Η Εθνική Λυρική Σκηνή, με τις Ημέρες Λατρευτικής Μουσικής που ξεκινούν στην Εναλλακτική της Σκηνή στο Κέντρο Πολιτισμού - Ίδρυμα «Σταύρος Νιάρχος» αυτήν την εβδομάδα, μπαίνει κι «επίσημα» στη νέα της εποχή. Σε νέες βάσεις, με νέα δεδομένα και νέα σχέδια, με συνεχείς δημιουργικές προκλήσεις και ανοιχτό όραμα. Για όλα αυτά ο νέος της καλλιτεχνικός διευθυντής, ο συνθέτης Γιώργος Κουμεντάκης, απάντησε στις ερωτήσεις του Γιώργου Χαρωνίτη.
Καλείστε να διαχειριστείτε έναν οργανισμό που θα μπορούσε να πει κάποιος ότι έχει στο «πολύ πλατύ κοινό» τη ρετσινιά του παλιού και του παρωχημένου, εκπροσωπώντας μια τέχνη που έχει ηλικία σχεδόν πέντε αιώνων... Πώς μπορούν να αρθούν οι αγκυλώσεις σε σχέση με την όπερα, ώστε να αποκτήσει μια πιο μοντέρνα κι ελκυστική στους θεατές μορφή, συνεχίζοντας ίσως και τη «γραμμή εξωστρέφειας» του προκατόχου σας; Δεν συμφωνώ με την παραδοχή ότι η όπερα έχει τη ρετσινιά του παρωχημένου θεάματος. Το γεγονός ότι ένα είδος τέχνης μπορεί να μην αφορά το 100% του φιλοθεάμονος κοινού δεν σημαίνει ότι κατατάσσεται στα παρωχημένα ή παλιά. Παγκοσμίως η όπερα είναι ένα θέαμα που αφορά πολλές κι ενδιαφέρουσες κατηγορίες κοινού – δεν περιορίζεται στους ηλικιωμένους ή τους καθηγητές μουσικής, όπως είναι το κλισέ που αναπαράγεται συχνά.
Στην Ελλάδα, αν περάσετε έξω από το Ηρώδειο ένα βράδυ που η ΕΛΣ έχει παράσταση, θα διαπιστώσετε ότι το κοινό της είναι πολύ μεγάλο και αποτελείται από όλες τις κοινωνικές και ηλικιακές ομάδες. Θα μου επιτρέψετε να σας πω ότι η έννοια «εξωστρέφεια» έχει πολλές φορές χρησιμοποιηθεί στην Ελλάδα για ενέργειες κι εκδηλώσεις αμφιβόλου αισθητικής. Η δική μου έγνοια είναι να προτείνω στο κοινό παραγωγές αιχμηρές, υψηλής έντασης, που ανταποκρίνονται στα σημερινά δεδομένα των παραστατικών τεχνών. Δεν θα ήθελα να προτείνω συντηρητικές προτάσεις, ανεξαρτήτως παραδοσιακών ή σύγχρονων ανεβασμάτων. Με άλλα λόγια, θα θέλαμε η σχέση μας με το κοινό να στηριχτεί σε σταθερά θεμέλια και όχι σε πυροτεχνήματα.
Έχει γίνει πολλή κουβέντα για το πέρασμα του Κέντρου Πολιτισμού του Ιδρύματος «Σταύρος Νιάρχος» στο ελληνικό κράτος... Εσείς πώς σκέφτεστε να αντιμετωπίσετε τις όποιες γραφειοκρατικές αγκυλώσεις εμφανιστούν και να δώσετε σάρκα και οστά στο όραμά σας; Εκτός από τις «παθογένειες», ο δημόσιος φορέας πιστεύετε ότι έχει και προτερήματα; Και αν ναι, ποια είναι αυτά;
Θεωρώ πως η κουβέντα αυτή στερείται πραγματικού νοήματος. Το ΚΠΙΣΝ είναι μια δωρεά του ΙΣΝ στην ελληνική πολιτεία. Μένει σε όλους μας, από τον θεατή μέχρι τις διοικήσεις των φορέων που συνυπάρχουμε εδώ, να αποδείξουμε ότι μπορούμε όχι μόνο να το φροντίσουμε αλλά και να το κάνουμε αναπόσπαστο κομμάτι της πόλης μας και πόλο έλξης για τους ξένους επισκέπτες.
Υπάρχει κάτι που ξεχωρίζετε από το πρόγραμμα; Κάθε διευθυντής έχει τις αδυναμίες του, έστω κι αν όλες οι παραστάσεις είναι καλλιτεχνικά παιδιά του...
