Σημαντικές εκδηλώσεις κλασικής μουσικής με πραγματικά μεγάλα ονόματα του χώρου φιλοξένησε το Ηρώδειο, λίγες εβδομάδες πριν κλείσει -για τουλάχιστον μία τριετία- εν όψει των απαραίτητων εργασιών συντήρησης και ανακαίνισης. Αμφότερες θα μπορούσαν κάλλιστα να έχουν ενταχθεί σε έναν πιο ευφάνταστο προγραμματισμό …του Φεστιβάλ Αθηνών, αποτελώντας και τις κορωνίδες του!
Στις 21/9, το οπερατικό ρεσιτάλ του Περουβιανού τενόρου di grazia Χουάν Ντιέγκο Φλόρες διοργανώθηκε από ιδιωτικούς φορείς, όπως και η προ 16ετίας, συναρπαστική και μοναδική έως σήμερα ελληνική του εμφάνιση στον ίδιο χώρο! Το ρωμαϊκό κοίλο γέμισε κατά τα 2/3 για να απολαύσει εκ νέου έναν από τους μεγαλύτερους λυρικούς αστέρες της εποχής μας -και ίσως όχι μόνο- στο ρεπερτόριο του ρομαντικού μπελ-κάντο!
Συνοδευόμενος από τη Συμφωνική Ορχήστρα του Δήμου Αθηναίων υπό τον καταξιωμένο Ιταλό αρχιμουσικό Αντονίνο Φολιάνι, ο 52χρονος Φλόρες -που τραγούδησε, όπως και το 2009, σε υπερυψωμένη εξέδρα πίσω από την ορχήστρα- χάρισε ένα χορταστικό, κυρίως όμως αντιπροσωπευτικό του ρεπερτορίου του πρόγραμμα, χωρίς εκπτώσεις ποιότητας, στο οποίο επιβεβαιώθηκαν οι γνωστές αρετές του, η δεξιοτεχνική άνεση, η προσεγμένη εκφορά του λόγου, η μουσικότητα, η αίσθηση του ύφους.
Έστω και χωρίς ίχνος …Ροσσίνι (του συνθέτη δηλαδή στον οποίο οφείλει τα πάντα στην καριέρα του -ακόμη και την πρόσφατη ανάληψη της καλλιτεχνικής διεύθυνσης του Φεστιβάλ Όπερας Ροσσίνι του Πέζαρο- αλλά και του οποίου το έργο -κωμικό και σοβαρό- υπηρέτησε με αφειδώλευτη προσήλωση και έμπνευση), το πρώτο μέρος ήταν αφιερωμένο στο ρομαντικό μπελ-κάντο. Από την αρχή (την άρια του Τεμπάλντο από την όπερα του Μπελλίνι "Οι Καπουλέτοι και οι Μοντέκκοι") έγινε αντιληπτή μια κάποια σκληρότητα του τίμπρου, που έχει χάσει μέρος από το σμάλτο και την ποιητική του διάσταση. Αυτό επιβεβαιώθηκε μέχρις ενός σημείου και στην υποδειγματική κατά τ’άλλα άρια του Νεμορίνο (το περίφημο "Una furtiva lagrima") από το "Ελιξίριο του έρωτα" του Ντονιτζέττι. Αντιθέτως, η στέρεη τεχνική και η ικανότητα εκτινάξεως με ασφάλεια στην πιο υψηλή φωνητική περιοχή (έστω με πιο κοπιώδη έλεγχο της αναπνοής) σε συνδυασμό με ένα αλάθητο δραματικό ένστικτο ευχαρίστησαν ιδιαίτερα στην άρια του Εντγκάρντο από την "Λουτσία ντι Λάμμερμουρ" του Ντονιτζέττι. Το πρώτο μέρος έκλεισε με μια εξαιρετικά τραγουδισμένη άρια και καμπαλέτα του Αλφρέντο από την "Τραβιάτα" του Βέρντι, ρόλο που εξακολουθεί να διατηρεί μέχρι σήμερα στο ρεπερτόριο του.
