Μπιενάλε Αθήνας, ένας θεσμός under construction

Οκτώ χρόνια μετά την ίδρυσή της η Μπιενάλε της Αθήνας συνεχίζει να επαναπροσδιορίζει διαρκώς τον εαυτό της και τη φύση ενός τέτοιου θεσμού στη συγκεκριμένη τοπική πραγματικότητα, με επίκεντρο το ιστορικό ξενοδοχείο «Μπάγκειον» στην Ομόνοια, το οποίο έχει ήδη ανοίξει τις επιβλητικές αίθουσές του στο κοινό.

Από το 2007 που ο Poka-Yio μοίραζε τις καρτ ποστάλ του «Destroy Athens» αναγγέλλοντας την πρώτη Μπιενάλε Αθήνας και η τοπική σκηνή μειδιούσε ρωτώντας αν επρόκειτο για ακόμη μία περφόρμανς μέχρι την πρόσφατη βράβευση της μπιενάλε από το European Cultural Foundation με 25.000 ευρώ, πολλά έχουν αλλάξει. Το σίγουρο είναι πως η Μπιενάλε της Αθήνας κατάφερε από μια αυθόρμητη ιδέα των τριών εμπνευστών της (Αυγουστίνος Ζενάκος, Ξένια Καλπακτσόγλου, Poka-Yio) να εξελιχτεί σε ένα δυναμικό θεσμό με διεθνή ακτινοβολία, που κινητοποίησε ποικιλοτρόπως την τοπική σκηνή και ειδικά στις τελευταίες δύο βερσιόν της παρήγαγε ουσιαστικό λόγο για την πραγματικότητα της χώρας κι έδωσε βήμα σε πολλούς δια­φορετικούς συμμετέχοντες.

Από το 2007 που ο Poka-Yio μοίραζε τις καρτ ποστάλ του «Destroy Athens»

Οι εποχές που η Deutsche Bank αναλάμβανε τη χορηγία της πρώτης έκθεσης έχουν βέβαια περάσει και κάθε φορά η Μπιενάλε ξεκινάει από το μηδέν, ενώ παροιμιώδης έχει μείνει η διοργάνωση του «Μονόδρομου» το 2011, που στήθηκε σχεδόν με μοναδικό μέσο την εθελοντική δουλειά των συμμετεχόντων.

Όπως έχουμε γράψει και στο παρελθόν, πέρα από την όποια κριτική, οι τελευταίες Μπιενάλε της Αθήνας αποτέλεσαν μια πρόταση για μια διαφορετικού είδους μεγάλη έκθεση που θα μπορούσε, όπως μας επιβεβαίωσαν και διεθνείς καλλιτέχνες που συμμετείχαν, να αποτελέσει παράδειγμα τουλάχιστον σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Ειδικά σε μια εποχή που η χρηματοδότηση για την τέχνη στη γειτονιά μας συρρικνώνεται διεθνώς και οι μπιενάλε ανακυκλώνουν γνωστά ονόματα έχοντας να συναγωνιστούν και τα ασιατικά mega events, ο επαναπροσδιορισμός του κουρασμένου concept των grand shows είναι πιο επίκαιρος από ποτέ.

Όπως χαρακτηριστικά είχε δηλώσει στο «athinorama.gr», με αφορμή τη βράβευση της μπιενάλε, η πρόεδρος του European Cultural Foundation Catherine Watson: «Η Μπιενάλε της Αθηνάς διακρίθηκε διότι κατάφερε να κινητοποιήσει μεγάλη συμμετοχή και να αναστοχαστεί το θεσμό, τον εαυτό της. Πλέον οι μπιενάλε έχουν ταυτιστεί στο μυαλό μας με κάτι σε μεγάλο βαθμό εμπορευματοποιημένο. Αυτό που πέτυχε η Μπιενάλε της Αθήνας είναι να διεκδικήσει εκ νέου την ουσία του θεσμού και να μας κάνει έτσι να πιστέψουμε ότι υπάρχει δυναμικό μέλλον για τις μπιενάλε γενικότερα».

