© Λεωνίδας Τούμπανος
Ποιες ήταν οι μεγαλύτερες προκλήσεις που αντιμετωπίσατε σχεδιάζοντας το πρόγραμμα του 2023 Ελευσίς;
Το αρνητικό υπόστρωμα που είχε δημιουργηθεί στην πόλη από την (αντικειμενική) δυσκολία διαχείρισης της παντελούς απουσίας πολιτιστικών υποδομών. Αυτό, σε συνδυασμό με μια χρηματοδοτική αβεβαιότητα αλλά και μια δυσκίνητη έως δυστυχή νομική μορφή εταιρείας, ανίκανη να τρέξει έρρυθμα τις υπέρογκες καμιά φορά γραφειοκρατικές διαδικασίες που απαιτούνται για το παραμικρό έργο, συνδυαστικά με την εμφάνιση της πανδημίας του Covid -19, συνέθεσαν ένα εκρηκτικό κοκτέιλ για την Ελευσίνα ως Πολιτιστική Πρωτεύουσα. Ανέλαβα τη γενική καλλιτεχνική διεύθυνση τον Σεπτέμβριο του 2020, μέσα στο μάτι του κυκλώνα. Πρώτο φυσικά μέλημα, παράλληλα με τη συγκρότηση/διατύπωση ενός κόνσεπτ, τον ανασχεδιασμό του καλλιτεχνικού προγράμματος και την ανάταξη της εταιρείας σε στενή συνεργασία με όλους τους εμπλεκόμενους φορείς και πρόσωπα, ήταν η επιδίωξη και η επιτυχία της αναβολής της χρονιάς του τίτλου για το 2023. Μετά, αρχίζει το μακρύ ταξίδι. Υπήρχαν όμως και θετικές προκλήσεις: ένα ανοιχτό κάλεσμα που απέδειξε εξαιρετική δυναμική ενδιαφέροντος διεθνώς- 1600 προτάσεις έργων από όλον τον κόσμο, 4 φορές παραπάνω από τον αριθμό που είθισται στις άλλες Πολιτιστικές Πρωτεύουσες-, όπως και ο εξαιρετικά δημιουργικός "πονοκέφαλος" να εξεταστούν διεξοδικά όλες αυτές οι προτάσεις, να απαντηθούν, να γίνει η επιλογή κτλ. Ταυτόχρονα, η σταδιακή αναδιάρθρωση μιας εξαιρετικής δημιουργικής ομάδας που μετέτρεπε σε εποικοδομητική χαρά και δημιουργική προοπτική τον δυσθεώρητο κόπο και όγκο της δουλειάς. Τα νέα πρόσωπα σε όλες τις βαθμίδες που εμφανίστηκαν (στελέχη, πρότζεκτ μάνατζερ, ακόμα και διευθύνουσα σύμβουλος) προσέδωσαν άλλο βηματισμό και χρωματισμό στην Πολιτιστική Πρωτεύουσα και ανέδειξαν σε μεγάλο βαθμό τη δουλειά που είχε ήδη κατατεθεί από το 2017, δημιουργώντας προοπτική στον ορίζοντα!
Κατά τη γνώμη μου, υφέρπει συνεχώς και μια άλλη, αενάως μεταμφιεζόμενη και αδιατύπωτη ενδιαφέρουσα πρόκληση, η οποία καμιά φορά απαντάται και σε όλη την ελληνική επικράτεια: πόση "πρωτοπορία" αντέχει το σύστημα; Πόσο "προχωρημένες", όπως λένε αρκετοί, καλλιτεχνίες ή χειρονομίες μπορεί να αποδεχθεί; Η απάντηση είναι άπειρη, αρκεί να είναι καλλιτεχνικά σημαντική ή σπουδαία. Θα μου πείτε, "Μήπως είναι η Ελευσίνα το νέο Βερολίνο;". Ναι, γιατί όχι; Το εξαιρετικά καλό, όσο προχωρημένο κι αν είναι, ωριμάζει απότομα το ακροατήριο του - ακόμα και μέσα από την εσωτερική διαλεκτική θύελλα που καμιά φορά ξεσηκώνει.
Διαβάστε Επίσης
Τι απαντάτε σε όσους αμφισβητούν την επιλογή της Ελευσίνας ως Πολιτιστική Πρωτεύουσα; Ποια στοιχεία την καθιστούν αντάξια των προηγούμενων ελληνικών πόλεων που έχουν εκπροσωπήσει τον θεσμό;
Η αμφισβήτηση γενικά έχει πολλές και σκοτεινές καταγωγές. Αρκετά συνήθης είναι αυτό που ονομάζεται "αρνητική αυτοεπιβεβαίωση". Είναι ένας ανθυγιεινός για το υποκείμενο τρόπος να φωνάξει αντί-εποικοδομητικά "Ε! Είμαι κι εγώ εδώ! Παίξτε με!". Όσο κι αν κάτι τέτοιο είναι κατανοητό και ανθρώπινο, κάποια στιγμή καταντάει, ας μου επιτραπεί, ένα σχεδόν ανώριμο σύμπλεγμα. Μέχρι ποιά ηλικία πια θα αναζητάμε τη χαμένα αγάπη της μαμάς μας σε τρίτους, χωρίς να κάνουμε και τίποτα για να τους συναντήσουμε; Έχω αγαπημένους φίλους τέτοιους! Τους αγαπώ αλλά δεν τους συνερίζομαι.
