«Έτσι κάνουν όλες»: H όπερα της απιστίας στη Λυρική

Με την κωμική όπερα του Μότσαρτ «Έτσι κάνουν όλες» ξεκινάει η νέα καλλιτεχνική περίοδος της Εθνικής Λυρικής Σκηνής. Ο Ευτύχης Δ. Χωριατάκης γράφει για ένα έργο που θίγει το αιώνιο ζήτημα της σχέσης μεταξύ αντρών και ­γυναικών, με αφορμή την απιστία.

Μόλις λίγους μήνες μετά τον «Ντον Τζοβάννι» του Ηρωδείου, η Εθνική­ Λυρική Σκηνή μας προσφέρει το τελευταίο έργο της αριστουργηματικής τριλογίας που συνέθεσε ο Μότσαρτ πάνω σε λιμπρέτα του Ντα Πόντε. Μεγαλοφυές στη σύλληψή του, το «Έτσι κάνουν όλες» αποτελεί μία από τις δημοφιλέστερες κωμικές όπερες. Η γεμάτη ανατροπές υπόθεσή της, που διαδραματίζεται στη Νάπολη περί τα τέλη του 18ου αιώνα, αφορά τη γυναικεία πίστη. Ο έμπειρος κυνικός φιλόσοφος­ Ντον Αλφόνσο βάζει στοίχημα με τους νεαρούς ερωτευμένους Φεράντο και Γκουλιέλμο πως –αν ακολουθήσουν τις υποδείξεις του– θα τους αποδείξει ότι οι αγαπημένες τους Φιορντιλίτζι και Ντοραμπέλα δεν είναι πιστές.
Όχι επειδή οι συγκεκριμένες κοπέλες δεν έχουν σταθερά αισθήματα, αλλά επειδή όλες οι γυναίκες είναι άπιστες! Με τη βοήθεια της πανούργας οικονόμου Ντεσπίνα, οι άντρες κανονίζουν να ξεγελάσουν τις γυναίκες και να δοκιμάσουν την πίστη τους καταστρώνοντας νέα ερωτική πολιορκία, ως ξενόφερτοι μνηστήρες. Τελικά οι μάσκες πέφτουν, δίνονται οι απαραίτητες εξηγήσεις και οι δύο γυναίκες ζητούν συγχώρεση.

Το έργο, που ξεσήκωσε τη συντηρητική κοινωνία της Βιένης όταν πρωτοπαρουσιάστηκε με μεγάλη επιτυχία το 1790, θεωρήθηκε­ τολμηρό – και μάλιστα όχι μόνο στην εποχή του. Στο 19ο αιώνα η παρουσίασή του δεν ευνοήθηκε από τον τρόπο με τον οποίο είχαν διαμορφωθεί οι ηθικές αξίες: η κριτική θεώρησε ότι το ποιητικό­ κείμενο του Ντα Πόντε περιείχε στοιχεία ανεπίτρεπτης ανηθικότητας, καθώς έμοιαζε να νομιμοποιεί την απιστία, θεμελιώνοντάς τη μάλιστα στην ανθρώπινη φύση. Μόνο κατά τις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα έγινε κατανοητό ότι η όπερα προσεγγίζει με τόλμη το ζήτημα της απιστίας, στο πλαίσιο της προοδευτικής ρητορικής δύο ένθερμων οπαδών του Διαφωτισμού. Πολύ περισσότερο από μια πικάντικη κωμωδία ηθών, το έργο πραγματεύεται την πίστη ως επιλογή.

