Όσοι χρησιμοποιείτε ή τουλάχιστον έχετε επιχειρήσει να εξερευνήσετε το αχανές σύμπαν του TikTok, το ψυχαγωγικό app που ξεκίνησε ως το "νέο Vine", όπου δημοσιεύονταν σύντομα χορευτικά challenges και lip-sync βίντεο, και σταδιακά μετατράπηκε στο κυρίαρχο μέσο πληροφόρησης για τις νεότερες γενιές (ειδικά τη gen-z), πιθανόν να έχετε πέσει πάνω σε βιντεάκια που μας καλωσορίζουν σε κάποιον "μικρόκοσμο" της εφαρμογής, συνήθως με τη χαρακτηριστική φράση "you finally made it to this side of TikTok". Είτε μιλάμε για δημοφιλείς τάσεις είτε για λιγότερο γνωστές πτυχές της ποπ κουλτούρας, στην πλατφόρμα έχουν δημιουργηθεί μικρές κοινότητες για κάθε γούστο (από μόδα και ψυχολογία μέχρι ιστορία και γεωγραφία) και μία από αυτές που φαίνεται να έχει αποκτήσει φανατικούς θαυμαστές είναι το BookTok.
Στις αρχές της πανδημίας, όταν τα downloads του TikTok εκτινάχθηκαν, οι χρήστες άρχισαν να μοιράζονται τα αγαπημένα τους βιβλία, να φτιάχνουν λίστες, να προτείνουν "5 βιβλία αν έχεις εμμονή με το true crime" ή "το βιβλίο που πρέπει να διαβάσεις βάσει του αγαπημένου σου καλλιτέχνη". Αυτή η διασκεδαστική και ολιγόλεπτη παρουσίαση της αναγνωστικής εμπειρίας (κυρίως από έφηβες ή γενικά νεαρές γυναίκες) οδήγησε στη ραγδαία εξάπλωση του #BookTok, με το hashtag να έχει πλέον πάνω από 81 δισεκατομμύρια προβολές!
Ένα νέο, ισχυρό bookclub
Το trend δεν άργησε να αναδυθεί και στην Ελλάδα, παρόλο που εδώ αποτελεί μια αρκετά μικρότερη μερίδα της πίτας του TikTok. Όσοι ήδη ασχολούνταν με βιβλία ενδεχομένως αναζήτησαν στην εφαρμογή σχετικά βίντεο, αλλά για τους περισσότερους οι βιβλιοπροτάσεις και οι λίστες που εμφανίστηκαν τυχαία στην οθόνη τους ήταν ο λόγος που πρωτοήρθαν σε επαφή με τον κόσμο του BookTok. Αυτό συνέβη και στις δύο δημοφιλέστερες Ελληνίδες BookTokers, τη Σοφία Πάλη (@Sophiapaliii, 98,8 χιλιάδες followers) και την Κασσιανή Μούρτζιου (@kassimour, 5.319 followers). Αν και το διάβασμα ήταν μια δραστηριότητα που υιοθέτησαν από μικρή ηλικία, οι δύο influencers παραδέχτηκαν ότι το TikTok τις ώθησε να ασχοληθούν πιο συστηματικά με τα βιβλία. "Είχα ενθουσιαστεί πολύ! Ήταν λες και ανακάλυψα έναν κόσμο που δεν ήξερα πως υπήρχε. Έτσι άρχισα να αναζητώ περισσότερα τέτοια βίντεο", μας λέει η Κασσιανή, ενώ η Σοφία εξηγεί πώς έκανε την αρχή, καθώς, εφόσον δεν έβρισκε κάτι ανάλογο στο ελληνικό TikTok, αποφάσισε να αναρτήσει η ίδια σχετικό υλικό: "Ανέβασα ένα TikTok με βιβλιοπροτάσεις από το Wattpad και κατά τύχη πήγε πάρα πολύ καλά χωρίς να το περιμένω! Συνέχισα να ανεβάζω και άλλα σχετικά βιντεάκια γιατί είδα πως είχαν απήχηση και σταδιακά άρχισα να προτείνω και τυπωμένα βιβλία εκτός από ηλεκτρονικά".
