Κλείνοντας μια εξωστρεφή χρονιά, γεμάτη δράσεις, με αφορμή την αιωνόβια διαδρομή τους, τα Γενικά Αρχεία του Κράτους μας ταξιδεύουν στις περιπέτειες του νεότερου ελληνικού κράτους μέσα από την έκθεση «100 χρόνια ΓΑΚ, 500 χρόνια Ιστορίας». Τα τεκμήρια που παρουσιάζονται είναι μοναδικά, κάποτε αποκαλυπτικά κι εξόχως σπαρταριστά. Αξίζει να τα ανακαλύψεις μέχρι τις 30/11 στο Ίδρυμα Ευγενίδου.
Πότε ξεκίνησαν οι προσπάθειες για τον επαναπατρισμό των γλυπτών του Παρθενώνα; Τι παραστάσεις έβλεπαν οι Αθηναίοι το 1905-06 στο τότε Βασιλικό Θέατρο; Πόσο κόστιζαν τα σουτζουκάκια στο εστιατόριο «Ιντεάλ» τον Αύγουστο του 1944; Πώς έβγαιναν τα έργα του Μποστ από τη λογοκρισία της χούντας; Και πώς συνδέονται όλα αυτά με το «αφήγημα» του ελληνικού κράτους; Όσο περνά η ώρα και μαζί οι προθήκες με το αρχειακό υλικό τόσο κολλάω στην έκθεση «100 χρόνια Γενικά Αρχεία του Κράτους, 500 χρόνια Ιστορίας».
Το βλέμμα σταματά σε χειρόγραφα (όπως το οθωμανικό βεράτι του 1839) και αναζητά… λυσάρι για το κρυπτογραφικό σύστημα των Φιλικών ή το λόγο των κυβερνητικών εγκυκλίων. Φλερτάρει όμως και με πιο μικρές, καθημερινές ιστορίες μπροστά στις φωτογραφίες της Ομόνοιας από την εποχή που φτιαχνόταν ο ηλεκτρικός, σε σχέδια για απίθανες ευρεσιτεχνίες (κατασκευάστηκε άραγε το αυτοαεικίνητο;), πονεμένες ή και απολαυστικές επιστολές ανθρώπων της διπλανής πόρτας προς πολιτικούς και βασιλείς. Και τι να πεις για την αφίσα της παράστασης «Οι λυτρωταί του έθνους», που ανέβηκε τον Μάρτιο του 1918 στο Δημοτικό Θέατρο Πειραιά για να υμνήσει το έργο των Φιλελευθέρων…
Η ρεκλάμα υποσχόταν «Έργον φαντασμαγορικόν», ενώ οι πρωταγωνιστές της εποχής φιγουράριζαν με καλοχτενισμένα μουστάκια. Στο πρώτο οκταήμερο λειτουργίας της έκθεσης οι επισκέπτες ξεπέρασαν κιόλας τους 4.000. «Νομίζω ότι προσφέρει μεγάλη συγκίνηση το να έρχεσαι απευθείας σε επαφή με τα ντοκουμέντα της Ιστορίας χωρίς να διαμεσολαβεί ένας συγγραφέας», μου ανέφερε η προϊσταμένη του τμήματος Οργάνωσης και Μελετών των ΓΑΚ Χριστίνα Σάρρα. «Οι επισκέπτες αντιμετωπίζουν με δέος τα πιο παλιά εκθέματα, από το 10ο αιώνα στην εποχή του Όθωνα και του Γεωργίου. Βλέπουμε όμως ότι τους ενδιαφέρει ακόμη περισσότερο η πιο πρόσφατη Ιστορία, καθώς πολλοί έχουν οικογενειακά βιώματα. Γι’ αυτό δώσαμε ιδιαίτερη έμφαση σε υλικό της περιόδου 1912-2004, που παρουσιάζεται πρώτη φορά σε τέτοια έκταση».
