Ο Πικάσο έλεγε πως όλα τα παιδιά είναι καλλιτέχνες - οι ενήλικες που ασχολούνται με την Τέχνη, που δημιουργούν, απλώς δεν έχουν σκοτώσει το παιδί μέσα τους, και το αφήνουν να ζει, να παίζει, να ζωγραφίζει. Κάπως έτσι ο ήρωας του (δέκατου, νομίζω) μυθιστορήματος "Μισή καρδιά", από τις εκδόσεις "Κέδρος", του πολυβραβευμένου και πολυμεταφρασμένου Δημήτρη Σωτάκη, ξεκινά φιλόδοξα τη ζωή του, με σπουδές ζωγραφικής αρτυμένες με ένα σφοδρό έρωτα. Ωστόσο στην πορεία ο τύπος συνετίζεται, σωφρονίζεται, παραχώνει τα χρώματα και το πάθος σε κάποιο υπόγειο της ψυχής του, και, για να μην πεταχτούν από εκεί μέσα τα φαντάσματα της χαμένης νιότης του διεκδικώντας ηχηρώς τα δικαιώματά τους, στοιβάζει πάνω από την καταπακτή μια καριέρα και μια οικογένεια.
Μέχρι τώρα ο μύθος δεν είναι ούτε πρωτοφανής, ούτε πρωτάκουστος: είναι μάλλον ένας κοινός τόπος. Όμως, εδώ μπαίνει το δημιουργικό δαιμόνιο, εδώ μπαίνει ο Σωτάκης πλησίστιος και εξελίσσει το μύθο: ο συμβιβασμένος ήρωας τρακάρει τον ασυμβίβαστο εαυτό του σ’ ένα μπαρ! Κατά παράβαση λοιπόν κάθε αφηγηματικής νόρμας που ασχολείται με το θέμα "στρίβω στη γωνιά και πέφτω πάνω στον εαυτό μου", ο συγγραφέας τον πραγματεύεται με ευρηματικότητα, χιούμορ και ανθρωπιά, μέ τον δικό του τρόπο.
Καμία σχέση με την υγιή, αποβουτυρωμένη αγγλοσαξωνική επιστημονική θεώρηση, όπου ο ρέκτης ήρως με τη βοήθεια μια χρονομηχανής, ή μιας μαγικής πύλης στον χωρόχρονο, συναντά κάποια παλιότερη ή νεότερη εκδοχή του ευατού του, και σώζουν από κοινού τον Δυτικό Πολιτισμό, και το Σύμπαν γενικότερα : εδώ μιλάμε ακόμα και για κλωτσοπατινάδα που παίζουν οι δύο εαυτοί (πόσο υπέροχα αδόκιμο είναι αυτό) όταν τα σπάσουν μεταξύ τους! Εδώ είναι βαλκάνια, δεν είναι παίξε – γέλασε...
Ο Σωτάκης είναι ένα συγγραφέας με επιρρροές από τον Κάφκα (που κυκλοφορεί σαν "δηλητήριο" στο αίμα του), αλλά και από άλλους, όπως οι Λατινοαμερικάνοι του μαγικού ρεαλισμού, αλλά όλους αυτούς τους έχει μεταβολίσει, καταλήγοντας σε ένα ηχόχρωμα λόγου που συνεπαίρνει τον αναγνώστη. Το βιβλίο δεν βιάζεται να απογειωθεί, αλλά χωρίς να το καταλάβεις, βρίσκεσαι μαζί του στον αέρα. Η ζωή είναι αγρίως παράξενη, αυτό είναι γεγονός, παράδειγμα ο ίδιος ο συγγραφέας που είναι καθηγητής της κινεζικής γλώσσας, αλλά παρόλο που "δεν αποκτούμε ποτέ αυτό που θέλουμε", θα μπορούσαμε να αφήσουμε τις αυτοκαταστροφικές υστερίες, όπως λέει ο Σωτάκης, ώστε να κερδίσουμε τη γαλήνη, την ευεξία και την τρυφερή επικοινωνία μεταξύ μας.