Το περισσότερο πολυσυλλεκτικό δεύτερο μέρος ξεκίνησε με μία σύντομη περιήγηση στην ισπανική θαρθουέλα και δύο σπάνιας καλλιέπειας ρομάντζες/τραγούδια από λιγότερο γνωστά έργα των Σουτούλλο-Βερτ και Σερράνο. Ακολούθησε ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον γαλλικό μέρος, όπου ξεχώρισε η φροντισμένη άρθρωση και νοηματοδότηση του αδόμενου γαλλικού λόγου, τόσο στην ποιητική άρια του Ρωμαίου από την όπερα "Ρωμαίος και Ιουλιέτα" του Γκουνό και στο τραγούδι του Μυλιό από την σπάνια παιζόμενη όπερα "Ο βασιλιάς του Υς" του Λαλό, όσο και στην άρια του Πάριδος από την οπερέτα "Η ωραία Ελένη" του Όφενμπαχ, ιδανική ευκαιρία να λάμψει και το κωμικό του ένστικτο!
Το κανονικό πρόγραμμα ολοκληρώθηκε με ολίγο από βερισμό και τη δημοφιλέστατη -αλλά διόλου απλή και μάλιστα σε ανοιχτό χώρο- άρια του Ροντόλφο "Che gelida manina" από την Α’ πράξη της "Μποέμ" του Πουτσίνι, ρόλο που επίσης τραγουδά συχνά, χωρίς να είναι απολύτως ενδεδειγμένος για τη φωνή του.
Ακόμα και με τις όποιες επιφυλάξεις, το ρεσιτάλ άφηνε ήδη ισχυρότερες εντυπώσεις από αυτό, πολύ πιο διαφημισμένο, του Γιόνας Κάουφμαν τον περασμένο Φεβρουάριο στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών.
Ουδείς μπορούσε να φαντασθεί όμως ότι τα καλύτερα έπονταν στο …εκτενές εκτός προγράμματος μέρος του ρεσιτάλ! Με πόση συναισθηματική τρυφερότητα και γλύκα ερμηνεύθηκαν συνοδεία κιθάρας -εν είδει medley- διάσημα λατινοαμερικάνικα τραγούδια (Bésame mucho, La Flor de la Canela, Cucurrucucù paloma), έστω διακοπτόμενα από τα έντονα χειροκροτήματα και τις …παραγγελιές του κοινού, με πόση δεξιοτεχνική σιγουριά (αν και όχι με την παλιά αυθάδεια!) εκτινάχθηκαν τα 9 κόντρα-ντο στο τελευταίο τμήμα της περίφημης άριας του Τόνιο από την "Κόρη του Συντάγματος" του Ντονιτζέττι (το μπιζάρισμα της οποίας στη Σκάλα του Μιλάνου, στη Μητροπολιτική Όπερα της Νέας Υόρκης και στην παρισινή Όπερα της Βαστίλλης έγραψαν κυριολεκτικά ιστορία!), πόσο καλοτραγουδισμένο και δεξιοτεχνικά ασφαλές ήχησε το "Nessun dorma" από την "Τουραντότ" του Πουτσίνι σε σχέση με ερμηνείες άλλων ομοτέχνων του, που …διαθέτουν -αντίθετα από αυτόν- το απαιτούμενο ηρωικό τίμπρο του Κάλαφ! Η αποθέωση από το κοινό του Ηρωδείου αντάμειψε δίκαια έναν τραγουδιστή με δεδομένο καλλιτεχνικό αποτύπωμα και επικοινωνιακό χάρισμα.
Μόνη παραφωνία της βραδιάς υπήρξε η μετριότατη απόδοση της Συμφωνικής Ορχήστρας του Δήμου Αθηναίων! Αν η έμπειρη οπερατική μπαγκέτα του Φολιάνι διασφάλισε μία σε γενικές γραμμές προσεκτική και επαρκή συνοδεία του Φλόρες, αν τα πνευστά του συνόλου υπήρξαν διαρκώς φερέγγυα (με εξαίρεση το υποτονικό φαγκότο στην άρια του Νεμορίνο), η έλλειψη ακρίβειας, εστιασμένου ήχου και συντονισμού των εγχόρδων ενόχλησε καθ’όλη τη διάρκεια του προγράμματος, σκιάζοντας τις ερμηνείες των εμβόλιμων -και πολύ άρτια επιλεγμένων- ορχηστρικών εισαγωγών και ιντερμεδίων από όπερες των Μπελλίνι, Ντονιτζέττι, Βέρντι, Γκουνό και Τζορντάνο. Δεν έχει περάσει πολύς καιρός από τότε που η Ορχήστρα έκανε ορατά βήματα προόδου -και μάλιστα στο ρομαντικό μπελ-κάντο- την περίοδο της καλλιτεχνικής διεύθυνσης Ντεκότ. Μετά την αποχώρησή του η πορεία της είναι αντιστρόφως ανάλογη εκείνων των υποσχέσεων και η απόσταση που την χωρίζει από τα υπόλοιπα αθηναϊκά συμφωνικά σύνολα μεγαλώνει επικίνδυνα! Ευκαιρία για προβληματισμό και δράση….
