© shutterstock
Η Αθήνα δεν είναι μόνο μάρτυρας αρχαίων μνημείων και παραδοσιακών συνοικιών. Παρά το γκρίζο τοπίο των κτιρίων και τους δρόμους που συχνά χρειάζονται βελτίωση, η πρωτεύουσα ζωντανεύει μέσα από τα γκράφιτι, που φέρνουν χρώμα, φωνή και κοινωνικό ή πολιτικό μήνυμα στους τοίχους της. Πρόκειται για μια μορφή δημιουργίας που δίνει βήμα στους καλλιτέχνες (και) στον δημόσιο χώρο και ενίοτε μπορεί να λειτουργεί τόσο ως αισθητική παρέμβαση όσο και ως κοινωνικό ή πολιτικό σχόλιο.
Η δύναμη της δημιουργίας
Τα γκράφιτι, όταν δημιουργούνται με σεβασμό στον δημόσιο χώρο, είναι κάτι περισσότερο από χρώμα σε έναν τοίχο. Είναι διαμαρτυρία, πολιτική έκφραση, κοινωνικό σχόλιο, αλλά και καθαρά αισθητική παρέμβαση. Καλλιτέχνες όπως οι Bleeps, WD (Wild Drawing), INO και άλλοι έχουν μετατρέψει απλές προσόψεις κτιρίων σε έργα που τραβούν τα βλέμματα ντόπιων και επισκεπτών.
Ωστόσο, όπως σημειώνει ο Bleeps - ο οποίος κάνει πολιτική τέχνη και αρτιβισμό (artivism), με τεχνικές της street art - "άλλο είναι τα έργα τέχνης στον δρόμο (γκράφιτι ή τοιχογραφίες) κι άλλο οι πρόχειρες μουτζούρες, τα tags ή οι διαφημίσεις. Το να τα βάζουμε όλα στο ίδιο τσουβάλι, όπως συχνά επιχειρείται, είναι άδικο".
Η τέχνη αυτή επιτρέπει στην πόλη να μιλήσει, να αφηγηθεί ιστορίες και να ζωντανέψει περιοχές που ίσως διαφορετικά θα παρέμεναν ανώνυμες. Αποτελεί ένα μέσο δημοκρατικής έκφρασης, ανοιχτό σε όλους. Παράλληλα, όμως, η ίδια η Αθήνα είναι μια πόλη με αρχιτεκτονική "κακοήθους μεγέθυνσης", όπως λέει ο Bleeps, όπου κυριαρχεί η αντιπαροχή και όχι η ανάπτυξη. Έτσι, "τα γκράφιτι και οι τοιχογραφίες συχνά λειτουργούν σαν μακιγιάζ σε ένα πρόσωπο που είναι ήδη παραμορφωμένο". Αυτό που χρειάζεται, σύμφωνα με τον ίδιο, δεν είναι απλώς χρώμα στους τοίχους, αλλά δημόσια τέχνη που να έχει κριτική ματιά και ουσία.
Η λεπτή γραμμή: Τέχνη vs. Βανδαλισμός
Ωστόσο, δεν μπορεί να αγνοηθεί η άλλη πλευρά του νομίσματος: η αυθαίρετη και καταστροφική παρέμβαση σε μνημεία και καταστήματα. Τα υβριστικά μηνύματα ή πολιτικά μηνύματα και οι "μουτζούρες" προκαλούν ζημιά και οδηγούν σε πολιτικές αντιπαραθέσεις - όπως η πρόσφατη διαφωνία μεταξύ της Υπουργού Τουρισμού Όλγας Κεφαλογιάννη και του δημάρχου Χάρη Δούκα.
Η αφορμή της λογομαχίας ήταν τα υβριστικά και απειλητικά γκράφιτι κατά του Ισραήλ και Ισραηλινών που είχαν εμφανιστεί σε τοίχους της Αθήνας εδώ και μερικούς μήνες. Η Υπουργός Τουρισμού με επίσημη επιστολή ζήτησε από τον δήμαρχο να προβεί άμεσα στον καθαρισμό των συγκεκριμένων συνθημάτων, εκφράζοντας την έντονη ανησυχία για το πώς αυτή η εικόνα μπορεί να επηρεάσει αρνητικά την εικόνα της πόλης στο εξωτερικό. Ακολούθησε μία δημόσια απάντηση από τον δήμαρχο, στον οποίο επέκρινε την κίνηση της Υπουργού ως "καθυστερημένη παρέμβαση".
"το να δημιουργείς στο δρόμο έχει μια ξεχωριστή και μοναδική δύναμη. Η τέχνη σου είναι ελεύθερα προσβάσιμη, χωρίς οποιοδήποτε οικονομικό, κοινωνικό ή πολιτισμικό περιορισμό, ο καθένας μπορεί να τη δει και να συνομιλήσει μαζί της."
