Πώς κατέληξες να διδάσκεις στη Χιλή και ποιο είναι το ερευνητικό σου πεδίο;
Στη Χιλή έφτασα το 2010, μετά την ολοκλήρωση του διδακτορικού μου πάνω στις περιβαλλοντικές επιστήμες στην Ισπανία. Είχα πάει για ταξίδι και τυχαία μου πρότειναν μια θέση στο τμήμα γεωγραφίας του Πανεπιστημίου της Χιλής. Ασχολούμαι με θέματα διαχείρισης του νερού: με ενδιαφέρει πάρα πολύ η νομική πρόσβαση στο πόσιμο νερό, ποια άτομα δεν έχουν πρόσβαση σε αυτό και γενικά οι διάφορες πτυχές της περιβαλλοντικής και κοινωνικής δικαιοσύνης γύρω από τη διαχείριση του νερού σε αστικά ή και μη περιβάλλοντα.
Η ανισότητα που επικρατεί στη Χιλή αφορά και την πρόσβαση στο νερό; Διαφέρει η παροχή νερού από περιοχή σε περιοχή;
Βέβαια, υπάρχουν φοβερές ανισότητες στη Χιλή και οι περιβαλλοντικές ανισότητες συνδέονται άμεσα με τις κοινωνικές. Καταρχάς έχουμε τις γεωγραφικές ανισότητες: στη Βόρεια Χιλή βρίσκεται η έρημος της Ατακάμα, η πιο ξηρή έρημος του κόσμου, ενώ στο κεντρικό τμήμα της χώρας επικρατεί μεσογειακό κλίμα και στα νότια έχουμε πάρα πολλές βροχές, παγόβουνα και φιόρδ. Γενικά το κλίμα και η γεωγραφία της χώρας είναι πολύ ασταθή. Όμως δεν υπάρχουν μόνο οι ανισότητες στο φυσικό περιβάλλον, πάρα πολλές αφορούν την παροχή του νερού και φυσικά σχετίζονται με πολιτικά και οικονομικά ζητήματα. Για παράδειγμα η τιμή του νερού διαφέρει πάρα πολύ από πόλη σε πόλη και όχι μόνο λόγω του κλίματος. Παρόμοια προβλήματα εντοπίζουμε στη διαθεσιμότητα του νερού, τις εταιρείες ύδρευσης και τις τιμές του πόσιμου νερού. Οι εταιρείες ύδρευσης στη Χιλή είναι όλες ιδιωτικές οπότε η τιμή νερού διαφέρει από πόλη σε πόλη, ανάλογα με την εταιρεία.
Πώς η χώρα κατέληξε να έχει τόσο σοβαρό πρόβλημα με τη λειψυδρία; Πότε ξεκίνησε το φαινόμενο;
Εδώ και 12 χρόνια υπάρχει πολύ έντονη ξηρασία, την οποία ονομάζουν μέγα-ξηρασία λόγω της χρονικής και χωρικής επέκτασης της. Οπότε υπάρχει μια διάσταση η οποία είναι φυσική και έχει να κάνει με την έλλειψη βροχών, από την άλλη μεριά υπάρχει και μια διάσταση της λειψυδρίας η οποία είναι κοινωνικο-οικονομική και έχει να κάνει με το πώς ο κώδικας του νερού (το κυριότερο νομικό πλαίσιο σε εθνικό επίπεδο) ορίζει την ιδιοκτησία και τη διανομή του νερού. Ο κώδικας του νερού επιτρέπει (ή και προτρέπει) τη συσσώρευση του νερού από εταιρείες και άτομα τα οποία έχουν μεγάλη οικονομική δύναμη, οι οποίοι καθορίζουν την ιδιωτική ιδιοκτησία και αγοραπωλησία του νερού. Έτσι έχουμε ένα διπλό πρόβλημα: από τη μία τη λειψυδρία (λιγότερες βροχές, λιγότερο νερό στα ποτάμια στις λίμνες και στον υδροφόρο ορίζοντα) και από την άλλη μια συσσώρευση του νερού στα χέρια ανθρώπων με μεγάλη πολιτική και οικονομική δύναμη, όπως για παράδειγμα εξορυκτικές εταιρείες (κυρίως χαλκού στο βόρειο τμήμα της χώρας) και μεγάλες αγροτικές εταιρείες που εξάγουν φρούτα και λαχανικά σε όλο τον κόσμο.
