Το Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού ανακοινώνει τις βραχείες λίστες των Κρατικών Βραβείων Λογοτεχνικής Μετάφρασης και Παιδικού Βιβλίου, σε εφαρμογή της νομοθεσίας που διέπει τον θεσμό των Κρατικών Λογοτεχνικών Βραβείων (Ν. 3905/23-12-2010). Οι βραχείες λίστες μετάφρασης αφορούν στις κατηγορίες: Κρατικό Βραβείο Μετάφρασης έργου Ξένης Λογοτεχνίας σε Ελληνική Γλώσσα, Κρατικό Βραβείο Απόδοσης έργου της Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας στα Νέα Ελληνικά και Κρατικό Βραβείο Μετάφρασης Έργου Ελληνικής Λογοτεχνίας σε ξένη Γλώσσα. Η αρμόδια Επιτροπή για τα Κρατικά Βραβεία Παιδικού Βιβλίου 2021 κατέληξε στις Βραχείες Λίστες για τις κατηγορίες Παιδικού Λογοτεχνικού Βιβλίου, Εφηβικού - Νεανικού Λογοτεχνικού Βιβλίου, Εικονογραφημένου Παιδικού Βιβλίου και Βιβλίου Γνώσεων για παιδιά. Οι βραχείες λίστες συνοδεύονται από αιτιολογημένες εκθέσεις των Επιτροπών, στην οποία εξετάζονται οι τάσεις της λογοτεχνικής παραγωγής και αποτιμάται η στάθμη των λογοτεχνικών έργων της υπό κρίση περιόδου (εκδόσεις 2020).
Βραχείες λίστες Κρατικών Βραβείων Μετάφρασης 2021
Κατηγορία μετάφρασης έργου ξένης λογοτεχνίας σε ελληνική γλώσσα
1. Σάντρο Πέννα, Τα ποιήματα, μετάφραση Ευριπίδης Γαραντούδης, εκδόσεις Gutenberg
2. Βίκτορ Σερζ, Μεσάνυχτα στον αιώνα, μετάφραση Τιτίκα Δημητρούλια, εκδόσεις Θύραθεν
3. Ράινερ Μαρία Ρίλκε, Τα σονέτα προς τον Ορφέα, μετάφραση Γιώργος Κεντρωτής, εκδόσεις Gutenberg
4. Λ. Π. Χάρτλεϊ, Ο μεσάζων, μετάφραση Τόνια Κοβαλένκο, εκδόσεις Καστανιώτη
5. Φρήντριχ Χαίλντερλιν, Ποιήματα, μετάφραση Θανάσης Λάμπρου, εκδόσεις Αρμός
6. Αύγουστος Στρίντμπεργκ, Πάσχα, μετάφραση Μαργαρίτα Μέλμπεργκ, εκδόσεις Κάπα Εκδοτική
7. Μάικλ Οντάατζε, Φώτα πολέμου, μετάφραση Κατερίνα Σχινά, εκδόσεις Πατάκη
8. Ζοζέ Σαραμάγκου, Η χρονιά θανάτου του Ρικάρντο Ρέις, μετάφραση Αθηνά Ψυλλιά, εκδόσεις Καστανιώτη.
Κατηγορία απόδοσης έργου της Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας στα Νέα Ελληνικά
1. Ευριπίδη Τρωάδες-Μήδεια, μετάφραση Θανάσης Βαλτινός, εκδόσεις Βιβλιοπωλείον της Εστίας
2. Αριστοτέλη Ανθολόγιο κοσμολογικών χωρίων από τις φυσικές πραγματείες του, μετάφραση Θεόκριτος Κουρεμένος, Πανεπιστημιακές εκδόσεις Κρήτης
3. Καλλιμάχου Εις Απόλλωνα, μετάφραση Νικόλαος Π. Μπεζαντάκος, εκδόσεις Καρδαμίτσας
Κατηγορία μετάφρασης έργου ελληνικής λογοτεχνίας σε ξένη γλώσσα
1. Nikos Engonopoulos, Cafés and Comets After Midnight and Other Poems, μετάφραση Ντέιβιντ Κόνολι (David Connolly) εκδόσεις Αιώρα
