Δύο πρώην καλλιτεχνικούς διευθυντές της, τον Βύρωνα Φιδετζή και τον Στέφανο Τσιαλή, υποδέχθηκε στις αρχές του χρόνου και σε διάστημα λίγων εβδομάδων η Κρατική Ορχήστρα Αθηνών σε τακτικές συναυλίες της στην "Αίθουσα Χρήστος Λαμπράκης" του Μεγάρου Μουσικής. Σε αμφότερες τις συναυλίες, το σύνολο έδωσε έγκυρο δείγμα της συνεχούς προόδου του, πιάνοντας υψηλότερα επίπεδα απόδοσης από αυτά που είχαν συνηθίσει οι άλλοτε επικεφαλής της!
Στις 2/2, ο Φιδετζής επέστρεψε στο πόντιουμ της ΚΟΑ, της οποίας διετέλεσε καλλιτεχνικός διευθυντής μεταξύ 2004-2011. Πέρα από ακάματος διάκονος του εθνικού ιστορικού ρεπερτορίου, ο πολύπειρος αρχιμουσικός είναι στενά συνδεδεμένος και με αυτό του ρομαντισμού, πολλές ζώνες του οποίου έχει εξερευνήσει συναυλιακά και συστηματικά επί σειρά ετών. Στον κεντροευρωπαϊκό ρομαντισμό και έργα σημαντικά, πλην σπανίως παρουσιαζόμενα στις μέρες μας ήταν εστιασμένο το σύνολο του προγράμματος και της εν λόγω συναυλίας.
Η βραδιά άνοιξε με τη συναυλιακή εισαγωγή "Οθέλλος" του Ντβόρζακ, έργο με κυρίαρχα μεγαλόπρεπη, δραματική διάθεση και σαφείς βαγκνέριες αναφορές, το οποίο δεν συνιστά πιστή μεταφορά της σαιξπηρικής τραγωδίας στο πεδίο της μουσικής. Μεριμνώντας για την εναργή προβολή των έντονων διακυμάνσεων δυναμικών και διαθέσεων και αξιοποιώντας τη θαυμάσια απόδοση του συνόλου (παρά κάποια μικρά ολισθήματα στα χάλκινα) ο αρχιμουσικός φώτισε, με επαρκείς αφηγηματικές αρετές, την κυρίαρχα δραματική ανάπτυξη του μελωδικού υλικού αλλά και τα διάσπαρτα λυρικά επεισόδια.
Ακολούθησε το "Διπλό κοντσέρτο για βιολί, βιολοντσέλο και ορχήστρα" του Μπραμς, το τελευταίο μεγάλο συμφωνικό του έργο, στο οποίο η σύνθετη αρμονική πλοκή συνυπάρχει με έναν έντονο μελωδικό λυρισμό. Οι δύο νεαροί σολίστ, ο 30χρονος ινδονησιακής καταγωγής Καναδο-αμερικανός βιολιστής Τίμοθι Τσούι και ο μόλις 18χρονος Νοτιοκορεάτης τσελίστας Τζαεμίν Χαν χάρισαν μίαν ελεύθερη λαθών, σφριγηλή ανάγνωση, γεμάτη νεανική ζωντάνια και φρεσκάδα, η οποία πάντως άργησε να απογειωθεί λόγω της μάλλον αβαρούς -τεχνικά και εκφραστικά- απόδοσης του στιβαρού, μεγαλόπνοου πρώτου μέρους: στοίχισαν εδώ αφενός ο κάπως όξινος, αρκετά λεπτός ήχος του βιολιού και αφετέρου η έλλειψη μεγαλύτερης εμπειρίας και μεταξύ τους ώσμωσης. Η μουσικότητα και η ακρίβεια του παιξίματός τους οριοθέτησε πάντως μια ερμηνεία με ποιότητες μουσικής δωματίου, που ενισχύθηκε από τον καλό διάλογο με την ορχήστρα και την φροντισμένη συνοδεία, που εκμαίευσε ο αρχιμουσικός. Σε συνοδοιπορία με θαυμάσιες παρεμβάσεις των ξύλινων (Πιλαφτσή, Γιάννης Οικονόμου), Τσούι και Χαν απέδωσαν με τρυφερότητα τη βασική μελωδία του ενδιάμεσου andante, ενώ ενστάλαξαν μεγαλύτερη ένταση και νεανικό πάθος στο καταληκτικό vivace non troppo.