Τι διαβάζουν όμως οι χρήστες του booktok; Με μεγάλη διαφορά, το ρομάντζο κυριαρχεί ανάμεσα στα αναρίθμητα λογοτεχνικά είδη που κυκλοφορούν στα ράφια των ελληνικών βιβλιοπωλείων. Από Κολίν Χούβερ και Μία Σέρινταν μέχρι dark romance novels (σύγχρονα Άρλεκιν δηλαδή) τύπου "Ο Έκπτωτος" της Ελληνίδας συγγραφέα Οφηλίας (εκδ. Χαρλένικ), που όπως μας λέει η Σοφία είναι το αγαπημένο της είδος, οι ρομαντικές ιστορίες είναι οι πρώτες σε αναγνωσιμότητα. Μιας και μιλάμε κατά βάση για εφήβους ή young adults, κυριαρχεί η λογοτεχνία που απευθύνεται σε αυτές τις ηλικίες, με βιβλία όπως η πολύ δημοφιλής σειρά queer graphic novel "Heartstopper" που μεταφέρθηκε και στο Netflix (Άλις Όζμαν, εκδ. Διόπτρα) αλλά και βιβλία φαντασίας, όπως η δημοφιλής σειρά της Λι Μπαρντούγκο "Σκιές και Οστά" (εκδ. Ψυχογιός). Νέα πνοή παίρνει, όμως, και η κλασική λογοτεχνία: τα βιβλία της Έμιλι Μπροντέ και της Τζέιν Όστιν έχουν αναδειχθεί σε τοπ επιλογές, όχι μόνο στο ελληνικό BookTok, αλλά και διεθνώς.
Δεν είναι τυχαίο, βέβαια, ότι τα παραπάνω είδη μονοπωλούν σχεδόν τις προτιμήσεις των αναγνωστών. Πέρα από τη διαχρονική απήχηση των κατά βάση ερωτικών ιστοριών, από το "Περηφάνια και Προκατάληψη" μέχρι τις… "365 μέρες", μιλάμε για ιστορίες γεμάτες αγωνία, πάθος, δράμα, γυναικεία ματιά και εφηβικές ανησυχίες· στοιχεία που αναζητούν οι νέοι σε όλο το φάσμα της ψυχαγωγίας τους. Αν και πολλά από αυτά τα βιβλία συχνά προωθούν λανθασμένα πρότυπα, με φαινομενικά δυναμικές αλλά στην πραγματικότητα στερεοτυπικά γραμμένες πρωταγωνίστριες και πλοκές που τείνουν να ρομαντικοποιούν τη βία –μοτίβα για τα οποία έχει κατηγορηθεί αρκετές φορές η Κολίν Χούβερ ή παλαιότερα η Στέφανι Μέγιερ για τη σειρά "Λυκόφως", η οποία επίσης επιστρέφει στην επικαιρότητα– τα βιβλία τους εξακολουθούν να διαβάζονται φανατικά.
Γιατί τώρα;
Αν αναρωτιέστε πού βρίσκεται η καινοτομία σε όλα αυτά, η απάντηση είναι απρόσμενα εύκολη. Οι BookTokers κατανοούν πολύ περισσότερο τις ανάγκες και τα ενδιαφέροντα του κοινού τους, δημιουργώντας πιο στοχευμένο περιεχόμενο, επειδή ανήκουν στην ίδια περίπου ηλικιακή ομάδα. Το BookTube, το αντίστοιχο trend στο YouTube που υπήρξε δημοφιλές για λίγο, το 2016-2017, δεν απέκτησε ποτέ την ίδια απήχηση, αφού τα άτομα που προωθούσαν την ανάγνωση με 24ωρα readathons (μαραθώνιοι διαβάσματος) και challenges ήταν φοιτητές ή 25αρηδες, οι οποίοι αναρτούσαν σχεδόν μισάωρα βίντεο στα οποία μιλούσαν για τις προτάσεις τους. Δύσκολο να προσεγγίσεις έτσι εφήβους… Γονείς, καθηγητές, βιβλιοπωλεία, εκδοτικοί οίκοι και πολλοί άλλοι θεσμοί έχουν προσπαθήσει επανειλημμένα και με διαφορετικούς τρόπους να κινήσουν το ενδιαφέρον των νέων για το βιβλίο, αλλά μια εφαρμογή όπου ανεβάζεις χορευτικά βίντεο το κατάφερε μέσα σε διάστημα μόλις δύο ετών.