2. Nikos Kazantzakis, Odissea, μετάφραση Νικόλα Κροτσέτι (Nicola Crocetti) εκδόσεις Crocetti editore
3. Constantin Christomanos, La poupée de cire, μετάφραση Ανρί Τονέ (Henri Tonnet), εκδόσεις Γρηγόρη.
Η Επιτροπή Απονομής των Κρατικών Βραβείων Λογοτεχνικής σημείωσε ότι το 2020 η εξέλιξη της πανδημίας COVID‐19 επηρέασε-πέραν αλλαγών στην καθημερινότητα μας και την εκδοτική παραγωγή. Όμως, για την κατηγορία έργου ξένης γλώσσας σε ελληνική γλώσσα παρατηρήθηκε ποσοτικά μία ελαφρώς ανοδική πορεία σε σχέση με το 2019. Εκδόθηκαν και μεταφράστηκαν πάνω από 800 βιβλία με σχεδόν το 50% να αφορά σε έργα της αγγλόφωνης λογοτεχνίας (395 βιβλία). Ένα ποσοστό περίπου 10% προέρχεται από μεταφράσεις έργων της γαλλόφωνης λογοτεχνίας (92 τίτλοι), 8% περίπου της γερμανόφωνης λογοτεχνίας (65 τίτλοι), 7% περίπου της ιταλικής λογοτεχνίας (56 τίτλοι). Επιπλέον ένα μικρότερο μέρος των μεταφράσεων, περίπου 6% αφορά στην ισπανόφωνη λογοτεχνία (50 τίτλοι), περίπου 3% των μεταφράσεων ανήκουν σε σκανδιναβικές γλώσσες (8 νορβηγικά, 15 σουηδικά, 6 δανέζικα), επίσης 7 τίτλοι προέρχονται από την τουρκική λογοτεχνία, 5 τίτλοι από την πορτογαλική λογοτεχνία, 4 τίτλοι από την εβραϊκή, 3 από την αλβανική και βουλγάρικη, 2 από τη γιαπωνέζικη, ισλανδική, κροατική, σλοβενική λογοτεχνία και 1 από την κινέζικη, τσεχική, εσθονική και τη ρουμανική λογοτεχνία.
Το έτος 2020 ήταν αρκετά καλό μεταφραστικά, με έκδοση σημαντικών έργων (περισσότερων σε σχέση με το έτος 2019), ενώ το επίπεδο των μεταφράσεων ήταν αρκετά ικανοποιητικό. Οι εκδότες παρακολούθησαν την παγκόσμια λογοτεχνική παραγωγή και προσπάθησαν να κρατήσουν το ελληνικό αναγνωστικό κοινό σε επαφή με τις σύγχρονες λογοτεχνικές τάσεις.
Το 2020 καταγράφηκαν στην Εθνική Βιβλιοθήκη αρκετά ελληνικά βιβλία μεταφρασμένα σε άλλες γλώσσες, δυστυχώς, όμως, δεν υπάρχει πλήρης καταγραφή καθώς δεν κατατίθενται όλοι οι τίτλοι από το εξωτερικό. Στην Ελλάδα παραμένει σταθερά πρώτο σε μετάφραση και έκδοση το αγγλόφωνο βιβλίο ενώ το ελληνικό μεταφράζεται σταθερά στην γαλλική, την ιταλική, την ισπανική και την γερμανική γλώσσα. Μεταξύ των άλλων γλωσσών, όπου παράγονται ετησίως μεταφράσεις νεοελληνικής λογοτεχνίας, είναι και η ρωσική, στην οποία νεοελληνιστές μεταφράζουν πεζά και ποίηση σε σταθερό ρυθμό.
Σημειώνεται επίσης, η συμβολή του CeMoG (Center Modernes Griechenland), του Ελεύθερου Πανεπιστημίου του Βερολίνου (Freie Universität Berlin), και των Εκδόσεων Ρωμιοσύνη (Edition Romiosini), που συμβάλλουν σημαντικά στην έκδοση και προβολή της Ελληνικής Λογοτεχνίας και Ιστορίας, κυρίως στη Γερμανία και τις γερμανόφωνες χώρες, ακόμα και αν η διείσδυση στη γερμανόφωνη αγορά βιβλίου δεν είναι (ακόμα) η αναμενόμενη.