Οι ιδρυτές της επιβεβαιώνουν ότι η πρόσφατη βράβευση της μπιενάλε και η πρόταση της Documenta να συνεργαστούν (υπάρχει άλλωστε ένας αστικός μύθος ότι η επίσκεψη του καλλιτεχνικού διευθυντή της Documenta 14 Adam Szymczyk στην Agora ήταν καθοριστική για την πρότασή του να έρθει η κορυφαία διεθνής έκθεση στην Αθήνα το 2017) αποτέλεσαν το κίνητρο για να συνεχιστεί η μπιενάλε παρά την οικονομική αβεβαιότητα. Αυτή η διεθνής αναγνώριση φαίνεται ότι ήταν καθοριστική για να ανεβεί στα μάτια και των τοπικών θεσμών κι ελπίζουμε να βοηθήσει και στη βιωσιμότητά της. Είναι σημαντικό λοιπόν κι ελπιδοφόρο το νέο ότι ο Δήμος Αθηναίων ανακοίνωσε τη συνδιοργάνωση της μπιενάλε με μια τελετή πριν από λίγες ημέρες, παρουσία της πριγκίπισσας Laurentien της Ολλανδίας και προέδρου του European Cultural Foundation.

Ο δήμαρχος Αθηναίων­ Γιώργος Καμίνης υπογράμμισε ότι «η συνδιοργάνωση σηματοδοτεί την αρχή μιας στενότερης συνεργασίας η οποία συνδέει την μπιενάλε με το φυσικό της θεσμικό φορέα, το δήμο, και βασίζεται σε κοινές επιδιώξεις, αντιλήψεις, στρατηγικές και πεποιθήσεις πάνω σε μια σειρά κρίσιμων ζητημάτων κουλτούρας, τεχνών κι κοινωνίας στη σημερινή ιδιαίτερα αποφασιστική εποχή για την Αθήνα και τον τόπο». Αναφερόμενη στη συνδιοργάνωση του Δήμου Αθηναίων με την Μπιενάλε της Αθήνας, η πριγκίπισσα Laurentien έκανε λόγο για ένα πρωτοπόρο εγχείρημα: «Η Μπιενάλε ενισχύει τις δυνατότητες της πόλης να προσελκύσει επενδυτές».

Η φετινή μπιενάλε λοιπόν, που μόλις ξεκίνησε και θα συνεχιστεί μέχρι τον Απρίλιο του 2017 και την έναρξη της Documenta 14, έχει το συμβολικό τίτλο «Ομόνοια» και βάση της το ιστορικό ξενοδοχείο «Μπάγκειον» πάνω στην πλατεία, που χτίστηκε τη δεκαετία του 1880 σε σχέδια του Ερνστ Τσίλερ. Για ακόμη μία φορά η μπιενάλε ανοίγει ένα υπέροχο (γνωστό άγνωστο) κτίριο της πόλης στους Αθηναίους (ας μην ξεχνάμε ότι εκείνη πρωτοσύστησε πριν από 4 χρόνια τη Διπλάρειο στο ευρύ κοινό).

Αξίζει να περπατήσετε στις έρημες αίθουσες του ξενοδοχείου, που τη δεκαετία του 1920 άνθησε ως πνευματικό καταφύγιο νεαρών λογοτεχνών όπως ο Ναπολέων Λαπαθιώτης και ο Τέλλος Άγρας. Μέχρι τα τέλη Σεπτεμβρίου παρουσιάζονται στην αίθουσα χορού η εγκατάσταση «Ρινόκερος» του Νίκου Κεσσανλή και μια παρέμβαση της ομάδας Underconstruction Group στην πρόσοψη, ενώ στις 23/10 θα ακολουθήσει η κυρίως φετινή έκθεση.