Για αρκετούς χρήστες, το BookTok επανέφερε το βιβλίο στην καθημερινότητά τους ή τους το σύστησε για πρώτη φορά με έναν ευφάνταστο τρόπο, μέσα από σύντομα, καλαίσθητα βίντεο, διηγήσεις των content creators για τις προσωπικές τους αναγνωστικές εμπειρίες, memes και χιουμοριστικές ιστορίες με τις οποίες το κοινό μπορούσε να ταυτιστεί. Μας το εξηγεί και ο Νίκος Ψυχογιός, διευθύνων σύμβουλος των εκδόσεων Ψυχογιός, από τους πρώτους εκδοτικούς οίκους στην Ελλάδα που απέκτησε ενεργό προφίλ στην εφαρμογή. "Σε σχετική έρευνα που διεξήχθη πρόσφατα στην Αμερική αποτυπώθηκε ότι, για πρώτη φορά τα τελευταία 25 χρόνια, παρατηρήθηκε αύξηση στην ανάγνωση λογοτεχνίας σε όλες τις ηλικιακές ομάδες. Το BookTok έχει βοηθήσει πολλούς χρήστες να ανακαλύψουν βιβλία μέσω της εφαρμογής του TikTok σαν μέρος του feed της σελίδας τους. Οι BookTokers έχουν καταφέρει να δημιουργήσουν trends φιλαναγνωσίας και να κάνουν το περιεχόμενο βιβλιοπροτάσεων ενδιαφέρον ακόμη και σε χρήστες που δεν είναι εθισμένοι στην ανάγνωση βιβλίων. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι το BookTok έχει κάνει πιο σέξι το βιβλίο, ιδιαίτερα σε μια γενιά που κατακλύζεται από πληροφορία και έχει μάθει να προτιμάει τα μέσα της τεχνολογίας για να χαλαρώσει και να περάσει τον ελεύθερο χρόνο της", τονίζει.
Το επίσης παράδοξο είναι ότι στη διάδοση της ανάγνωσης, μιας δραστηριότητας που απαιτεί συγκέντρωση και υπομονή, συνέβαλε μια εφαρμογή που προωθεί βίντεο μικρότερα του ενός λεπτού και, σύμφωνα με έρευνες που έχουν διεξαχθεί, έχει μειώσει σε μεγάλο βαθμό την εστίαση προσοχής των χρηστών. Ο Γιάννης Πλιώτας, marketing director των εκδόσεων Διόπτρα, ενός εκδοτικού με μεγάλη παρουσία στα social media, τα διαχωρίζει και θεωρεί το TikTok ένα παρακινητικό μέσο για το βιβλίο: "Βλέπεις ότι υπάρχουν κι άλλοι σαν εσένα, μοιράζεστε τον ίδιο τρόπο ζωής, οπότε φαίνεται πολύ φυσικό να αντλήσεις από την εφαρμογή προτάσεις για τους επόμενους τίτλους στους οποίους θα επενδύσεις χρήμα και χρόνο. Πριν από κάποια χρόνια υπήρχε ο φόβος ότι λόγω των κινητών ο κόσμος θα σταματήσει να διαβάζει. Σίγουρα αφιερώνουμε χρόνο στο TikTok, όπως και σε χίλια δυο άλλα πράγματα, όμως κάποια στιγμή το κλείνουμε και χανόμαστε στον κόσμο του βιβλίου".
Λαμβάνοντας υπόψη τα ελληνικά δεδομένα, η κοινότητα του BookTok διαρκώς αναπτύσσεται και μάλιστα έχει συμβάλει στη γενικότερη αύξηση των πωλήσεων για τους τίτλους που προτείνονται στα αντίστοιχα hashtags, στοιχείο που επιβεβαιώνουν οι Νίκος Ψυχογιός και Γιάννης Πλιώτας, αν και η "συνολική αγορά του βιβλίου το 2022 έχει παραμείνει στάσιμη από άποψη πωλήσεων. Κέρδισε κάτι από το BookTok, μα έχασε από κάπου αλλού. Σε αυτό έχει συντελέσει και η επερχόμενη οικονομική/ενεργειακή κρίση", επισημαίνει ο τελευταίος.