Στον τομέα της μετάφρασης της αρχαιοελληνικής Γραμματείας, δεν υπήρξαν σημαντικές εκδόσεις, ενώ οι μεταφράσεις ήταν κυρίως καθηγητών πανεπιστημίων και ακαδημαϊκών μελετητών.
Βραχείες λίστες Κρατικών Βραβείων Παιδικού Βιβλίου 2021 (εκδόσεις 2020)
Υποψήφιοι για το Βραβείο Παιδικού Λογοτεχνικού Βιβλίου
1. Ελένη Κατσαμά, εικονογράφηση Βασίλης Σελιμάς: Εξυπερύ. Ο πρίγκιπας που δε μεγάλωσε, εκδ. Πατάκη
2. Μιχάλης Μακρόπουλος, εικονογράφηση Κατερίνα Χαδουλού: Η μαλαματένια βελανιδιά, εκδ. Καλειδοσκόπιο
3. Μαρία Παπαγεωργίου, εικονογράφηση Nerina Canzi: Ταξίδι με τον Σεβάχ, εκδ. Κόκκινη Κλωστή Δεμένη
4. Aλέκα Τρίπου-Μάνου: Σουφλέ σοκολάτας, εκδ. Μεταίχμιο
5. Φίλιππος Φωτιάδης, εικονογράφηση Φίλιππος Φωτιάδης: Το μπάνιο μας, εκδ. Μάρτης
6. Κώστας Χαραλάς, εικονογράφηση Πέτρος Μπουλούμπασης: Μάγια χουζούρια, εκδ. Μεταίχμιο
Υποψήφιοι για το Βραβείο Εφηβικού-Νεανικού Λογοτεχνικού Βιβλίου
1. Βησσαρία Ζορμπά-Ραμμοπούλου: Οι ματαιωμένοι αρραβώνες. Η 29η Απριλίου 1453, εκδ. Πατάκη
2. Τζένη Κουτσοδημητροπούλου, εικονογράφηση Βασίλης Γρίβας: Κοραλλιογενής Ύφαλος, εκδ. Μεταίχμιο
3. Ελένη Πριοβόλου: Φως σε μαύρο ουρανό, εκδ. Καστανιώτη
4. Αιμίλιος Σολωμού: Το ποτάμι, εκδ. Πατάκη
5. Μαρία Σούμπερτ, εικονογράφηση Κατερίνα Χαδουλού: Νερό δε γίνεται, εκδ. Καλειδοσκόπιο (σε συνεργασία με το Εθνικό Κέντρο Αιμοδοσίας)
6. Γιώργος Χατζόπουλος: Μάζεψε το θάρρος σου, Ανδώ, εκδ. Πατάκη
Υποψήφιοι για το Βραβείο Εικονογραφημένου Παιδικού Βιβλίου
1. Ειρήνη Αγγέλη, εικονογράφηση Πέρσα Ζαχαριά: Το γεράκι στην καμινάδα, εκδ. Καστανιώτη
2. Νίκος Παλαιολόγος, εικονογράφηση Κωστής Σωτηράκος: Η γάτα του Χοσελίτο Περδόν, εκδ. Key Book
3. Βαλεντίνα Παπαδημητράκη, εικονογράφηση Μαρίνα Δημοπούλου: Μια αγκαλιά κι ένα φιλί κι ένα... Κουτό κουτί, εκδ. Καλειδοσκόπιο
4. Θοδωρής Παπαϊωάννου, εικονογράφηση Πέτρος Μπουλούμπασης: Όταν εσύ λείπεις…, εκδ. Πατάκη
5. Αργυρώ Πιπίνη, εικονογράφηση Ίρις Σαμαρτζή: Όταν ο ήλιος πάει για ύπνο, εκδ. Μάρτης
6. Ίρις Σαμαρτζή, εικονογράφηση Ίρις Σαμαρτζή: Τάτα;;, εκδ. Ίκαρος
7. Κατερίνα Τζαβάρα, εικονογράφηση Ευαγγελία Γουτιάνου: Πάμε να μετρήσουμε τη γη;, εκδ. Διάπλους
Υποψήφιοι για το Βραβείο Βιβλίου Γνώσεων για Παιδιά
