Τα ΑΣΚΙ μοιράζονται 10 στιγμές από την εξέγερση του Πολυτεχνείου

Τα Αρχεία Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας ανατρέχουν στις συλλογές τους για να διηγηθούν σημαντικά γεγονότα του αντιδικτατορικού αγώνα.

ΓΡΑΦΕΙ: ΕΙΡΗΝΗ ΝΙΚΟΛΑΚΑΚΗ 16 Νοεμβρίου , 2024

Μια οι επετειακές σχολικές εκδηλώσεις, μια τα τραγούδια και τα τηλεοπτικά αφιερώματα, μια οι ιστορίες από γονείς και παππούδες, όλοι έχουμε εξοικειωθεί λίγο-πολύ με τον αγώνα των αντιστασιακών την περίοδο της δικτατορίας. Όμως τα ιστορικά τεκμήρια έχουν κι αυτά το ενδιαφέρον τους. Ο Μάνος Αυγερίδης και η Ιωάννα Βόγλη, ιστορικοί και μέλη των Αρχείων Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας (ΑΣΚΙ), ανέτρεξαν στην εκτενή συλλογή του οργανισμού και διάλεξαν για το "α" 10 στιγμές από την εξέγερση του Πολυτεχνείου και του αντιδικτατορικού αγώνα, με αφορμή την επέτειο 50 χρόνων από την πτώση της Χούντας, που γιορτάστηκε στις 17/11 του 2023.

50 χρόνια Πολυτεχνείο: 10 στιγμές από τις συλλογές των ΑΣΚΙ

Στις 14 Νοεμβρίου 1973, φοιτητές και φοιτήτριες από όλες τις σχολές της Αθήνας συγκεντρώνονται στο Πολυτεχνείο. 10 μέρες νωρίτερα, το μνημόσυνο του Γ. Παπανδρέου στο Α΄ Νεκροταφείο είχε μετατραπεί σε μια μεγάλη αντιδικτατορική συγκέντρωση. Η απόφαση για κατάληψη του Πολυτεχνείου αποτέλεσε τη συνέχεια μιας σειράς κινητοποιήσεων από το φθινόπωρο του 1972, με αφορμή τις διαβλητές φοιτητικές αρχαιρεσίες και τον νόμο για υποχρεωτική διακοπή της αναβολής στράτευσης των "ανυπάκουων" φοιτητών μετά από απόφαση του υπουργού Εθνικής Άμυνας. Οι κινητοποιήσεις αυτές, με κορύφωση τις καταλήψεις της Νομικής τον Φεβρουάριο και τον Μάρτιο του 1973, γνώρισαν την άγρια καταστολή του καθεστώτος και πυροδότησαν εκδηλώσεις συμπαράστασης εντός και εκτός Ελλάδας.

Στο Πολυτεχνείο, όμως, έγινε κάτι αναπάντεχο. Την επομένη της κατάληψης αρχίζει να εκπέμπει ο ραδιοφωνικός σταθμός και να καλεί τον κόσμο σε ενεργή αντίσταση ενάντια στη χούντα. Χιλιάδες άνθρωποι πλημμυρίζουν τους δρόμους, ενώ κινήσεις συμπαράστασης εκδηλώνονται στη Θεσσαλονίκη, στην Πάτρα, στα Γιάννενα και σε άλλες πόλεις. Εξέγερση. Στην Αθήνα, οι συγκρούσεις με την αστυνομία γύρω από το Πολυτεχνείο μετρούν νεκρούς και τραυματίες. Τη νύχτα της 17ης Νοεμβρίου τανκς και μονάδες καταδρομών γκρεμίζουν την κεντρική πύλη και εισβάλουν στο ίδρυμα. Εκατοντάδες άνθρωποι συλλαμβάνονται, πολλοί βασανίζονται, ενώ κηρύσσεται στρατιωτικός νόμος και απαγόρευση κυκλοφορίας.

Η εξέγερση του Πολυτεχνείου ήταν η αρχή του τέλους της χούντας και το μεγάλο ορόσημο του αγώνα εναντίον της. Ενός αγώνα με τεράστιο κόστος, όπως όλοι οι αγώνες για ελευθερία και δημοκρατία.