Τρεις μέρες αργότερα (24/9) ήταν η σειρά της Εθνικής Λυρικής Σκηνής να προσκαλέσει στο Ηρώδειο ένα μουσικό τεραστίου διαμετρήματος, τον Καταλανό γκαμπίστα και αρχιμουσικό Ζόρντι Σαβάλ.
Εν προκειμένω ο Σαβάλ δεν εμφανίσθηκε με τη μία από τις δραστηριότητες για τις οποίες έχει γίνει παγκοσμίως διάσημος (δηλαδή για την έρευνα και τις υφολογικά ενημερωμένες εκτελέσεις έργων της παλαιάς μουσικής -της εποχής του μπαρόκ και όχι μόνο- ή ακόμα για τις πρόσφατες "διαφορετικές" προσεγγίσεις του ρομαντικού ρεπερτορίου), αλλά με την ιδιότητα του μουσικού που ενσαρκώνει τη διαπολιτισμικότητα, φέρνει κοντά τις κουλτούρες, αναζητά τις συμπράξεις και πειραματίζεται με το πάντρεμα του ήχου των οργάνων εποχής με πιο "νέα" ηχοχρώματα.
Αφορμή υπήρξε η συνεργασία του -όπως και μελών του συνόλου του Hespèrion XXI- με τη Διαπολιτισμική Ορχήστρα της ΕΛΣ, ένα σύνολο με ευρεία γκάμα ρεπερτορίου (από παραδοσιακό έως σύγχρονο και πειραματικό), που αποτελείται από μουσικούς με διαφορετική καταγωγή και ταυτότητες, και κλείνει ήδη 7 χρόνια δημιουργικής παρουσίας και συνεχούς εξέλιξης υπό τη διεύθυνση του Χάρη Λαμπράκη.
Το πρόγραμμα της βραδιάς με τίτλο "Mare nostrum" παρέπεμπε μεν σε αυτόν του παλαιότερου πολυτελούς βιβλίου/CD που κυκλοφόρησε το 2011, λαμβάνοντας διθυραμβικές κριτικές (ένα μόνο μεταξύ των δεκάδων πολυτελών εκδόσεων, οι οποίες προάγουν το διαπολιτισμικό διάλογο και την σύγχρονη καλλιτεχνική δημιουργία), αλλά περιελάμβανε ελάχιστα κομμάτια από αυτό. Η φιλοσοφία του, βέβαια, παρέμενε η ίδια, καθώς στόχευε να αναδείξει τις κοινές ρίζες και τις πλούσιες πολιτισμικές ανταλλαγές μεταξύ των λαών της Μεσογείου, αποτελώντας ουσιαστικά ένα ταξίδι διαλόγου και συμφιλίωσης μέσα από μελωδίες και ρυθμούς της χριστιανικής, της σεφαραδίτικης, της οθωμανικής αλλά και της αραβοανδαλουσιανής μουσικής παράδοσης, που έχουν ως κοινό στοιχείο τη χρήση των "τρόπων"!
Αρθρώθηκε δε σε τέσσερις ενότητες, στις οποίες εναλλάσσονταν διαρκώς φωνητικά και ενόργανα κομμάτια από τη θρησκευτική και τη λαϊκή παράδοση, δημιουργώντας ατμόσφαιρες, διεγείροντας συναίσθημα και νου. Το ακρόαμα έτυχε συνολικά -προσεγμένης- μικροφωνικής ηχητικής ενίσχυσης.
Στα ενόργανα κομμάτια (ένα σαλταρέλλο από την εποχή του Αλφόνσου του Σοφού, κομμάτια από την οθωμανική παράδοση, περιλαμβανομένων δύο του Δημητρίου Καντεμίρ(η), οργανικούς σκοπούς από τη Μαυριτανία, τη Λέσβο, την Κρήτη και τη Θράκη ή ακόμη το "Lamento του Τριστάνου", μία από τις istampitas από την Ιταλία του 13ου αιώνα) θαύμασε κανείς το πάντρεμα των οργάνων της λόγιας μουσικής της Ευρώπης, όπως της βιόλας ντα γκάμπα του Σαβάλ, του μεσαιωνικού λαούτου ή του χούρντυ-γκούρντυ -δηλ. της βιέλας με τροχό- του Εφρέν Λόπες και του οργανέτου του Γκιγιέρμο Πέρεθ με όργανα, όπως η πολίτικη λύρα, το ούτι, το κανονάκι, το σαντούρι, το κρητικό λαούτο, η αφρικανική κόρα, το ρεμπέκ, το τάρχου, ή ακόμα τα σύγχρονα έγχορδα, περιλαμβανομένης της κιθάρας αλλά και της σκανδιναβικής νικελάρπας. Θαύμασε ακόμα το ατμοσφαιρικό πάντρεμα των ήχων των εγχόρδων με αυτούς ξύλινων πνευστών (όπως το νέυ), του πιάνου και κρουστών, παραδοσιακών (του εξαιρετικού Δημήτρη Ψώνη), αλλά και σύγχρονων.