1. Μαρία Αγγελίδου, εικονογράφηση Κατερίνα Βερούτσου: Το Βυζάντιο σε έξι χρώματα. Γαλάζιο, εκδ. Μεταίχμιο
2. Σοφία Ζαραμπούκα: 1821 Επανάσταση, εκδ. Πατάκη
3. Στέλλα Κάσδαγλη, εικονογράφηση Φωτεινή Τίκκου: 30 γυναίκες που άλλαξαν τον κόσμο και πώς μπορείς να τον αλλάξεις κι εσύ, εκδ. Πατάκη
4. Βασιλική Μαρκάκη, εικονογράφηση Λέλα Στρούτση: 12 μήνες, 12 γιορτές στην αρχαία Αθήνα, εκδ. Ψυχογιός
5. Ελένη Μάρκου, σχεδιασμός-εικονογράφηση mulo creative lab: Το παιχνίδι στην Αρχαία Ελλάδα, εκδ. Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης
6. Μαρίζα Ντεκάστρο: 24 εικόνες για την Επανάσταση του 1821, Μακρυγιάννης & Ζωγράφος-Ένας αγωνιστής και ένας καλλιτέχνης, εκδ. Καπόν
7. Ελένη Σβορώνου, εικονογράφηση Φίλιππος Φωτιάδης: Λόρδος Βύρων και Έλγιν, εκδ. Καλέντης
Η Επιτροπή Απονομής των Κρατικών Βραβείων Παιδικού Βιβλίου εξέτασε διεξοδικά τα υπό κρίση βιβλία με βάση τα κριτήρια που έθεσε στην πρώτη συνεδρίασή της. Τα κριτήρια αυτά περιλαμβάνουν τη λογοτεχνική ποιότητα των παιδικών βιβλίων, σε επίπεδο γλώσσας, αφηγηματικών δομών και ύφους, την αισθητική ποιότητα, την πρωτοτυπία και την αφηγηματική λειτουργία των εικόνων τους, τη σχέση των βιβλίων με την ηλικία των αναγνωστών στους οποίους απευθύνονται και, τέλος, την πρωτοτυπία των θεμάτων και των προσεγγίσεών τους.
Ως προς τον αριθμό των υποβληθέντων βιβλίων, σε σχέση με τον αριθμό εκδόσεων για το προηγούμενο έτος (2019) παρουσιάζεται αύξηση, με εξαίρεση την κατηγορία του Εφηβικού Βιβλίου όπου παρατηρήθηκε μείωση, ανάλογη πάντως αυτής της προηγούμενης χρονιάς. Οι κατηγορίες που υπερτερούν και φέτος ποσοτικά είναι αυτή του Παιδικού Λογοτεχνικού Βιβλίου και του Εικονογραφημένου Βιβλίου, ενώ η κατηγορία του Βιβλίου Γνώσεων παρουσιάζει αύξηση σε σχέση με την προηγούμενη χρονιά, παρόλο που θα πρέπει να επισημανθεί η δυσκολία σε αρκετούς τίτλους να αξιολογηθούν ως βιβλία γνώσεων, καθώς υπήρχαν σε αυτά εξίσου τα πληροφοριακά στοιχεία και τα αφηγηματικά/λογοτεχνικά χαρακτηριστικά. Αξίζει πάντως να σημειώσουμε ότι αναφύονται νέοι εκδοτικοί οίκοι ή κάποιοι παλαιότεροι που αρχίζουν να αναπροσανατολίζονται προς το παιδικό βιβλίο και έχουν εισέλθει δυναμικά στον χώρο με ιδιαίτερα επιμελημένες παραγωγές βιβλίων για παιδιά.