Αναφορικά με το πρόγραμμα, θα ήθελα να τονίσω την επιμονή μας σε βασικές αξίες πάνω στις οποίες δουλεύουμε. Πρόθεσή μας είναι να καλυφθούν τα κενά του ρεπερτορίου της όπερας με έργα, μεταξύ άλλων, του 20ού αιώνα, του μπαρόκ, του κλασικισμού, του γερμανικού, του ρώσικου και του γαλλικού ρεπερτορίου, να τονωθεί η ελληνική δημιουργία με αναθέσεις νέων έργων, να υπάρχει αξιοποίηση των εγχώριων υγιών καλλιτεχνικών δυνάμεων, να αναπτυχθεί ουσιαστικά η σχέση της ΕΛΣ με την κοινωνία, να αναδειχτούν τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του οργανισμού ώστε να συνομιλήσει επί ίσοις όροις με το διεθνές γίγνεσθαι του λυρικού θεάτρου. Παράλληλα δίνουμε βαρύτητα στο παραστατικό μέρος της όπερας, εξίσου με το μουσικό, αναπτύσσοντας συνεργασίες με σκηνοθέτες αιχμής και αγνοώντας το ψευδοδίλημμα αναφορικά με τα σύγχρονα και τα παραδοσιακά ανεβάσματα.
Η ανακοίνωση του προγράμματος της Εναλλακτικής Σκηνής είναι μία από τις πιο φρέσκες και ριζοσπαστικές καλλιτεχνικές προτάσεις που έχουμε δει τον τελευταίο καιρό στην Ελλάδα. Να προετοιμαστούμε και για άλλες εκπλήξεις σε σχέση με το πρόγραμμα;
Θέλουμε να είμαστε αιχμηροί και να δοκιμάσουμε τις δυνάμεις μας σε πολλά και διαφορετικά πεδία. Οπότε ναι, να αναμένετε και άλλες αντίστοιχες προτάσεις σύντομα.
Τι γίνεται όμως με το κλασικό ρεπερτόριο; Τι νέο μπορεί να δούμε σε σχέση με γνωστά έργα του Βέρντι, του Βάγκνερ και των άλλων κλασικών; Ποια θα είναι η επαφή σας με τις μεγάλες ευρωπαϊκές σκηνές και κατά πόσο θα γίνουμε κοινωνοί των διεθνών εξελίξεων;
Όπως σας είπα και παραπάνω, δεν θεωρώ ότι η όπερα εξαντλείται στο 19ο αιώνα. Φυσικά και θα υπάρχουν στο πρόγραμμά μας δημοφιλείς τίτλοι και σε λίγο καιρό που θα ανακοινώσουμε το πρόγραμμα της σεζόν 2017-18 της Κεντρικής Σκηνής θα έχετε την ευκαιρία να δείτε την άποψή μας για την ανάπτυξη του ρεπερτορίου του θεάτρου μας. Η επαφή μας με τα ξένα θέατρα δεν θα είναι από την πλευρά του αδύναμου, θα έχει την έννοια του μοιράσματος και της ισότιμης αντιμετώπισης. Δεν είμαστε ο φτωχός συγγενής των θεάτρων της Δυτικής Ευρώπης, αλλά ένα θέατρο με τεράστια παράδοση και σπουδαίους καλλιτέχνες. Αναπτύσσουμε συνεργασίες και σοβαρές συμπαραγωγές, αλλά στεκόμαστε ιδιαίτερα σκεπτικοί με τις ενοικιάσεις παραγωγών αμφιβόλου αισθητικής, με εξαίρεση παραγωγές υψηλού κύρους που εναρμονίζονται με το δικό μας καλλιτεχνικό στίγμα.
Μιλώντας για το καθαρά τεχνικό κομμάτι, πόσο βοηθά το νέο κτίριο της Λυρικής; Η μετακίνησή της από το κέντρο σε ένα αθηναϊκό προάστιο σας προβληματίζει;
Έχω ακούσει αρκετές επιφυλάξεις για τις νέες εγκαταστάσεις της ΕΛΣ στο ΚΠΙΣΝ. Όλες όμως καταρρίπτονται μόλις αντικρίσει κάποιος το μεγαλείο του κτιρίου, την αρχιτεκτονική, την ακουστική των αιθουσών, την αισθητική. Η ΕΛΣ μπαίνει αναμφισβήτητα σε νέα εποχή και είμαι βέβαιος ότι αυτό δεν είναι μόνο μια πρόκληση για εμάς αλλά κι ένα μεγάλο δώρο για το κοινό μας και τους φίλους της όπερας παγκοσμίως. Δεν θεωρώ ότι το τέρμα της Συγγρού είναι μακριά από το κέντρο. Οι χιλιάδες επισκέπτες που έχουν αγκαλιάσει το ΚΠΙΣΝ μας γεμίζουν με αισιοδοξία ότι οι Αθηναίοι και οι επισκέπτες έχουν βάλει ήδη στη ζωή τους τις νέες μας εγκαταστάσεις.