Εξέγερση

17 Νοεμβρίου 1973. Ο κόσμος συγκεντρώνεται μέσα και έξω από το Πολυτεχνείο. Ακούγονται συνθήματα κατά της χούντας (Φωτογραφικό Αρχείο ΑΣΚΙ, Συλλογή Δ. Σωτηρόπουλου, Πηγή: Ρέντζης, Φωτορεπορτάζ Ελληνικού & Ξένου Τύπου).

"Όλος ο λαός εδώ". Αυτοσχέδιο τρικ με πρωτότυπα συνθήματα της εξέγερσης του Πολυτεχνείου. Άλλα συνθήματα: "Γενική Απεργία", "Θάνατος στον Φασισμός", "Κάτω η Χούντα" (ΑΣΚΙ, Συλλογή Ρένας Αγγουρίδου).

Αντιδικτατορικές οργανώσεις

Στη διάρκεια της δικτατορίας δημιουργήθηκαν πολλές αντιδικτατορικές οργανώσεις, κυρίως στο χώρο του Κέντρου και της Αριστεράς. Οι μεγαλύτερες από αυτές (ΠΑΜ, ΠΑΚ, Δημοκρατική Άμυνα) δημιουργήθηκαν μετά από πρωτοβουλία ηγετικών στελεχών των προδικτατορικών πολιτικών κομμάτων αλλά πολλές άλλες οργανώσεις προήλθαν "από τα κάτω" ως πρωτοβουλία ανθρώπων που ήθελαν αντισταθούν στη χούντα. Ενώ όλες οι αντιδικτατορικές οργανώσεις στην Ελλάδα προσπάθησαν με παράνομο έντυπο υλικό να αφυπνίσουν την ελληνική κοινωνία, αρκετές (όπως η ΛΕΑ, Κίνημα 20ης Οκτώβρη, κ.ά.) στράφηκαν στη "δυναμική αντίσταση" και υιοθέτησαν και άλλα μέσα, όπως η τοποθέτηση εκρηκτικών μηχανισμών μικρής ισχύος.

Όλοι στο Πολυτεχνείο". Κάλεσμα του ΠΑΜ Νέων για συμπαράσταση στον αγώνα των φοιτητών, 16/11/1973 (ΑΣΚΙ, Συλλογή Προκηρύξεων και Φυλλαδίων). Το Πατριωτικό Αντιδικτατορικό Μέτωπο (ΠΑΜ) και το ΠΑΜ Νέων ιδρύθηκαν, από στελέχη της Ενιαίας Δημοκρατικής Αριστεράς (ΕΔΑ) και της Δημοκρατικής Νεολαίας Λαμπράκη (ΔΝΛ) αμέσως μετά την επιβολή της δικτατορίας, στις 30 Απριλίου 1967. Μετά τη διάσπαση του ΚΚΕ τον Φεβρουάριο του 1968, το ΠΑΜ τάχθηκε με το ΚΚΕ.

Πρωτοσέλιδο της εφ. Ελεύθερη Ελλάδα αμέσως μετά την καταστολή της εξέγερσης του Πολυτεχνείου, 22/11/1973 (Βιβλιοθήκη ΑΣΚΙ). Η καθημερινή εφημερίδα Ελεύθερη Ελλάδα τυπωνόταν στη Ρώμη σε περισσότερα από 5.000 αντίτυπα, ενώ διανεμόταν σε ολόκληρη Δυτική και Ανατολική Ευρώπη. Η κυκλοφορία της ξεκίνησε το 1970 και διήρκησε μέχρι το 1974. Αποτέλεσε συνέχεια του περιοδικού Ελεύθερη Πατρίδα. Η Ελεύθερη Ελλάδα αποτελεί ένα από τα πιο επιτυχημένα αντιδικτατορικά εκδοτικά εγχειρήματα, λόγω της σταθερής κυκλοφορίας της και του μεγάλου αριθμού αντιτύπων. Κάλυπτε τις πολιτικές εξελίξεις και τον αντιδικτατορικό αγώνα στην Ελλάδα, αλλά και το κίνημα αλληλεγγύης στο εξωτερικό. Πολιτικά ανήκε στο ΚΚΕ Εσωτερικού.

