© Shutterstock
Ο Πολ Όστερ πέθανε και βλέπω ξανά το "Blue in the Face" που σκηνοθέτησε παρέα με τον Γουέιν Γουάνγκ. Γυρίστηκε σε πέντε μέρες στο Μπρούκλιν, αρκετός χρόνος για να κινηματογραφηθεί μια ταινία μεγάλου μήκους. Έχουμε ξεχάσει πως κάποτε τα καλά πράγματα γίνονταν γρήγορα και εύκολα. Αρκούσε μια μέρα για να ηχογραφηθεί ένας δίσκος, μια νύχτα για να γραφτεί ένα καλό διήγημα, μια εβδομάδα για τα γυρίσματα ενός καλού φιλμ. Και τώρα που τα πράγματα τρέχουν με ιλιγγιώδη ταχύτητα γύρω μας, όλοι επιμένουν να γυαλίζουν τα εξαρτήματα των "εμπορευμάτων" τους, με τέτοια αναποφασιστική τελειομανία που τους εμποδίζει να προχωρήσουν παραπέρα. Ίσως επειδή ξέρουν, βαθιά μέσα τους, πως κάθε καινούργιο βήμα σε φέρνει πιο κοντά στην άβυσσο.
Ο Λου Ριντ, πενηντάρης πια, με τα μαλλιά του να έχουν γκριζάρει, κοιτάζει την κάμερα. Μιλάει για τη Νέα Υόρκη. Μιλάει για τα γυαλιά του. Μιλάει για την παιδική του ηλικία. Μιλάει για το κάπνισμα. Και καπνίζει. Όλοι καπνίζουν στο γωνιακό καπνοπωλείο όπου δουλεύει ο Όγκι. Σταματάνε εκεί για να ψωνίσουν, να χαζολογήσουν, να μην πουν τίποτα σπουδαίο, να μην κάνουν τίποτα. Ένα δωδεκάχρονο αγόρι κλέβει την τσάντα μιας γυναίκας. Ο Όγκι τον καταδιώκει. Η γυναίκα του αφεντικού του θέλει να πάει στο Λας Βέγκας. Να ζήσει τη νυχτερινή ζωή. Ένας νεαρός πουλάει ρολόγια. Ονειρεύεται να γίνει ράπερ. Η κοπέλα του Όγκι πιστεύει πως ο Όγκι την απατά. Ο Τζάρμους καπνίζει το τελευταίο του τσιγάρο. Κάπου εμφανίζεται η Μαντόνα. Αυτά περίπου συμβαίνουν στην ταινία που φτιάχτηκε ως μια ανορθόδοξη συνέχεια του "Καπνού": κάπως έτσι μάθαμε, για τα καλά, τον Όστερ στην Ελλάδα.
Τώρα ο "Καπνός" έχει σβήσει από τη μνήμη μου, όπως οι περισσότερες ταινίες που έχω δει. Όμως, αυτό δεν έχει συμβεί εντελώς με το "Λίγο καπνό ακόμη", όπως έχει αποδοθεί στα ελληνικά. Και έτσι, καθώς βλέπω την ταινία στην οθόνη του υπολογιστή, Μεγάλη Παρασκευή, με μεγάλες παύσεις, παρόλο που δεν διαρκεί παραπάνω από μιάμιση ώρα, στριφογυρίζοντας στο σπίτι, μιλώντας στο τηλέφωνο, ακούγοντας τις καμπάνες και τον αέρα, είναι σαν να βρίσκομαι για λίγο στη Νέα Υόρκη που δεν έχω επισκεφτεί ποτέ: "Εδώ και τριανταπέντε χρόνια σκέφτομαι να φύγω από την πόλη. Νομίζω πως είμαι σχεδόν έτοιμος", εξομολογείται ο Λου, ενώ κρατάει το αναμμένο πουράκι στο δεξί του χέρι. Δεν έφυγε ποτέ βέβαια.
Κανείς δεν έφυγε από πουθενά κι εγώ θυμάμαι την πρώτη φορά που είδα την ταινία. Ήταν η πρώτη ταινία που είδα, στο πρώτο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης που παρακολούθησα, τριάντα χρόνια πίσω. Καμιά φορά δεν έχουν σημασία οι ταινίες που βλέπεις. Αλλά η στιγμή που τις βλέπεις. Μια ταινία είναι κρίσιμη, επειδή εσύ βρίσκεσαι σε κρίσιμο σημείο. Η ταινία δεν είναι σπουδαία. Αλλά ποιος είπε πως πολλά αριστουργήματα του σινεμά δεν πρόκειται να πεταχτούν τα επόμενα χρόνια στα σκουπίδια;
Ποτέ δεν αγάπησα τον Πολ Όστερ. Ποτέ δεν τον ακολούθησα. Ποτέ δεν τον κατάλαβα. Μάλλον δεν προσπάθησα αρκετά. Διάβασα με μεγάλη ένταση την "Επινόηση της μοναξιάς", μου φαινόταν πάντα ελπιδοφόρα η εναρκτήρια φράση από το "Χρονικό μιας πρώιμης αποτυχίας", καμιά φορά ξεφυλλίζω το "Κόκκινο σημειωματάριο", αλλά τίποτα παραπάνω: "Γύρω στα τριάντα μου πέρασα μια μακρά περίοδο, κατά την οποία με ό,τι κι αν καταπιανόμουν η αποτυχία ήταν σίγουρη". Τι κρίμα που έγινε τελικά τόσο επιτυχημένος. Η επιτυχία γυαλίζει το ύφος.
Τον βλέπω σε μια από τις γνωστές του νεανικές φωτογραφίες. Πολύ όμορφος. Πολύ σκοτεινός. Μάτια σαν Φαγιούμ. Λίγο άγγελος, λίγο διάβολος. Δεν πέρασε και λίγα προς το τέλος της ζωής του. Από το χέρι στο στόμα.
"Το κάπνισμα μας υπενθυμίζει τη θνητότητα της ζωής", λέει ο Τζάρμους στον Όγκι. "Κάθε ρουφηξιά είναι μια στιγμή που πέρασε, μια σκέψη που χάθηκε. Ο καπνός εξαφανίζεται. Μια υπενθύμιση πως να ζεις είναι σαν να πεθάνεις". Πέθανε από καρκίνο του πνεύμονα, στο σπίτι του. Στο Μπρούκλιν.