Έχετε συνεργαστεί πολλές φορές με τον Δημήτρη Παπαϊωάννου, με τον οποίο μάλιστα δημιουργήσατε τις τελετές έναρξης και λήξης των Ολυμπιακών Αγώνων. Τι νιώθετε ότι αποκομίσατε από αυτήν την εμπειρία έπειτα από δεκατρία χρόνια; Πιστεύετε ότι η Ελλάδα έχει καλλιτέχνες που μπορούν να σταθούν στο διεθνές στερέωμα, όπως κάνατε εσείς τότε; Τι μας λείπει περισσότερο για να κάνουμε εξαγωγή πολιτισμού; To κατάλληλο promotion; Η παιδεία; Οι διασυνδέσεις; Τα κονδύλια που μπορούν να στηρίξουν τους καλλιτέχνες;
Με τον Δημήτρη μας συνδέουν πολύ περισσότερα από τις τελετές. Η πορεία της Ομάδας Εδάφους πολύ προτού φτάσουμε στη λάμψη του 2004 είναι η μεγάλη προίκα και το μεγάλο βραβείο μας. Αναφορικά με το δεύτερο σκέλος του ερωτήματός σας, θα πρέπει να σας πω ότι οι Έλληνες καλλιτέχνες στέκονται στο διεθνές στερέωμα ήδη, με τις δικές τους αστείρευτες δυνάμεις. Προσωπικά αισθάνομαι ιδιαίτερα υπερήφανος για τους Έλληνες καλλιτέχνες που διαπρέπουν αυτήν τη στιγμή διεθνώς, όπως ο σπουδαίος σκηνοθέτης μας Θόδωρος Τερζόπουλος, οι εξαιρετικοί τραγουδιστές της όπερας Δημήτρης Πλατανιάς, Μυρτώ Παπαθανασίου, Δημήτρης Τηλιακός, Χριστίνα Πουλίτση, Τάσης Χριστογιαννόπουλος, Αλεξία Βουλγαρίδου κ.ά., οι μαέστροι Θόδωρος Κουρεντζής, Κωνσταντίνος Καρύδης κ.λπ., στο σινεμά ο Γιώργος Λάνθιμος και ο Ευθύμης Φιλίππου, φυσικά ο Λεωνίδας Καβάκος και πολλοί πολλοί άλλοι. Για τα δικά τους επιτεύγματα, που μας κάνουν υπερήφανους, δεν χρειάστηκαν ούτε στήριξη από την πολιτεία ούτε κονδύλια, αλλά μόνο ταλέντο, επιμονή, σοβαρότητα, παιδεία και σκληρή δουλειά.
Η λέξη «κρίση» έχει χρησιμοποιηθεί τόσο πολύ τα τελευταία 8 χρόνια, που κινδυνεύει να χάσει πλέον το νόημά της. Αυτό που έχει σημασία είναι αν μπορούμε να έχουμε σοβαρό πολιτιστικό έργο με χαμηλό budget και ψαλιδισμένους προϋπολογισμούς. Πώς μπορεί να επιβιώσει ο νέος μουσικός, ο νέος τενόρος, η νέα σοπράνο και ο νέος τεχνικός σε ένα τέτοιο οικονομικό περιβάλλον;
Όλοι μας πλέον επιβιώνουμε πολύ δύσκολα. Αυτό είναι το δεδομένο της πραγματικότητας που βιώνουμε. Παρόλα αυτά, η ΕΛΣ και οι άλλοι κρατικοί φορείς έχουν υποχρέωση να βρουν τρόπους να βοηθήσουν τους νέους καλλιτέχνες αλλά και όλους τους επαγγελματίες του χώρου μας, όχι μόνο να επιβιώσουν αλλά και να αναπτύξουν το ταλέντο τους και να παρουσιάσουν τη δουλειά τους. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί με νέες παραγωγές, συνέργειες, προγράμματα κ.λπ.
Προλαβαίνετε να γράψετε μουσική όντας διευθυντής ενός τόσο απαιτητικού οργανισμού;
Αυτήν τη στιγμή δεν προλαβαίνω ούτε να κοιμηθώ. Ελπίζω ότι αργότερα η διαχείριση του χρόνου και των πραγμάτων που κάνω θα μεταβληθεί προς το καλύτερο. Για την ώρα λειτουργώ σαν στρατιωτάκι. Ξυπνάω, απαντώ σε e-mails και πολλές ώρες αργότερα κοιμάμαι απαντώντας σε e-mails. Ενδιάμεσα προσπαθώ να αναμετρηθώ με κάθε πιθανό πρόβλημα, αλλά και να είμαι δημιουργικός και συνεπής απέναντι σε όλους όσοι με χρειάζονται. Αν ωστόσο μέσα στον κυκεώνα βρεθεί χρόνος για τη σύνθεση, πιστεύω πως αυτό θα τροφοδοτήσει ακόμη περισσότερο την αποτελεσματικότητα και τη δημιουργικότητά μου ως καλλιτεχνικού διευθυντή.
Η συνέντευξη με τον Γιώργο Κουμεντάκη έγινε πριν από την παραίτηση του Γιώργου Κιμούλη από τη θέση του προέδρου του ΚΠΙΣΝ. Σε εκ των υστέρων σχετική ερώτησή μας ο κ. Κουμεντάκης δεν θέλησε να σχολιάσει το θέμα.