Μια αγαπημένη φαντασίωση (ή ο μεγαλύτερος φόβος...) όσων ασχολήθηκαν ενεργά με την ψυχεδελική έρευνα του υποσυνειδήτου τους, ήταν να μην τρακάρουν με τον εαυτό τους στρίβοντας σε μια γωνιά. Ίσως για να μην τους ζητήσει τα ρέστα αυτό το alter ego για πράξεις ή παραλείψεις τους. Επίσης, αυτό το φανταστικό ενδεχόμενο είναι υπόθεση εργασίας για πολλά έργα επιστημονικής φαντασίας. Εσείς δώσατε ένα εντελώς νέο περιεχόμενο σ’ αυτή την συνάντηση. Τι σας συνεπήρε σ’ αυτή την ιδέα, και πώς θα χαρακτηρίζατε τη δική σας προσέγγιση;
Έχω την εντύπωση ότι στην δική μου προσέγγιση, το μεταφυσικό στοιχείο αυτής της αλλόκοτης συνθήκης δεν είναι κυρίαρχο. Κι αυτό γιατί η αρχική μου πρόθεση δεν ήταν να περιγράψω μια ιστορία εξωφρενική, μια πλοκή στην οποία ο αναγνώστης θα μείνει με ανοιχτό το στόμα εξαιτίας του ακραίου φαντασιακού στοιχείου, αλλά να τονίσω την ηθική διάσταση της ιστορίας, δηλαδή την επανάκτηση μιας φαινομενικά χαμένης ζωής. Θα έλεγα ότι στα μάτια μου, η ιστορία της "Μισής Καρδιάς" είναι μια γήινη ιστορία με παράδοξο φόντο.
Το βιβλίο σας έχει ένα αρχικά ευθύγραμμο, ομαλό ρυθμό, σαν να σφυρίζει αδιάφορα ώστε να χαλαρώσει ο αναγνώστης, για να του κάνετε "μπου!" μετά, τινάζοντάς τον από την πολυθρόνα του. Εάν γυριζόταν ταινία, τι είδους φιλμ θα ήταν;
Ίσως ένα φιλμ στο ύφος του Μίχαελ Χάνεκε. Σκοτεινό, "ενοχλητικό", παράξενο, συμβολικό, μα πάνω απ΄ όλα ανθρωποκεντρικό.
Διαβάζοντας τη "Μισή Καρδιά", δεν ξέρω γιατί, αλλά μου ερχόταν, και μου ξαναρχόταν, η εικόνα ενός τύπου που ξυπνάει μεταμορφωμένος σε σκαθάρι, το οποίο δικάζεται για ένα αδίκημα που δεν γνωρίζει ότι διέπραξε. Εσάς τι σας θυμίζουν όλα αυτά;
Είναι αλήθεια ότι στην πρώτη περίοδο της δουλειάς μου-ίσως στα πρώτα τέσσερα πέντε βιβλία μου, το καφκικό στοιχείο ήταν έντονο και όταν δεν ήταν, η κλειστοφοβική ατμόσφαιρα οδηγούσε τον αναγνώστη σε μια παρόμοια κατεύθυνση. Ωστόσο, θεωρώ ότι αυτό έχει αλλάξει, έχω μετατοπιστεί υφολογικά, αν και ένας ασκημένος αναγνώστης θα ανακαλύψει ψήγματα αυτού του λογοτεχνικού κόσμου σε όλα σχεδόν τα μυθιστορήματά μου. Στη "Μισή Καρδιά" ο ήρωας ίσως δικάζεται, αλλά είναι ο ίδιος κατήγορος και κατηγορούμενος, είναι εκ προοιμίου χαμένος ή νικητής, εξαρτάται από την οπτική γωνία του αναγνώστη.
Έχετε πολλές αναφορές στη Φυσική. Π.χ: "το μεγάλο αυτό κτίσμα χωρίζεται σε δυο ημιχώρους, δύο ημιεπίπεδα που οδηγούν σε κυρτές δίεδρες γωνίες..." Η Φυσική εξηγεί, εκτός από τον φυσικό κόσμο, και την ανθρώπινη ψυχή;
Δεν είμαι βέβαιος. Κατά κάποιο τρόπο, ο άνθρωπος μονίμως πασχίζει να ευτυχήσει, αυτή είναι η επιδίωξή του, να δημιουργήσει έναν μηχανισμό, ο οποίος θα τον οδηγήσει στην βιολογική και διανοητική πληρότητα. Η Φυσική είναι μια προσπάθεια να μπει μια τάξη σε ένα απέραντο χάος, όμως υπάρχουν κάποιες άλλες, ανεξήγητες παράμετροι που προσδιορίζουν την ανθρώπινη φύση.
"Ο κύριος Μιχάλης είχε πεθάνει για τρίτη φορά". Μετά τον σκοτεινό, παράλογο υπαρξισμό του Κάφκα, ο μαγικός ρεαλισμός του Μαρκές είναι ορατός ανάμεσα στις σελίδες της Μισής Καρδιάς. Θα τους λέγατε πνευματικούς σας γονείς;
Συνειδητά όχι. Όταν ήμουν πολύ μικρότερος, με έλκυε ο μαγικός ρεαλισμός, τώρα όχι τόσο, ο Κάφκα σαφώς και είναι ένας "πατέρας" μου, η επιρροή του μοιάζει με ένα δηλητήριο που έχει μπει στο αίμα μου και δεν μπορείς να το αφαιρέσεις, έχω όμως πια καταλήξει στο συμπέρασμα ότι δεν έχω ακριβώς αγαπημένους συγγραφείς, αλλά αγαπημένα βιβλία.