Το φεμινιστικό κίνημα ή φεμινιστική σκέψη δεν μπορούν να λύσουν το φαινόμενο της λειψυδρίας, ούτε άλλα περιβαλλοντικά ζητήματα.
Τι κινήσεις έχουν γίνει για την αντιμετώπιση της λειψυδρίας εκεί;
Για να απαντήσω σε αυτή την ερώτηση πρέπει πρώτα να γίνει ένας διαχωρισμός ανάμεσα στο νερό για παραγωγικές χρήσεις (εξόρυξεις, καλλιέργειες, παραγωγή ενέργειας κ.τ.λ.) και αυτό που προορίζεται για ανθρώπινη κατανάλωση. Όσον αφορά την πρώτη κατηγορία, έχει γίνει μεγάλη επένδυση σε υδραυλικές υποδομές. Αρχικά επενδύσεις είχαν γίνει για τη δημιουργία φραγμάτων που θα μπορούν να ελέγχουν τη ροή του νερού. Λόγω της μεγάλης έλλειψης νερού σήμερα, έχουν γυρίσει στις μονάδες αφαλάτωσης. Με αυτό τον τρόπο εξάγουν νερό από τον Ειρηνικό Ωκεανό, αφαιρούν το αλάτι και το καθαρό, ας πούμε, νερό που συγκεντρώνεται, μπορεί να χρησιμοποιηθεί κυρίως σε εξορυκτικές δραστηριότητες και σε δεύτερο επίπεδο ως πόσιμο νερό, αφήνοντας το γλυκό νερό για εξορυκτικές δραστηριότητες. Από την άλλη, όσον αφορά το νερό που προορίζεται για ανθρώπινη κατανάλωση, οι προσπάθειες είναι πολύ λιγότερες, όχι τόσο συντονισμένες και με πολύ λιγότερη επένδυση. Ο κύριος τρόπος αντιμετώπισης της πρόσβασης σε πόσιμο νερό ήταν η μεταφορά του μέσω φορτηγών. Όπως μπορείτε να φανταστείτε αυτός ο τρόπος παροχής νερού αντικαθιστά την παραδοσιακή παροχή με σωλήνες, πηγάδια ή τοπικές πηγές, και σημαίνει ότι οι άνθρωποι περιμένουν το νερό μία φορά την εβδομάδα. Αν και αυτό άρχισε να χρησιμοποιείται ως μέτρο έκτακτης ανάγκης, υπάρχουν κοινότητες που εδώ και δεκαετίες εξαρτώνται από τα φορτηγά. Πρόκειται για μια ασταθή και ασυνεχή παροχή νερού, η οποία είναι επίσης αρκετά ανεπαρκής, αφού για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα έδιναν 50 λίτρα νερό ανά άτομο την ημέρα, δηλαδή το μισό από αυτό που προτείνει ο διεθνής οργανισμός υγείας (100 l/cap/ανά μέρα). Πάνω από 380.000 αγροτικά νοικοκυριά δεν είχαν τρεχούμενο πόσιμο νερό και το 15% των αγροτικών κοινοτήτων έλαβαν νερό από φορτηγά νερού.
Ποιος ο ρόλος του φεμινισμού στην επίλυση του φαινόμενου της λειψυδρίας και άλλων περιβαλλοντικών ζητημάτων; Τι διαφορετικό εισάγουν οι φεμινιστικές πρακτικές σε αυτά τα θέματα;
Το φεμινιστικό κίνημα ή φεμινιστική σκέψη δεν μπορούν να λύσουν το φαινόμενο της λειψυδρίας, ούτε άλλα περιβαλλοντικά ζητήματα. Αυτό που μπορεί να κάνει - και όντως εφαρμόζεται στη Χιλή – το φεμινιστικό κίνημα είναι να διαδώσει αυτά τα. Με άλλα λόγια, ο φεμινισμός προβάλλει τις κοινωνικές και πολιτικές ρίζες των περιβαλλοντικών προβλημάτων και αποκαλύπτει τις κοινωνικές τους επιπτώσεις. Όπως είναι γνωστό σε όσους ασχολούνται με θέματα κλιματικής αλλαγής και δικαιοσύνης, οι γυναίκες είναι από τις πρώτες κοινωνικές ομάδες που επηρεάζονται από τα περιβαλλοντικά προβλήματα. Αυτός είναι ο λόγος που το φεμινιστικό κίνημα ασχολείται με ιδιαίτερο πάθος και ευαισθησία για αυτά τα θέματα.