Εξώφυλλο του ενημερωτικού δελτίου ΠΑΚ Ειδήσεις, το οποίο εκδιδόταν στο Τορόντο του Καναδά αφιερωμένο στην κατάληψη της Νομικής τον Φεβρουάριο του 1973, 3/1973 (Βιβλιοθήκη ΑΣΚΙ). Το πραξικόπημα της 21ης Απριλίου κινητοποίησε τους Έλληνες φοιτητές και μετανάστες που ζούσαν στο εξωτερικό προς την κατεύθυνση της συγκρότησης αντιδικτατορικών επιτροπών και οργανώσεων. Το Πανελλήνιο Αντιδικτατορικό Κίνημα (ΠΑΚ) ιδρύθηκε τον Φεβρουάριο του 1968 από τον Ανδρέα Παπανδρέου στη Σουηδία. Ανέπτυξε πολύπλευρη δράση με εκδόσεις, διοργανώσεις συγκεντρώσεων αλληλεγγύης.

Αλληλεγγύη

Η επιβολή της δικτατορίας προκάλεσε ένα κύμα αλληλεγγύης στον αντιδικτατορικό αγώνα σε όλη την Ευρώπη και τη Β. Αμερική. Σε όποια πόλη του εξωτερικού υπήρχαν Έλληνες δημοκράτες φοιτητές και μετανάστες, δημιουργήθηκαν αντιδικτατορικές επιτροπές και οργανώθηκαν διαδηλώσεις, συναυλίες, συζητήσεις. Στόχος ήταν η ευαισθητοποίηση της κοινής γνώμης στις χώρες υποδοχής και η ενημέρωση πολιτικών κομμάτων, συνδικάτων, φοιτητικών ενώσεων και διεθνών οργανισμών σχετικά με τη βαρβαρότητα του καθεστώτος.

Αφίσα αφιερωμένη στην Εξέγερση του Πολυτεχνείου (ΑΣΚΙ, Συλλογή Αφισών). Στη Γαλλία, η μεγάλη παρουσία ελλήνων φοιτητών συντέλεσε στην ανάπτυξη του αντιδικτατορικού κινήματος από τις πρώτες κιόλας μέρες του πραξικοπήματος.

Στιγμιότυπο από τη συμμετοχή του Αντιδικτατορικού Εργατικού Μετώπου (ΑΕΜ) στις εκδηλώσεις της Πρωτομαγιάς στο Αμβούργο, 1/5/1973 (Φωτογραφικό Αρχείο ΑΣΚΙ). Με την ανάπτυξη του αντιδικτατορικού κινήματος αλληλεγγύης, πολλοί από τους χιλιάδες Έλληνες που ζούσαν και εργάζονταν στη Δυτική Γερμανία οργανώθηκαν σε αντιδικτατορικές επιτροπές και οργανώσεις. Το Αντιδικτατορικό Εργατικό Μέτωπο (ΑΕΜ) ιδρύθηκε τον Αύγουστο του 1967 στην Ελλάδα, ανέπτυξε έντονη παράνομη δραστηριότητα κυρίως σε εργασιακούς χώρους, ενώ μετά τη διάσπαση του ΚΚΕ τον Φεβρουάριο του 1968, τάχθηκε με το ΚΚΕ Εσωτερικού.

Αναπαράσταση βασανιστηρίων για το Συμβούλιο της Ευρώπης (ΑΣΚΙ-ΕΜΙΑΝ, Φωτογραφικό Αρχείο Πέτρου Βλάσση). Το 1969 η Ελλάδα, για να προλάβει την αποπομπή της, αποχώρησε από το Συμβούλιο της Ευρώπης. Είχε προηγηθεί η καταδίκη της για σοβαρές παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων συμπεριλαμβανομένων και βασανιστηρίων. Την υπόθεση ενώπιον του Συμβουλίου της Ευρώπης είχαν φέρει οι κυβερνήσεις της Δανίας, της Σουηδίας, της Νορβηγίας και της Ολλανδίας.

Η πρώτη επέτειος

Η πρώτη επέτειος της εξέγερσης του Πολυτεχνείου εορτάστηκε στις 24 Νοεμβρίου 1974 γιατί στις 17 Νοεμβρίου διεξήχθησαν οι πρώτες βουλευτικές εκλογές μετά την πτώση της δικτατορίας. Η απόφαση αυτή του Κωνσταντίνου Καραμανλή προκάλεσε έντονες αντιδράσεις. Παρ’ όλα αυτά, εκατοντάδες χιλιάδες κόσμου επισκέφθηκε τον χώρο του Πολυτεχνείου αφήνοντας λουλούδια και σημειώματα και συμμετείχε στην πορεία προς το ΕΑΤ-ΕΑΣ και την Αμερικανική Πρεσβεία.