Ο γιος, όπως και η μητέρα του ήρωα, χάνονται και ξαναβρίσκονται, χωρίς φαινομενικά να επηρεάζουν την εξέλιξη της ιστορίας, αλλά εμένα μου φαίνεται σαν να προοιωνίζονται το παράξενο φινάλε του ήρωα. Συμφωνείτε;
Συμφωνώ, εύστοχη η παρατήρησή σας. Όλα όσα συμβαίνουν στο βιβλίο, τα σημεία που αναφέρατε, ακόμα και οι θάνατοι του κυρίου Μιχάλη, σχηματίζουν ένα ψηφιδωτό, ένα παζλ, το οποίο συμπληρώνεται στο τέλος. Ο σκοπός αυτών των ευρημάτων ήταν να "σπάσω" τη συνοχή των εσωτερικών μονολόγων του ήρωα, να προσθέσω λίγη δράση, μια παράλληλη ροή γεγονότων απέναντι σε όσα συμβαίνουν στην κεντρική ιστορία, θέλοντας να προσδώσω μεγαλύτερη ένταση στο κύριο νόημα του βιβλίου.
Μέχρι πού μπορούν να μας φτάσουν οι καταπιεσμένες και απωθημένες μας επιθυμίες; Είναι πρακτικά εφικτό, και ηθικά σκόπιμο να αποκτήσουμε όλοι μας ό,τι έχουμε ποθήσει, να γίνουμε ό,τι έχουμε ονειρευτεί;
Μάλλον πρόκειται για μια διαδικασία μάταιη και κόντρα στην ίδια την ανθρώπινη λειτουργία, με την έννοια ότι δεν αποκτούμε ποτέ αυτό που θέλουμε, μια που οι επιθυμίες συνεχώς αναδομούνται και αναπαράγονται, με αποτέλεσμα να ποθούμε συνέχεια κάτι καινούριο. Το όνειρο περιέχει την ιδέα του εξωπραγματικού, είναι μια λαχτάρα για αυτό που δεν είμαστε και που εν δυνάμει θα μπορούσαμε να ήμασταν και καθώς το προσεγγίζουμε εκείνο μεταμορφώνεται σε κάτι άλλο για να μάς ξεγλιστρήσει. Ευτυχώς υπάρχουν φορές που έχουμε την ψευδαίσθηση ή ακόμα καλύτερα, την αίσθηση ότι το ζούμε και αυτές είναι οι στιγμές της πραγματικής ευτυχίας.
Τι θα ευχόσασταν και τι θα απευχόσασταν για τον εαυτό σας, τους δικούς σας και την κοινωνία εντός της οποίας ζείτε;
Ενώ θέλω και χρειάζομαι την ένταση στις Τέχνες, δεν τη θέλω καθόλου στη ζωή μου και στη ζωή των άλλων. Ονειρεύομαι τη γαλήνη και την ευεξία, την ήρεμη και τρυφερή επικοινωνία ανάμεσα στους ανθρώπους. Θα ευχόμουν, λοιπόν, να λείψει η υστερία και να ζήσουμε τη ζωή μας χωρίς την αυτοκαταστροφική διάθεση που συχνά έχουμε.
O Καζαντζάκης έλεγε πως σ’ αυτή τη γη δεν υπάρχει, και δεν πρόκειται να υπάρξει δικαιοσύνη, αλλά μόνο ο αγώνας γι’ αυτήν. Πιστεύετε πως μας αξίζει η τύχη μας;
Λέω πάντα σε κάποιον που αισθάνεται αδικημένος να μην αναζητάει τη δικαιοσύνη. Δεν υπάρχει δικαιοσύνη, τουλάχιστον ως μια σταθερή αξία που καθορίζει την ανθρώπινη κίνηση. Ειλικρινά δεν ξέρω αν μου αξίζει η τύχη μου, δε γνωρίζω για πόσα απ' αυτά που μου συμβαίνουν, έχω εγώ την αποκλειστική ευθύνη. Η ζωή μας είναι τόσο ασαφής και τόσο απροσδιόριστη, κατά συνέπεια όσο κι αν έχουμε την υποψία ότι την ελέγχουμε, εκείνη ακολουθεί τον δικό της δρόμο.
Ποιο είναι το αγαπημένο σας βιβλίο, μουσικό κομμάτι και πίνακας ζωγραφικής;
Ενδεικτικά θα πω το "Ο μαιτρ και η Μαργαρίτα" του Μπουλγκάκοφ, το "Across the universe" των Beatles και "Οι πρώτες μέρες της Άνοιξης" του Νταλί.