Για δεύτερη φορά –μετά την περσινή αμφιλεγόμενη «Σταχτοπούτα»– η ΕΛΣ εμπιστεύεται την πρώτη παραγωγή της χρονιάς στη νεαρή σκηνοθέτιδα Ροδούλα Γαϊ­τάνου. Η δράση τοποθετείται κάπου στην Ευρώπη του δεύτερου μισού του 19ου αιώνα –στην άνοιξη της Βιομηχανικής Επανάστασης–, όταν οι φροϊδικές θεωρίες­ αναστάτωναν την επιστημονική κοινότητα, ενώ η φωτογραφική τέχνη, οι εφευρέσεις και οι νέες θεωρίες προετοίμαζαν την ανθρωπότητα για το θαύμα του 20ού αιώνα. Ο ευγενής Ντον Αλφόνσο ζει στο δικό του ιδιότυπο «cabinet of curiosities» – μια ιδιωτική συλλογή από ιδιαίτερα και αλλόκοτα αντικείμενα, προάγγελος ενός ιδιοσυγκρασιακού μουσείου. Σε αυτό το περιβάλλον, όπου η αλήθεια μπερδεύεται με τις ψευδαισθήσεις, καταστρώνει το πείραμα που θα καταδείξει τη ροπή της ανθρώπινης φύσης προς την απιστία.

Την οπτικοποίηση της ενδιαφέρουσας ιδέας έχει αναλάβει ο διακεκριμένος σκηνογράφος-ενδυματολόγος Γιώργος Σουγλίδης. Μια σκηνική εγκατάσταση υψηλής αισθητικής δίνει μορφή στο μεγαλοαστικό δυτικο-ευρωπαϊκό περιβάλλον της ιδιωτικής συλλογής του Ντον Αλφόνσο, ενώ τα κοστούμια αναπαριστούν δημιουργικά ευρωπαϊκά ενδυματολογικά πρότυπα της εποχής. Γεμάτη από πανέμορφες άριες κι έξυπνα, ζωηρά σύνολα, η μουσική που συνέθεσε ο Μότσαρτ, ανάλαφρη και συνάμα στοχαστική, ξεχωρίζει για την απόλυτη συναισθηματική της ειλικρίνεια. Τη μουσική διεύθυνση των οκτώ παραστάσεων στο Θέατρο Ολύμπια θα έχουν οι αρχιμουσικοί Μίλτος Λογιάδης και Ζαν-Κριστόφ Σαρόν.

Η ΕΛΣ προτείνει τρεις ισορροπημένες διανομές, αποτελούμενες αποκλειστικά από Έλληνες μονωδούς. Στον εξαίσιο και απαιτητικό ρόλο της Φιορντιλίτζι εμφανίζονται οι υψίφωνοι Μυρτώ Παπαθανασίου, Μαρία Μητσοπούλου και Σοφία Κυανίδου. Λίγες εβδομάδες μετά το πολυαναμενόμενο ντεμπούτο της στη Μet, η Παπαθανασίου θα ερμηνεύσει έναν από τους ρόλους για τον οποίο είναι περιζήτητη διεθνώς. Οι ικανότατες μεσόφωνοι Ειρήνη Καράγιαννη, Άρτεμις Μπόγρη και Μαίρη-Έλεν Νέζη θα ενσαρκώσουν την αδερφή της Ντοραμπέλα, ενώ στο ρόλο της Ντεσπίνα εναλλάσσονται τρεις υψίφωνοι με διαφορετικά ηχοχρώματα και ταμπεραμέντα: η Μυρσίνη Μαργαρίτη, γ Βασιλική Καραγιάννη και η Ελπινίκη Ζερβού.
Τον Φερράντο θα ερμηνεύσουν οι τενόροι Αντώνης Κορωναίος και Βασίλης Καβάγιας, ενώ τον φίλο του Γκουλιέλμο οι βαρύτονοι ­Διονύσης Σούρμπης, Χάρης Ανδριανός και Νίκος Κοτενίδης. Στο γραμμένο για φωνή μπάσου κομβικό χαρακτήρα του Ντον Αλφόνσο θα εμφανιστούν οι Χριστόφορος Σταμπόγλης, Δημήτρης Κασιούμης και Πέτρος Μαγουλάς.