Μια άλλη κατηγορία, όχι πολύ μακρινή από την πρώτη αν και πιο ορθολογική, βασίστηκε αρχικά στο επιχείρημα "μα η Ελευσίνα δεν έχει υποδομές. Πώς θα γίνει Πολιτιστική Πρωτεύουσα;". Η βάση του επιχειρήματος μοιάζει να έχει σωστή αφετηρία αλλά στην πραγματικότητα είναι λίγο σαν τον Πύργο της Πίζας: πηγαίνει ολόισια αλλά σε στραβή βάση. Μια πόλη επιλέγεται ακριβώς γι αυτό ως Πολιτιστική Πρωτεύουσα, για να αναπτύξει την κρυφή δυναμική της, υπό την πίεση της πολιτιστικής δράσης. Όταν η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει το θάρρος να αναλάβει ένα τέτοιο διαισθητικό ρίσκο με αφορμή μια πόλη, είναι τουλάχιστον μεμψιμοιρία ο Έλληνας να επιμένει στα αρνητικά του επιχειρήματα. Υπάρχει η διαφορά ανάμεσα στους ανθρώπους της δράσης που βλέπουν το ποτήρι μισογεμάτο και σε εκείνους που τους περισσεύουν οι σχολιασμοί και η αδράνεια, άρα το βρίσκουν μισοάδειο. Προσωπικά, ανήκω ευθαρσώς στην πρώτη κατηγορία και λυπάμαι εκείνους της δεύτερης. Αντί να παραπονιέμαι και να μυρμιριζω την τύχη μου μια ζωή για την απουσία του υπόλοιπου μισού ποτηριού, προτιμώ να χαίρομαι και να ζω τη γενναιοδωρία ότι έχοντας ένα ποτήρι μισογεμάτο, είμαι έτοιμος να βγω και να κεράσω τους φίλους μου! Είναι από ποια γωνία κοιτάζει τα πράγματα κανείς…
Βάσει του προσωπικού σας οράματος αλλά και των όσων πρεσβεύει ο θεσμός της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας, πώς θα θέλατε να θυμάται ο κόσμος την Ελευσίνα και τι είναι αυτό που θα συμβάλει στην ανάπτυξη μιας νέας πολιτιστικής ταυτότητας για τον τόπο;
Αυτή η μακρά σειρά των σύγχρονων "μυστηρίων" της Ελευσίνας, που συνιστούν το γενικό πρόγραμμα με τον τίτλο "Μυστήρια Μετάβασης", και ο οποίος γεννήθηκε μέσα από τα σπλάχνα αυτής της μοναδικής σε χαρακτηριστικά πόλης (μια από τις 5 ιερές πόλεις της αρχαιότητας, εξαιρετικό αρχαιολογικό κεφάλαιο και υλικό - Ελευσίνια μυστήρια / τρείς μεγάλες θεότητες, η Δήμητρα γη, ο σπόρος, η Περσεφόνη, η Κόρη, ο Άδης/ Άϊδης, αυτός που δεν μπορεί να ιδωθεί, κέντρο Βιομηχανικής ανάπτυξης τον 19ο και 20ο αιώνα, εσωτερική μετανάστευση από όλη την Ελλάδα και τον ευρύτερο Ελληνισμό, εργατικό κίνημα, σοβαρά ζητήματα αλλοίωσης του περιβάλλοντος, εγκαταλελειμμένα εμβληματικά εργοστασιακά κελύφη, Θάλασσα, πατρίδα του Αισχύλου, τόπος ταφής και λατρείας του Στέλιου Καζαντζίδη, και τόσα άλλα), όλα αυτά τα εδώ επιγραμματικά αναφερόμενα, συνθέτουν ένα μωσαϊκό ζητημάτων εξαιρετικού ενδιαφέροντος και δυνατοτήτων μιας πόλης έτσι ώστε να συνιστά ένα μοντέλο για όλη τη σύγχρονη Ευρώπη. Σε μια τέτοια πόλη, λοιπόν, το ζήτημα της βιώσιμης ανάπτυξης μέσα από το πολιτιστικό πείραμα είναι κάτι παραπάνω από συνταρακτικά ενδιαφέρον. Ο κρίσιμος όρος επίσης είναι η έννοια της παρακαταθήκης: η ζωή μετά την χρονιά του τίτλου.