Πώς έχει εξελιχθεί ο φεμινισμός στη Χιλή ανά τα χρόνια;
Τα τελευταία χρόνια, το φεμινιστικό κίνημα στη Χιλή έχει αποκτήσει πάρα πολύ μεγάλη δύναμη. Έχει βελτιώσει όχι μόνο την αντιμετώπιση των γυναικών στη χώρα αλλά έχει καταφέρει να αναδείξει και πολλά άλλα προβλήματα, περιβαλλοντικά, παιδείας, υγείας κ.α. Επίσης σημαντικό ρόλο έπαιξε και στην εξέγερση που έγινε στη Χιλή τον Οκτώβριο του 2019, μια επανάσταση που απέδειξε ότι το νεοφιλελεύθερο μοντέλο δεν λειτουργεί για όλους και κρύβει πάρα πολλές αδικίες, όπως επισφάλεια και χειροτέρευση του επιπέδου ζωής για τους περισσότερους Χιλιανούς και Χιλιανές.
Οι πρόσφατες πολιτικές εξεγέρσεις στη χώρα έχουν βοηθήσει να ανοίξουν περισσότερες συζητήσεις για θέματα όπως ο φεμινισμός και να ενδιαφερθεί περισσότερο ο κόσμος για την οικολογία;
Και βέβαια, τόσο η εξέγερση του 2019 όσο και τα δύο χρόνια της πανδημίας έχουν φέρει στο προσκήνιο συζητήσεις για θέματα όπως η θέση της γυναίκας στην κοινωνία και το οικολογικό ζήτημα, το οποίο είναι πάρα πολύ σημαντικό στη Χιλή κυρίως λόγω της λειψυδρίας αλλά και του μοντέλου ανάπτυξης στη χώρα, που βασίζεται στην εξόρυξη φυσικών πόρων. Αυτό που έχει πολύ ενδιαφέρον είναι ότι οι πολιτικές εξεγέρσεις και οι σχετικές συζητήσεις έχουν μια αμφίδρομη σχέση, δηλαδή οι εξεγέρσεις φέρνουν στο προσκήνιο αυτές τις συζητήσεις, αλλά οι δεύτερες είναι που υπέθαλψαν τις εξεγέρσεις.
Υπάρχουν κινήματα ή φεμινιστικές ομάδες που μιλούν για αυτά τα ζητήματα;
Και βέβαια, υπάρχουν πάρα πολλές φεμινιστικές ομάδες και κινήματα που ασχολούνται με περιβαλλοντικά ζητήματα. Υπάρχουν ομάδες με εθνικό ή τοπικό χαρακτήρα. Έχουμε για παράδειγμα τις γυναίκες της ομάδας Modatima ή την ομάδα για το νερό και το έδαφος Movimiento por el Agua y los Territorios – MAT, η οποία έχει ένα έντονο φεμινιστικό χαρακτήρα. Έχουμε επίσης πάρα πολλές επιμέρους και μικρότερες φεμινιστικές ομάδες που ασχολούνται με τοπικά ζητήματα και στόχος τους είναι να βελτιώσουν την ποιότητα ζωής του κόσμου και όχι μόνο των γυναικών.
Τι προβλήματα και διακρίσεις αντιμετωπίζει μια Χιλιανή γυναίκα σήμερα;
Τα προβλήματα που αντιμετωπίζει μια Χιλιανή γυναίκα είναι πολύ παρόμοια με τα προβλήματα που αντιμετωπίζει μια Ελληνίδα ή οποιαδήποτε γυναίκα στον κόσμο. Οι ανισότητες στη μισθοδοσία ή η προσπάθεια να ανταπεξέλθουν στις παραγωγικές και αναπαραγωγικές εργασίες, δηλαδή στη δουλειά τους αλλά και ό,τι αφορά το σπίτι και την οικογένεια. Παρόλα αυτά αξίζει να πούμε ότι χάρη στην εξέλιξη του φεμινιστικού κινήματος τα τελευταία χρόνια, η χιλιανή κοινωνία έχει προχωρήσει πάρα πολύ σε θέματα ισότητας φύλου και την αντιμετώπιση του δομικού σεξισμού, τόσο πολιτισμικά όσο και θεσμικά. Βλέπουμε δηλαδή πολύ μεγαλύτερο σεβασμό στις γυναίκες, είτε μιλάμε για τον εργασιακό τομέα, την ψυχαγωγία ή γενικά την καθημερινότητα, αλλά και θεσμικά υπάρχει μεγαλύτερη ισότητα και εκπροσώπηση των φύλων.