Η βραδιά ολοκληρώθηκε με τρία από τα έξι συμφωνικά ποιήματα της περίφημης συλλογής "Η πατρίδα μου" του Σμέτανα. Στο εναρκτήριο "Βίσεχραντ [Ψηλό κάστρο]" θαύμασε κανείς την ατμόσφαιρα αναπόλησης που δημιούργησε ήδη από τα πρώτα μέτρα η επιβλητική άρπα της Ξαγαρά, τον επίσημο αλλά ουδέποτε βαρύ βηματισμό που οριοθέτησε ο καλλιεργημένος ήχος των υπό την Χατζηνικολάου εγχόρδων αλλά και τη σταδιακή κορύφωση της έντασης, στην οποία ξεχώρισαν οι ελεγειακές συνεισφορές των κλαρινέτων του διδύμου Μουρίκη-Κάραλη αλλά και -στο φινάλε- τα λαμπερά, υπό τον Σίσκο, κόρνα. Το θαυμάσιο σόλο φλάουτου της Πιλαφτσή και οι ποιητικοί κυματισμοί των εγχόρδων εισήγαγαν ποιητικά στο διάσημο δεύτερο μέρος, το νοσταλγικό "Μολδάβα". Φροντισμένες διαβαθμίσεις δυναμικής νοηματοδότησαν γλαφυρά την αναπαράσταση με συμφωνικούς όρους της διαδρομής του ποταμιού μέχρι την ολοκλήρωσή της υπό τον κάπως τραχύ ήχο των τρομπονιών και το ωραίο στακκάτο παίξιμο του πίκκολο του Γιάρκε. Οι ίδιες αρετές επέτρεψαν την επιτυχή απόδοση και του πολύ δύσκολου, εμβατηριακού τελευταίου μέρους ("Μπλάνικ") με τις βαγκνέριες επιρροές. Συνολικά, οι περιγραφικές αρετές, η ρυθμική ακρίβεια και η πλαστικότητα φραστικής της διεύθυνσης του 77χρονου Φιδετζή δικαίωσαν σε μεγάλο βαθμό τη συναισθηματικά φορτισμένη δραματουργία της πανέμορφης, απερίφραστα ρομαντικής σύνθεσης, μεταδίδοντας χρώματα, κλίματα και διαθέσεις της μουσικής.
Λίγες εβδομάδες νωρίτερα (12/1), η ΚΟΑ υποδέχθηκε τον προηγούμενο [2014-2020] μουσικό διευθυντή της Στέφανο Τσιαλή σ’ένα πρόγραμμα έργων με έντονο ισπανικό άρωμα, που του είναι ιδιαιτέρως προσφιλή.
Μοναδική εξαίρεση αποτέλεσε το σπάνια παιζόμενο "Ποτπουρί για βιόλα και ορχήστρα" του Χούμμελ, που απέδωσε εμβόλιμα ο Αμερικανός βιολίστας Μαρκ Σαμπά. Η βιόλα, ως γνωστόν, αποτελεί ένα πολύ ιδιαίτερο ηχοχρωματικά και εκφραστικά όργανο, το οποίο δεν προσφέρεται εν πολλοίς για επίδειξη δεξιοτεχνίας. Αυτό επιβεβαίωσε και το έργο του Χούμμελ, ουσιαστικά μια ελεύθερη συρραφή διαφορετικών μελωδιών από όπερες των Μότσαρτ ("Ντον Τζοβάννι", "Οι γάμοι του Φίγκαρο" και "Η απαγωγή από το Σεράι") και Ροσσίνι ("Τανκρέδος"). Με την εξαίρεση του τελευταίου έργου (στον Ροσσίνι η δεξιοτεχνία αποτελεί αναπόσπαστο στοιχείο της εκφραστικότητας), ο θερμός, ορθοτονικά ανεπίληπτος ήχος και το με σαφείς αρετές καντάμπιλε παίξιμο του 35χρονου σολίστ δικαίωσαν απόλυτα τον ιδιότυπο χαρακτήρα της σύνθεσης. Τσιαλής και ΚΟΑ, σε ευπρόσδεκτα συνεπτυγμένο κλιμάκιο δωματίου, του προσέφεραν μια διακριτική, πλην ακριβή συνοδεία. Στο θερμό χειροκρότημα του κοινού, και σε πολύ καλά …ελληνικά (καθώς σε μικρή ηλικία είχε ζήσει στη χώρα μας), ο Σαμπά αντιχάρισε εκτός προγράμματος δύο μεταγραφές για βιόλα κομματιών για βιολοντσέλο, του "Πρελούδιου-φαντασίας" από την "Σουίτα για σόλο τσέλο" του Κασσαντό και της "Bourrée Ι/ΙΙ" από την 3η Σουίτα για τσέλο σόλο του Γ.Σ. Μπαχ.
Η βραδιά άνοιξε με το Ιντερλούδιο και τον Ισπανικό χορό από την όπερα του ντε Φάγια "Η σύντομη ζωή". Τα δύο αποσπάσματα -περισσότερο μελωδικό/νοσταλγικό το πρώτο, περισσότερο ρυθμικό/λαμπερό το δεύτερο- δόθηκαν με προσεγμένες διακυμάνσεις δυναμικής και ωραίες συνεισφορές από έγχορδα και ξύλινα. Αυτές -μαζί με αντίστοιχης ποιότητας παρεμβάσεις των χάλκινων πνευστών με σουρντίνα- επιβεβαιώθηκαν και στο επόμενο έργο, το "Πρωινό τραγούδι του γελωτοποιού" του βασκικής καταγωγής Ραβέλ, έργο με ιδιαίτερη, χιουμοριστική, συχνά γκροτέσκα διάσταση. Στις ιδιαίτερες τεχνικές εκτέλεσης που καλούνται να χρησιμοποιήσουν πολλά όργανα της ορχήστρας οφείλεται εν πολλοίς και ο ηχοχρωματικός του πλούτος, τον οποίο -μαζί με τις εκλεπτύνσεις ενορχήστρωσης- ανέδειξε επαρκώς ο αρχιμουσικός.