Τρεις μοναδικές υποβλητικές υποδομές πολιτισμού παραδίδονται στην πόλη και τη δυτική Αττική, οι οποίες θα είναι μοναδικές και αξιόχρηστες ακόμη και από τη γειτονική πρωτεύουσα (θα επανέλθουμε επ’ αυτού). Θα δοθούν επίσης και δυο μικρότερες αλλά σημαντικές υποδομές, χάριν της ευγενικής χορηγίας της "Μέτρον" και της "Καρπάθιος", όπως και μια πράσινη περιοχή που αποδίδεται στην πόλη, ένας πνεύμονας πρασίνου που θα λειτουργεί ως χώρος δραστηριοτήτων και διεξαγωγής του Φεστιβάλ Οικοπολιτισμού. Όλα αυτά σε αγαστή συνεργασία με τον δήμαρχο και τον Δήμο Ελευσίνας. Όλες οι υποδομές που αναφέρονται, συνοδεύονται από πολιτιστικά και καλλιτεχνικά προγράμματα διαρκείας και μοναδικότητας που μόνο αν έρθει κανείς στην Ελευσίνα μπορεί να τα "καρπωθεί".
"Πήγατε στην Ελευσινα να δείτε;": να η γλώσσα, να η διατύπωση! Θέλουμε ο κόσμος να προτείνει την Ελευσίνα ως προορισμό και να υπενθυμίζεται ως ιερή και ελκυστική υποχρέωση η επίσκεψη σε αυτή την πόλη για να βιώσει κανείς τα μοναδικά της "σύγχρονα μυστήρια", που για έναν ολόκληρο χρόνο θα μας διεγείρουν και θα μας εκπλήσσουν, σπρώχνοντας την προς τη μετάβασή της στην επόμενη δεκαετία· μια δεκαετία πολιτισμού.
Τι ήταν αυτό που σας ενέπνευσε περισσότερο εξερευνώντας την πόλη και την ιστορία της και πώς το ενσωματώσατε σε όσα δημιουργήσατε για την τελετή έναρξης;
Το εντυπωσιακό για εμένα προσωπικά ως εμπειρία με αυτή την πόλη είναι ότι καμία στιγμή δεν χρειάστηκε να επινοήσω ιδέες, για έναν σπάνιο και απλούστατο λόγο: μου αποκάλυπτε συνεχώς, με γενναιοδωρία και σεβασμό, τα σπλάχνα της, τον εσώτερο σπάνιο εαυτό της, όσο την περπατούσα και την αφουγκραζόμουν, γεννώντας ή πιο σωστά υποβάλλοντάς μου η ίδια την ιδέα περί του τι μέλλει γεννέσθαι. Κάτοικοι αυτής της πόλης, σπάνιοι θεματοφύλακες πολιτιστικών αξιών, ιστορίας και μνήμης, συνειδητά ή συμπτωματικά με καθοδηγούσαν, δημιουργούσαν γύρω μου ένα ανεξάντλητο μονοπάτι "χρυσών Εσπερίδων" που με τη σειρά μας κι εμείς θέλουμε πια να το μοιραστούμε. Από την άλλη, η ίδια η γλώσσα, αυτό το "ΕΛΕVΣΙΣ= άφιξη του Αξιοσημείωτου, πρόσωπο, αντικείμενο, γεγονός", παράλληλα με τις δυο τρομακτικές εννοιολογικές δράσεις που διέπουν την πόλη από την αρχαιότητα (τις Πομπές των προσκυνητών προς το ιερό της και τη σχέση του Πάνω με τον Κάτω κόσμο), τροφοδότησαν κατευθείαν τον πυρήνα των δράσεων της τελετής έναρξης. Δίπλα σε αυτά τα κεντρικά γεγονότα, μια σειρά άλλων δράσεων, πάνω από 20, με τις Κόρες, τις Νύμφες, τη μπάντα του δήμου, την ακαδημία χορογραφίας, την εντόπια πολιτιστική πολυμορφία των εθνοτοπικών συλλόγων με τις μουσικές, τον χορό ή τις γεύσεις τους και τόσα άλλα), μας συστήνουν σε αυτήν την αρχαία, νέα πόλη που μόνο νομίζουμε τόσα χρόνια ότι γνωρίζαμε! Είναι καιρός πια να αποκαλυφθεί. Αν και...
"Υπάρχουν μυστήρια που δεν αποκαλύπτονται μονομιάς. Η Ελευσινα κρατά πάντα κάτι κρυφό γι αυτούς που θα την επισκεφθούν ξανά" Σενέκας (4 μ.Χ.)
Διαβάστε Επίσης