Πώς βιώνει στην καθημερινότητά του ο πολίτης τη λειψυδρία; Στην ομιλία που έδωσες πρόσφατα στο πλαίσιο της ημερίδας "Οι Aρχιτεκτόνισσες ήταν πάντα εδώ” στο Τµήµα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών του Πανεπιστηµίου Θεσσαλίας ακούσαμε ότι ορισμένες γυναίκες πρέπει να ξυπνούν ξημερώματα για να βάλουν πλυντήριο ή κόβουν τα μαλλιά τους κοντά αναγκαστικά.
Ιδιαίτερα στις αγροτικές περιοχές οι πολίτες υποφέρουν πολύ από τη λειψυδρία. Αναφέρθηκα ιδιαίτερα στις γυναίκες στην ομιλία μου γιατί οι γυναίκες είναι αυτές που είναι υπεύθυνες για τη φροντίδα του σπιτιού, το πλύσιμο των ρούχων, την υγιεινή των παιδιών κ.τ.λ. Η λειψυδρία δε σημαίνει μόνο ότι δεν υπάρχει νερό, αλλά ότι δεν μπορούμε να είμαστε σίγουροι για την ποιότητα του νερού της βρύσης, δεν έχει αρκετή πίεση το νερό για να μπορεί να ανάψει ο θερμοσίφωνας και να βάλουμε πλυντήριο, και γενικά το νερό είναι τόσο μολυσμένο που δεν είναι δυνατό να το χρησιμοποιήσουμε στο σπίτι μας. Κάτω από αυτές τις συνθήκες, οι γυναίκες στην περιοχή της Petorca, μια αγροτική περιοχή έξω από το Σαντιάγο την οποία έχω ερευνήσει εκτεταμένα, δεν μπορούν να κάνουν τις δουλειές του σπιτιού κατά τη διάρκεια της ημέρας είτε γιατί δεν υπάρχει αρκετή πίεση ή γιατί δεν υπάρχει καθόλου νερό. Αναγκαστικά κάνουν τις οικιακές δουλειές το βράδυ που ο κόσμος κοιμάται και υπάρχει περισσότερη πίεση, με αποτέλεσμα να είναι οι τελευταίες που θα πλύνουν τα ρούχα τους ή θα κάνουν ένα ντους γιατί προτεραιότητα είναι η οικογένειά τους. Επίσης υπάρχουν αυτά τα ακραία περιστατικά με γυναίκες που κόβουν τα μαλλιά τους κοντά γιατί έτσι είναι πιο εύκολο να κάνεις μπάνιο. Άλλα προβλήματα που δεν είναι τόσο ορατά αφορούν τη σωματική και ψυχολογική υγεία, ειδικά των γυναικών.
Περιέγραψέ μας κάποιες από τις δράσεις που έχεις υλοποιήσει με την ομάδα σου σε καλλιτεχνικό-ακτιβιστικό επίπεδο αλλά και σε πανεπιστημιακό σε σχέση με το ζήτημα του νερού.
Εκτός από την έρευνα που κάνουμε, οργανώνουμε ενημερωτικές συζητήσεις για το νερό και το φύλο, τις αδικίες όσον αφορά το νερό στη Χιλή και προσπαθούμε να διαδώσουμε τις ανισότητες που δημιουργεί ο κώδικας του νερού στη χώρα. Επίσης, έχουμε φτιάξει ένα εγχειρίδιο για την αυτοδιαχείριση του οικιακού νερού, το οποίο απευθύνεται σε κοινότητες, νοικοκυριά και άτομα που ζουν σε αγροτικές περιοχές με λειψυδρία.
Διαβάστε Επίσης