Η θεματολογία των βιβλίων, παρουσιάζεται μεγάλη ποικιλία και πρωτοτυπία θεμάτων. Η θεματολογία που πραγματεύονται τα βιβλία σε όλες τις κατηγορίες σχετίζεται με πολλαπλά σύγχρονα κοινωνικά ζητήματα, με θέματα της καθημερινότητας και των διαπροσωπικών σχέσεων, ενώ υπάρχουν και αρκετά βιβλία που ακολουθούν την παλαιά συνταγή (σε νέες εκδοχές όμως) με στοιχεία φαντασίας και παραμυθιού. Εξακολουθούν να παράγονται βιβλία με λογοτεχνική πλοκή –αν και σε μικρότερο βαθμό απ’ ό,τι στο παρελθόν– που εμπνέονται από την Ιστορία, τοποθετημένα όμως, από την άλλη πλευρά, σε ένα πλαίσιο που έχει πολλά στοιχεία από τη σύγχρονη κοινωνική πραγματικότητα. Επίσης, αστυνομικά, περιπέτειες και ιστορίες μυστηρίου παραμένουν ως οι θεματικές που προτιμούν οι εκδότες, καθώς πρόκειται για ευπώλητα βιβλία, ενώ το χιούμορ φαίνεται να διανθίζει σχετικά λίγα βιβλία που ανήκουν στις κατηγορίες του Παιδικού Λογοτεχνικού Βιβλίου αλλά και του Βιβλίου Γνώσεων. Στη θεματολογία των Βιβλίων Γνώσεων δεν υπάρχει μεγάλη ποικιλία θεμάτων, πολύ περισσότερο εφόσον η παραγωγή του 2020 ήταν σε μεγάλο βαθμό προσανατολισμένη στην έκδοση βιβλίων που αφορούν το 1821, εν όψει της συμπλήρωσης των 200 χρόνων από την Ελληνική Επανάσταση. Τη μερίδα του λέοντος στα βιβλία γνώσεων έχουν οι βιογραφίες των προσώπων που συμμετείχαν με τον έναν ή τον άλλον τρόπο στα γεγονότα της ελληνικής παλιγγενεσίας, αν και το είδος της βιογραφίας αναδεικνύεται σε μια ιδιαίτερα προσφιλή θεματική γενικότερα στο σύνολο των Βιβλίων Γνώσεων. Η πολυπληθέστερη κατηγορία βιβλίων είναι πάλι αυτή του Εικονογραφημένου Βιβλίου, όπου τα κείμενα συνυπάρχουν με πολύ αξιόλογες εικονογραφικές προσπάθειες. Μάλιστα, όσον αφορά το εικονοβιβλίο που σχεδόν καταλαμβάνει το σύνολο της κατηγορίας αυτής, κείμενο και εικόνα είναι άρρηκτα συνδεδεμένα κατά τρόπο που οι δύο αυτές τροπικότητες να συνδιαλέγονται επιτυχώς μεταξύ τους .
Σημειώνεται η απουσία της ποίησης και η διστακτική παρουσία του διηγήματος ή της μικρής ιστορίας, ενώ εξακολουθούν να υπάρχουν θεματικές σειρές, ιδιαίτερα στην κατηγορία του Παιδικού Λογοτεχνικού Βιβλίου. Επίσης, και φέτος κατατέθηκαν προς κρίση έργα για πολύ μικρά παιδιά, ενώ πρέπει να επισημανθεί η παρατήρηση της Επιτροπής ότι στην κατηγορία Παιδικού Λογοτεχνικού Βιβλίου υπάρχουν βιβλία τόσο για τα μικρά παιδιά που μόλις κατανοούν το γραπτό κείμενο, όσο και για τα μεγαλύτερα παιδιά που βέβαια επιζητούν πολύ πιο σύνθετες υποθέσεις. Θα μπορούσαμε να υποστηρίξουμε ότι το βασικό χαρακτηριστικό της παραγωγής του 2020 είναι η "υβριδικότητα" πολλών βιβλίων, σε βαθμό που να δυσχεραίνει η ταξινόμησή τους στη μία ή στην άλλη κατηγορία.
