεση του REN21 Global Status Report το 80% περίπου της Τελικής Κατανάλωσής Ενέργειας στον πλανήτη εξακολουθεί να παράγεται με χρήση ορυκτών καυσίμων, ένα σχεδόν σταθερό αριθμητικό στοιχείο τα τελευταία 20 χρόνια.
Είναι σημαντικό να αποσαφηνιστεί αυτό καθώς όσο δεν αλλάζει αυτή η κατάσταση, "ότι κι αν κάνει ο οποιοσδήποτε Δήμος τα αποτελέσματα θα είναι συγκριτικά μικρά γιατί η κλιματική κρίση θα διογκώνεται", καταλήγει ο κ. Τσιπουρίδης. Μια σημαντική παράμετρος που καθορίζει το βαθμό αντίδρασης ενός δήμου στην κλιματική κρίση είναι οι υποδομές και όπως δηλώνει ο ίδιος: "Οι υποδομές μας είναι κατασκευασμένες για το κλίμα που δεν υπάρχει πια. Και για να είμαστε ειλικρινείς, ούτε καν για αυτό ήταν επαρκείς."
Υπάρχει τρόπος να συνδέσουμε την παραγωγή ενέργειας με την ανάπτυξη πρασίνου στις πόλεις;
Σήμερα πολλές πόλεις έχουν αναλάβει δράσεις για μετριασμό των κλιματικών και ενίσχυση, κατά το δυνατό, της άμυνας των πόλεων απέναντι στα επερχόμενα κλιματικά δεινά. Ο κ. Τσιπουρίδης μάς λέει πως πολλοί δήμοι έχουν αναπτύξει σχετική δράση, φέρνοντας ως παράδειγμα το δήμο της Αθήνας, ο οποίος σύμφωνα με τον ίδιο έχει ξεκάθαρη ατζέντα κλιματικής δράσης: "Ο Δήμαρχος κ. Δούκας που έχει διατελέσει καθηγητής Περιβαλλοντικής και Ενεργειακής Πολιτικής στο Μετσόβιο, έχει τις γνώσεις και το υπόβαθρο να γνωρίζει πολύ καλά την κλιματική πολιτική που πρέπει να ακολουθήσει η Αθήνα.
Το ζητούμενο είναι αν έχει τους πόρους να υλοποιήσει όσα γνωρίζει ότι πρέπει να γίνουν. Για παράδειγμα έχουν γίνει σημαντικά βήματα για την ενίσχυση του αστικού πρασίνου. Μπορεί να γίνουν και άλλα; Σίγουρα. Όπως είπαμε η επιστήμη και τεχνολογία δίνει λύσεις. Χρειάζεται αποδοχή της πραγματικότητάς, πολιτική απόφαση και πόροι."
Είναι δυνατόν να δούμε στο μέλλον την Αθήνα να αποκτά περισσότεροα πάρκα και κήπους, ή οι αδυναμίες του παρελθόντος θα συνεχίσουν να την εμποδίζουν να εξελιχθεί σε μια "πράσινη” πόλη; Αν τα σχέδια προχωρήσουν όπως αναμένεται, ίσως να δούμε την Αθήνα να γίνεται επιτέλους μια πόλη με πιο "πράσινο” χαρακτήρα. Αρκεί να την αφήσουμε να "αναπνεύσει” ξανά.
Ακολούθησε το Αθηνόραμα στο Facebook και το Instagram.