Ολόκληρο το δεύτερο μέρος κάλυψε η φημισμένη μουσική για μπαλέτο του ντε Φάγια. Ακούσθηκαν διαδοχικά εκτενή αποσπάσματα από τον "Μάγο έρωτα" και οι δύο συμφωνικές σουίτες που σχηματοποίησε από τη μουσική για το "Τρίκωχο καπέλο". Παρά την μάλλον συμφωνική προσέγγιση, την έλλειψη αιχμών και ενός πιο έντονου λικνιστικού βηματισμού, η μακράν φολκλορικών ευκολιών και εντυπωσιασμών διεύθυνση του Τσιαλή δικαίωσε ικανοποιητικά το αυθεντικά ισπανικό στίγμα της μουσικής, που έγκειται στο συνδυασμό θέρμης/πάθους και κομψότητας. Κρίσιμες στάθηκαν εδώ οι εύροες επιλογές ταχυτήτων, ο γλαφυρός τονισμός λεπτομερειών της γραφής αλλά και η μέριμνα για αφηγηματική ρευστότητα. Αντίθετα δε απ’ό,τι παρατηρήθηκε πρόσφατα για αντίστοιχη "ισπανική" συναυλία στα "Ολύμπια", η εκτέλεση απογειώθηκε από μία ΚΟΑ σε πλήρη εγρήγορση, με παίξιμο ανεπίληπτης μελωδικής και ρυθμικής ζωντάνιας, που βασίσθηκε στον εστιασμένο, μαλακό και διαυγή ήχο των εγχόρδων αλλά και τις έξοχες, δεξιοτεχνικές συμβολές ξύλινων (Πιλαφτσή, Σταθουλόπουλος, Παντελίδου, Αλέξανδρος Οικονόμου) και χάλκινων (Καραμπέτσος, Σίσκος) πνευστών. Ας μην ξεχνούμε ότι η συστηματική και ποιοτική ανανέωση του έμψυχου δυναμικού του συνόλου κατά τα τελευταία χρόνια πρέπει να πιστωθεί στον εγκατεστημένο στη Γερμανία αρχιμουσικό…
Ο Τσιαλής κατέδειξε λίγες μέρες αργότερα (16/1) την εμπειρία του και σε ένα άλλο είδος μουσικής, αυτής για κινηματογράφο, με αφορμή την ζωντανή προβολή στο Δημοτικό Μουσικό Θέατρο Αθηνών "Ολύμπια" της θρυλικής ταινίας του Φριτς Λανγκ "Metropolis" [1927] στη σχεδόν πλήρως αποκατεστημένη [2008-2010] κόπια της. Κατά τη διάρκεια της εξαετούς παραμονής του στο τιμόνι της ΚΟΑ, ο αρχιμουσικός είχε δώσει μεγάλη έμφαση στην παρουσίαση σε συναυλιακούς χώρους κλασικών αριστουργημάτων της έβδομης τέχνης (π.χ. "Νοσφεράτου" του Μούρναου, "Χρυσοθήρας" του Τσάπλιν) με αποκατεστημένες κόπιες και παρτιτούρες και με ζωντανή μουσική συνοδεία.
Εν προκειμένω, από κοινού με το εξειδικευμένο γερμανικό σύνολο Babylon Orchester Berlin, συνόδευσαν -με υποδειγματικό συγχρονισμό!- την προβολή μιας ταινίας, που άφησε ισχυρό αποτύπωμα στην εξέλιξη του φανταστικού κινηματογράφου. Η ζωντανή ακρόαση της μουσικής (με τις σαφείς επιρροές από Βάγκνερ και Ρίχαρντ Στράους και τις διακριτικές μοντερνιστικές πινελιές) που έγραψε ο Γκότφριντ Χούπερτς για την πρώτη προβολή της "βωβής" ταινίας έφερε τους πολυάριθμους Αθηναίους θεατές όσο πιο κοντά γινόταν στις συνθήκες της αυθεντικής προβολής ενός αριστουργήματος, που αντανακλούσε τις αισθητικές στοχεύσεις και κατακτήσεις μιας ολόκληρης εποχής, αυτής του κοσμοπολίτικου Βερολίνου κατά τα χρόνια της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης!
Λεζάντα πρώτης φωτογραφίας: Ο βιολιστής Τίμοθι Τσούι και ο τσελίστας Τζαεμίν Χαν ερμηνεύουν το "Διπλό κοντσέρτο για βιολί και βιολοντσέλο" του Μπραμς, συνοδευόμενοι από την ΚΟΑ υπό τον Βύρωνα Φιδετζή (Αίθουσα Χρήστος Λαμπράκης Μεγάρου Μουσικής, 2/2) © Μαργαρίτα Νικητάκη