Η συζήτηση αυτή γύρω από τα γκράφιτι στην Αθήνα, αν και εστιάζει συχνά στο πρόβλημα, αναδεικνύει και τη δύναμη της αστικής τέχνης. Όπως σημειώνει ο Wild Drawing (WD) - καλλιτέχνης street art από το Μπαλί με έδρα την Αθήνα, γνωστός για τις μεγάλες ρεαλιστικές τοιχογραφίες του που συνδυάζουν Ανατολή και Δύση - "το να δημιουργείς στο δρόμο έχει μια ξεχωριστή και μοναδική δύναμη. Η τέχνη σου είναι ελεύθερα προσβάσιμη, χωρίς οποιοδήποτε οικονομικό, κοινωνικό ή πολιτισμικό περιορισμό, ο καθένας μπορεί να τη δει και να συνομιλήσει μαζί της. Επίσης, η δημιουργία στον δημόσιο χώρο είναι μια μορφή έκφρασης του ίδιου του καλλιτέχνη και μπορεί να γίνει αφορμή για να ανοίξει ένας διάλογος στην κοινωνία, είτε κάποιος συμφωνεί, είτε διαφωνεί με το ίδιο το έργο. Ξεκάθαρα, λοιπόν, κάθε προσπάθεια λογοκρισίας ή φίμωσης της αστικής τέχνης, τη βοηθάει. Το μήνυμα περνάει, υπάρχουν φωτογραφίες και βίντεο που παίρνουν το δρόμο τους στο διαδίκτυο, ρεπορτάζ και συζητήσεις γίνονται, ανοίγει μια κουβέντα γύρω από αυτό. Είτε πρόκειται για έργο του Banksy που στηρίζει την Παλαιστίνη στο Λονδίνο, είτε πρόκειται για γκράφιτι που στηρίζουν την Παλαιστίνη στην Αθήνα."
Και τελικά πού πρέπει να μπαίνει η γραμμή ανάμεσα στη δημιουργική έκφραση και στον βανδαλισμό; Για τον Wild Drawing (WD) κάτι τέτοιο είναι λίγο περίπλοκο. Όπως λέει χαρακτηριστικά: "Προσωπικά δε βάφω σε τέτοιες επιφάνειες, ωστόσο, διαχωρίζω παρεμβάσεις όπως π.χ. αυτή που είχε γίνει στο Πολυτεχνείο το 2015 – ένα πολύ δυνατό έργο και εικαστικά και ως μήνυμα – και από την άλλη μια ταγκιά, που δεν έχει να πει τίποτε άλλο πέρα από το ότι 'ήμουν εδώ'."
Συμπληρωματικά, ο Bleeps υπογραμμίζει ότι "η γραμμή τίθεται από την ιστορική ανάγκη κι όχι από την προσωπική οπτική", δίνοντας μια διάσταση που ξεπερνά το ατομικό βίωμα του καλλιτέχνη και τοποθετεί την τέχνη του δρόμου μέσα σε ένα συλλογικό και χρονικά φορτισμένο πλαίσιο.
Στο ίδιο πλαίσιο, ο WD αναφέρεται και σε άλλο προσωπικά σημαντικό έργο του στην Αθήνα, το No land for the poor, που δημιουργήθηκε σε μια πολύ κρίσιμη στιγμή για την Ελλάδα - κοινωνικά, πολιτικά και οικονομικά - το 2015. Το έργο ξεκίνησε την εβδομάδα του δημοψηφίσματος και το τελείωσε την Κυριακή 5 Ιουλίου.
Ο ρόλος των πολιτών και η ευθύνη
Η τέχνη των γκράφιτι μπορεί να ανθίσει μόνο όταν υπάρχει σεβασμός στον χώρο και στους γύρω ανθρώπους. Προγράμματα όπως "Υιοθέτησε την πόλη σου" ενισχύουν τη συνεργασία ανάμεσα σε επιχειρήσεις, Δήμο και καλλιτέχνες.
"βασική προϋπόθεση για να αγκαλιάσει η κοινωνία την τέχνη του δρόμου και να την κατανοήσει ως πολιτιστική έκφραση, είναι η φυσική της παρουσία, να γίνονται δηλαδή έργα"
Από την πλευρά του, ο WD παρατηρεί ότι το κοινό της Αθήνας είναι γενικά θετικό απέναντι στη street art και με τον χρόνο γίνεται όλο και πιο εξοικειωμένο: "Από τη δική μου εμπειρία τουλάχιστον, ο κόσμος πάντα ήταν θετικός, αλλά σαφώς όσο περνάει ο καιρός όλο και περισσότεροι άνθρωποι έρχονται σε επαφή και εξοικειώνονται με τη street art. Επίσης, βασική προϋπόθεση για να αγκαλιάσει η κοινωνία την τέχνη του δρόμου και να την κατανοήσει ως πολιτιστική έκφραση, είναι η φυσική της παρουσία, να γίνονται δηλαδή έργα. Και να στηρίζονται έμπρακτα οι καλλιτέχνες ώστε να μπορούν να δημιουργούν και μοιράζονται την τέχνη τους με την κοινωνία."
Η αθηναϊκή κοινωνία καλείται να βρει τη χρυσή τομή: να υποστηρίζει την τέχνη των γκράφιτι ως μορφή πολιτιστικής έκφρασης, αλλά να αποθαρρύνει κάθε μορφή βανδαλισμού ή -ακόμη και- διχασμού. Για τον Bleeps, αυτό δεν μπορεί να γίνει μέσα από τα θεσμικά όργανα αλλά υποστηρίζει πως η ίδια η κοινωνία μπορεί να αγκαλιάσει την τέχνη του δρόμου μόνο αν αντιμετωπίσει την αλήθεια της.
Τα γκράφιτι στην Αθήνα δεν αρκούνται στο να χαρακτηρίζονται 'ζωγραφική σε τοίχους'. Είναι τέχνη, με φωνή και ταυτότητα. Αρκεί να υπάρχει σεβασμός και μέτρο. Η τέχνη δεν πρέπει να τιμωρείται, αλλά ούτε και η πόλη να καταστρέφεται. Με συνείδηση και συνεργασία, η Αθήνα μπορεί να γίνει ένας ζωντανός καμβάς, όπου η δημιουργία συνυπάρχει αρμονικά με την ιστορία και την καθημερινότητα των πολιτών.
Ακολούθησε το Αθηνόραμα στο Facebook και το Instagram.