Στο εξωτερικό, οι εκδοτικές εταιρείες έχουν κατανοήσει τη δύναμη του BookTok και πλέον συνεργάζονται με TikTokers προκειμένου να προωθήσουν σε ένα ευρύτερο κοινό τα βιβλία τους. Ο Ψυχογιός και η Διόπτρα είναι από τους λίγους εκδοτικούς οίκους στη χώρα που χρησιμοποιούν το BookTok, όχι μόνο για να διαφημίζουν τις νέες κυκλοφορίες τους μέσω χορηγιών με BookTokers όπως η Σοφία και η Κασσιανή, αλλά και αναρτώντας τα δικά τους βίντεο στους λογαριασμούς τους. Έτσι, οι εκδόσεις ακολουθούν τις νέες αναγνωστικές τάσεις και συνομιλούν με το κοινό με έναν δημιουργικό τρόπο, προσεγγίζοντας κάθε φορά και άλλες ηλικιακές ομάδες. Πέρα από τα παραπάνω, για παράδειγμα, καθώς το BookTok έχει εξαπλωθεί δημογραφικά τα τελευταία δύο έτη και πλέον περιλαμβάνει ηλικίες έως και 40 ετών, νέοι αναγνώστες έρχονται σε επαφή με έργα του Ντοστογιέφσκι ή του Λακάν, ενώ το αστυνομικό μυθιστόρημα παραμένει ένα είδος που εξιτάρει το κοινό. Για τον Πλιώτα, "κάθε βίντεο είναι ένα μικρό βήμα μπροστά και, όπως γίνεται πάντα με τις νέες πλατφόρμες, χρειάζεται πολύς πειραματισμός, προκειμένου να ανακαλύψεις τι θέλει να δει το κοινό και κατ’ επέκταση τι θέλει να διαβάσει". Κλείνοντας το βιβλίο (και το ρεπορτάζ μας), καταλήγουμε ότι τελικά το σημαντικό είναι ότι διαβάζει.
Τα μπεστ σέλερ που αναβιώνουν
Μια τριλογία επιβίωσης
Έξι χρόνια μετά την κυκλοφορία του πρώτου βιβλίου της εφηβικής σειράς "Κάραβαλ" της Στέφανι Γκάρμπερ, η τριλογία επανήλθε στο προσκήνιο και μας συστήνει έναν κόσμο γεμάτο δολοπλοκίες και επικίνδυνα παιχνίδια, με πρωταγωνίστρια τη νεαρή Σκάρλετ Ντράγκνα.
Η μανία ονόματι Κολίν Χούβερ
Η εμμονή των αναγνωστών με την Αμερικανίδα συγγραφέα ξεκίνησε από το BookTok, το οποίο εκτίναξε τις πωλήσεις του "Τελειώνει με εμάς", ενός συγκινητικού μυθιστορήματος για τους χαμένους έρωτες και τα διλήμματα των σχέσεων, βασισμένο σε προσωπικά βιώματα της Χούβερ.
Η γοητεία του κλασικού
Λίγο το TikTok, λίγο οι φαν του "Stranger Things" που "έλιωσαν" το "Wuthering Heights" και το "Running Up That Hill" της Κέιτ Μπους, τα ατμοσφαιρικά "Ανεμοδαρμένα Ύψη" της Έμιλι Μπροντέ δεν άργησαν να αγαπηθούν και πάλι από το αναγνωστικό κοινό.
Το Netflix προτείνει
Οι περιπέτειες μιας ορφανής έφηβης που προσπαθεί να σώσει την παιδική της φίλη έγιναν η #1 επιλογή των βιβλιοφάγων, ειδικά μετά τη διασκευή της σειράς φαντασίας "Σκιές και Οστά" της Λι Μπαρντούγκο από το Netflix.
