Τρία ρεσιτάλ κλασικού, έντεχνου τραγουδιού -είδους εκλεκτού, που δεν έχει καλλιεργηθεί συστηματικά στη χώρα μας- δόθηκαν σε Αθηναϊκές αίθουσες το τελευταίο δίμηνο, συμβάλλοντας, για διαφορετικούς λόγους έκαστο, στον προβληματισμό ως προς τις μουσικές και εκφραστικές παραμέτρους της δικαίωσής του.
Στις 14/1, σε μία κατάμεστη «Αίθουσα Δημ. Μητρόπουλος» του Μεγάρου Μουσικής, ο βαρύτονος Δημήτρης Τηλιακός έδωσε, συνοδευόμενος από τον πιανίστα Βασίλη Βαρβαρέσο, τον περίφημο κύκλο τραγουδιών «Χειμωνιάτικο ταξίδι» του Σούμπερτ.
Η εμφάνιση του ολοένα και σπανιότερα εμφανιζόμενου στην Ελλάδα, διεθνώς αναγνωρισμένου τραγουδιστή αναμενόταν με ιδιαίτερο ενδιαφέρον όχι μόνο λόγω της περσινής δημόσιας τοποθέτησής του ότι δεν προτίθεται να ξανασυνεργασθεί με την Λυρική, αλλά και επειδή το έντεχνο τραγούδι αποτελεί έναν τομέα στον οποίο οι επιδόσεις του ήσαν εν πολλοίς άγνωστες.
Στο βιογραφικό του σημείωμα διαβάσαμε ότι «η ένθερμη ενασχόλησή του με την ερμηνεία τραγουδιών του γερμανικού ρομαντισμού αποτελεί πλέον σημαντικό μέρος της καλλιτεχνικής του δραστηριότητας». Ο Τηλιακός υπέγραψε και την απόδοση στην ελληνική γλώσσα των στίχων των ποιημάτων του Μύλλερ. Η ευθύβολη, ελάχιστα «λογοτεχνική» μετάφραση ήταν σίγουρα ανάλογη μιας ερμηνείας, που χαρακτηρίσθηκε κυρίως από την ειλικρίνεια και την αμεσότητά της.
Είναι γνωστό ότι οι μείζονες κύκλοι τραγουδιών του Σούμπερτ μπορούν ν’αποδοθούν τόσο από ανδρική όσο και από γυναικεία φωνή, και μάλιστα ανεξαρτήτως τεσσιτούρας. Είναι εξίσου γνωστό, ότι επιδέχονται πολύ διαφορετικές ερμηνείες, από αυτές της εσωτερικής, διακριτικής εκμυστήρευσης μέχρι πιο δραματικές, εξπρεσιονιστικές προσεγγίσεις. Οι προτιμήσεις και τα γούστα του κάθε ακροατή υπαγορεύουν συχνά το τι αποζητά και τι εισπράττει από την εκάστοτε προσφερόμενη ερμηνεία. Αυτή του Τηλιακού οριοθετήθηκε από την οπερατική του εμπειρία. Το «ταξίδι» έλαβε τη μορφή ενός σπονδυλωτού θεατρικού μονολόγου ώριμου άνδρα σε 24 επεισόδια (όσα και τα ποιήματα), με έντονη εξωτερίκευση των συναισθημάτων. Η μαλακή φωνή βαρυτόνου ταιριάζει, σίγουρα, ιδανικά στην ιδιότυπη μελαγχολία των συγκεκριμένων τραγουδιών, αλλά οι ελλείψεις σε αποχρώσεις του τίμπρου και σε legato (που οδηγούσε σε απότομες εναλλαγές diminuendo και crescendo) απέτρεπαν λεπτότερες εκφραστικές διαφοροποιήσεις. Το αυτό συνέβη και με τη νοηματοδότηση του λόγου, εξ αιτίας της μη ιδιωματικής, αν και οπωσδήποτε επαρκούς και καθαρής, άρθρωσης της γερμανικής γλώσσας.