Ο διάλογος και η ώσμωση μεταξύ όλων αυτών των οργάνων λειτούργησαν πολύ επιτυχημένα και στη συνοδεία των φωνητικών κομματιών, τα οποία ολοκλήρωναν κάθε ενότητα και απέδωσαν η εκλεκτή ερμηνεύτρια παραδοσιακής και βυζαντινής μουσικής Κατερίνα Παπαδοπούλου, ο καταξιωμένος Γάλλος λυρικός τραγουδιστής Μαρκ Μωγιόν, αλλά και η Λαμπρινή Γιώτη, μέλος της Διαπολιτισμικής Ορχήστρας της ΕΛΣ.
Αν η Παπαδοπούλου απέδωσε με τη γνωστή της μουσικότητα τραγούδια από τον ευρύτερο Ελληνικό χώρο (περιλαμβανομένων δημοφιλών σκοπών από Καππαδοκία και Κύπρο), ο Μωγιόν είχε δυσκολότερη αποστολή, καλώντας να ερμηνεύσει κομμάτια σε …5 γλώσσες, λατινικά (μεσαιωνικούς ύμνους), ελληνικά (ένα Θρήνο της Παρθένου του 9ου αιώνα), τουρκικά (τις "παράλληλες" εκδοχές των σκοπών από Καππαδοκία και Κύπρο), αραβικά (ύμνους για την Παναγία) και εβραϊκά (ένα σεφαραδίτικο κομμάτι – από κοινού με τις Παπαδοπούλου και Γιώτη). Χωρίς να είναι όλες οι ερμηνείες του ιδίου επιπέδου, ο Μωγιόν αξιοποίησε έξυπνα την ευελιξία -και ιδιαιτερότητα- μιας φωνής που αποδίδει ρεπερτόριο τόσο για τενόρο όσο και για …βαρύτονο! Στα αξιοσημείωτα συγκαταλέγεται η επιτυχημένη απόδοση από τη Γιώτη ενός τραγουδιού από την …Σουηδία, με ουκ ολίγες συγγένειες με τα υπόλοιπα έργα της βραδιάς, τα οποία, δυστυχώς, δεν αναφέρονταν στην προγραμματική "αφίσα", που διανεμήθηκε δωρεάν.
Η σχεδόν δίωρης διάρκειας συναυλία ενθουσίασε τους χιλιάδες φιλόμουσους που κατέκλυσαν κυριολεκτικά το Ηρώδειο και έσπευσαν -στη μεγάλη πλειοψηφία τους- να επιδοκιμάσουν την ακροτελεύτια δήλωση ενός από τους μουσικούς της ορχήστρας (του κιθαριστή Γιάννη Τίκωφ) περί καταδίκης της "γενοκτονίας" του λαού της Παλαιστινιακής Γάζας. Αν η συναυλία στόχευε στην υπενθύμιση του διαχρονικού -επί 10 περίπου αιώνες!- μουσικού διαλόγου μεταξύ διαφορετικών πολιτισμών και θρησκειών στην ευρύτερη λεκάνη της Μεσογείου, η ζοφερή πρόσφατη επικαιρότητα ήρθε να θυμίσει ότι η συνύπαρξή τους δεν ήταν/είναι πάντοτε ανέφελη και ότι ο εξίσου σκοπούμενος "διάλογος μεταξύ ψυχών" δεν είναι διόλου αυτονόητος…
Λεζάντα κεντρικής φωτογραφίας: Ο διάσημος Περουβιανός τενόρος Χουάν Ντιέγκο Φλόρες ερμηνεύει οπερατικές άριες στο πλαίσιο του πρόσφατου ρεσιτάλ του στο Ηρώδειο (21/9). © Papadakis Press