Το αφιέρωμα εκτυλίσσεται χρονολογικά, σε εννέα ενότητες (συν μία αφιερωμένη στον ιδρυτή των ΓΑΚ Γιάννη Βλαχογιάννη), καλύπτοντας από το 17ο μέχρι τις αρχές του 21ου αιώνα. Μέσα από επιλεγμένα τεκμήρια προβάλλονται όψεις του αγώνα για ανεξαρτησία και η περίοδος διακυβέρνησης Καποδίστρια. θα δείτε π.χ. την επιστολή με την οποία αποδέχεται τη διακυβέρνηση και τη φορτισμένη ανακοίνωση για το θάνατό του. Μοναδικής αξίας και ο πράσινος φάκελος «Akropolis von Athen» λίγο παρακάτω. Αυτό το σώμα 223 εγγράφων από τα χρόνια του Όθωνα αποτελεί την πρώτη επίσημη προσπάθεια του νεοσύστατου ελληνικού κράτους για επανένωση των γλυπτών του Παρθενώνα, καταγράφει τις ενέργειες για την αναστύλωση και τη φύλαξη της Ακρόπολης αλλά και για την επιστροφή των αναγλύφων του ναού της Απτέρου Νίκης.
Αν θέλετε να το μελετήσετε στο… σπίτι, στο Μουσείο Ακρόπολης πωλείται η ομοιότυπη έκδοση. Συμβουλή: όταν κατηφορίσετε στο Ίδρυμα Ευγενίδου, φροντίστε να μη σας κυνηγά ο χρόνος, διότι η υπόθεση σηκώνει… διάβασμα. Θα προσέξετε το ιδιόχειρο σημειωματάριο του Μεταξά με την αναφορά «ο θεός βοηθός!» δίπλα στην καταγραφή των γεγονότων της 28ης Οκτωβρίου αλλά και πιστοποιητικά κοινωνικών φρονημάτων από τη δεκαετία του ’40. Θα σταθείτε με συγκίνηση μπροστά στις ονομαστικές καταστάσεις των εκτελεσθέντων του Διστόμου και των εκτοπισμένων σε Γυάρο και Λέρο αλλά και στο μητρώο των προσερχομένων στον Σταθμό Πρώτων Βοηθειών τις ημέρες της εξέγερσης στο Πολυτεχνείο το 1973.
«Προσεκομίσθη νεκρός», αναγράφεται για τον δεκαεπτάχρονο Διομήδη Κομνηνό. Και δεν θα θέλετε να χάσετε ούτε γραμμή από το λόγο που απευθύνουν διαχρονικά στην πολιτική και πολιτειακή ηγεσία οι κάτοικοι αυτής της χώρας. Από την επιστολή-κέντημα μιας «Βενιζελικωτάτης» και την ομολογία αφοσίωσης ενός Ελληνοαμερικανού στο βασιλικό ζεύγος το 1962 –ο οποίος «αποκήρυσσε» τη σύζυγο και τους κομουνιστές συγγενείς της– μέχρι την καταγγελία ενός αντιστασιακού στον Ανδρέα Παπανδρέου για το δημοσιογραφικό περίγυρο του πρωθυπουργού – υπογράφει «πατήρ 9 τέκνων, 17 εγγόνων. Σύνολον οικογενείας 37 άτομα».
«Όλα αυτά αποτυπώνουν τη… μεταφυσική σχέση που έχει ο πολίτης με τον πολιτικό, πέρα από την ωφελιμιστική σχέση αλληλεξάρτησης και αλληλοσυμφέροντος», μου επισήμανε η κ. Σάρρα. «Μέσα από την έκθεση μαθαίνουμε ότι μόνο η επαφή με την πρωτογενή πηγή μάς κάνει ώριμους πολίτες, μας μαθαίνει Ιστορία, μας ξεφορτώνει λίγο από το βάρος των εθνικών μύθων, ώστε να φροντίσουμε να μην επαναληφθεί η Ιστορία ως φάρσα».