Αυτό, πάντως, που κρατάει κανείς από την ενδιαφέρουσα ερμηνεία -όσο και αν πρόβαλε ξένη προς την αισθητική στόχευση της εποχής του πρώιμου ρομαντισμού- ήταν η επιτυχής ανάδειξη των ψυχολογικών μεταπτώσεων του περιπλανώμενου ποιητή. Ακόμη περισσότερο κρατάει τη συναρπαστική συνοδεία του Βαρβαρέσου, που κατέδειξε άριστα γιατί το πιάνο συνιστά εν προκειμένω όχι μόνο το συνοδοιπόρο του τραγουδιστή, αλλά αυτήν την ίδια την -μουσική- αφήγηση του ταξιδιού…
Αντιθέτως, με δυσκολία θα έβρισκε κανείς ψεγάδια στο ρεσιτάλ τραγουδιού της υψιφώνου Λένιας Ζαφειροπούλου στην Αίθουσα του Φιλολογικού Συλλόγου «Παρνασσός» (1/12/2014). Η αγάπη και η κατανόηση των κόσμων του τραγουδιού αλλά και της ποίησης προσδίδουν υπεραξία σε κάθε εμφάνιση της συγκεκριμένης καλλιτέχνιδος, που αποτελεί σπάνιο δείγμα σκεπτόμενου ανθρώπου. Η πολυσχιδής δραστηριότητά της κορυφώθηκε πέρσι με μία εξαιρετικά επιμελημένη έκδοση («Όταν ο νους σου βράζει κι η καρδιά», εκδ. Πατάκη), στην οποία δικές της μεταφράσεις ποιημάτων των Γκαίτε και Χάϊνε συνοδεύθηκαν από ένα CD με ερμηνείες μελοποιήσεών τους από γερμανούς ρομαντικούς συνθέτες.
Το σύμπαν του ρομαντισμού δεν κρύβει μυστικά για την Ζαφειροπούλου, και η ερμηνεία των «8 τραγουδιών (έργο 57)» του Μπραμς, με την οποία έκλεισε το πρόγραμμα, πιστοποίησε ξανά την ικανότητά της ανάδειξης της δραματουργίας κάθε έργου μέσα από ένα έγκυρο εκφραστικό οπλοστάσιο: την αξιοποίηση της άριστης εκφοράς της γερμανικής και της ανάδειξης του λόγου σε συνδυασμό προς τον προσεγμένο χειρισμό της μελωδικής γραμμής. Η μια κάποια αποστασιοποίηση των ερμηνειών δεν ισοδυναμεί με συναισθηματική ξηρότητα, η διανοητική συγκέντρωση παραμένει υψηλή, η αφηγηματική ρευστότητα δεν εκτροχιάζεται ποτέ σε επιτήδευση.
Το πρώτο μέρος του ρεσιτάλ καλύφθηκε ευπρόσδεκτα από σπάνια παρουσιαζόμενους κύκλους τραγουδιών Ρώσων συνθετών. Αρχικά προσφέρθηκε ο κύκλος «Χωρίς ήλιο» του Μούσσοργκσκυ (σε ποίηση Κουτούζωφ), όπου φωνή και φραστική προσαρμόσθηκαν στην ιδιότυπα σκοτεινή μελαγχολία μουσικής και λόγου. Οι σύντομες «Μελωδίες (έργο 35)» του Προκόφιεφ, αληθινές μινιατούρες δίχως λόγια, χάρισαν τη δυνατότητα επίδειξης ακρίβειας στις βοκαλίζ και ευχέρειας διακυμάνσεων της δυναμικής.
Πέρα από την γνώση των αισθητικών/ερμηνευτικών κωδίκων του έντεχνου τραγουδιού, η Ζαφειροπούλου ξεχώριζε ανέκαθεν και για την άριστη επιλογή πιανιστών. Αυτήν τη φορά την συνόδευσε εξαιρετικά ο Ρώσος Αντρέϊ Χόβριν, με παίξιμο μεγάλης γλαφυρότητας και αβίαστη αίσθηση του διαλόγου, που συνέβαλαν καθοριστικά στη δημιουργία του κάθε φορά κατάλληλου κλίματος και ατμόσφαιρας και στην κατάδυση στην ουσία της μουσικής …
Πλάι στους δύο εγνωσμένης αξίας καλλιτέχνες θα αναρωτιέται κανείς, γιατί πρέπει να αναφερθεί το πρώτο Liederabend της μόλις 22χρονης υψιφώνου -και ακόμα σπουδάστριας στο Ωδείο Αθηνών- Βάσιας Αλάτη (20/1, «Αίθουσα La Divina» Ωδείου Athenaeum). Ίσως γιατί σπανίως οι συζητήσεις που γίνονται για το ταλέντο ενός νέου καλλιτέχνη επιβεβαιώνονται πανηγυρικά και στην αίθουσα συναυλιών! Η δροσερή φωνή, η καλή τεχνική, η μουσικότητα και το ερμηνευτικό ήθος, συνοδευόμενα μάλιστα από μία εντυπωσιακή σκηνική αύρα, σπανίζουν στις μέρες μας.
Υπό το άγρυπνο βλέμμα της καθηγήτριάς της -και κορυφαίας ληντερίστας μας- Ιουλίας Τρούσσα, η Αλάτη προσέφερε μία αντιπροσωπευτική ανθολογία τραγουδιών του «γερμανικού» ρομαντισμού, καταφέρνοντας να αναδείξει τη διαφορετική υπογραφή κάθε συνθέτη. Από τον ανεπιτήδευτα ονειρικό κόσμο του Μέντελσον και τον τρυφερά λυρικό του νεαρού Ρίχαρντ Στράους, μέχρι αυτόν ψυχολογικά συνθετότερο του Σούμπερτ ή τον συναισθηματικά φορτισμένο του Σούμαν, οι προσφερθείσες ερμηνείες ήσαν πηγαίες και εύστοχες.
Τα περιθώρια βελτίωσης είναι προφανώς μεγάλα, ιδίως στην άρθρωση (π.χ. στον τονισμό των συμφώνων) και στην πλήρη κατανόηση -και μετάδοση του νοήματος- του ποιητικού λόγου. Σταθερή αξία, ο Θάνος Μαργέτης -που ερμήνευσε εμβόλιμα ένα κομμάτι για πιάνο («Erinnerung») του Μπρούκνερ- προσέφερε άρτια πιανιστική συνοδεία, τονίζοντας την αναγκαία σ’αυτό το είδος μουσικής συμπόρευση των δύο οργάνων (φωνή-πιάνο).
Μοναδική, αλλά ουσιαστική παραφωνία του προγράμματος υπήρξε η ολοκλήρωσή του με τα «4 τελευταία τραγούδια» του Ρίχ. Στράους, ολότελα ξένα -ακόμη- προς το ηχόχρωμα, τις εκφραστικές δυνατότητες και τις βιωματικές εμπειρίες της Αλάτη. Ας είναι αυτό το σφάλμα η υπενθύμιση του δρόμου που πρέπει ακόμη να διανύσει η νεαρή σοπράνο και της σημασίας των ορθών επιλογών -και ...αρνήσεων!- στη σταδιοδρομία της. Ευτυχώς, το ανκόρ «Μοσχοβολούν οι πασχαλιές» από τη συλλογή «Λυρικά τραγούδια» του Γιώργου Γεωργιάδη (1912-1986) επανέφερε το φως και το χαμόγελο που εντυπωσίασαν το ακροατήριο της συγκεκριμένης βραδιάς...
