Ο Χρήστος Μήτσης μίλησε με τον Σουηδό σκηνοθέτη στις Κάνες, λίγο προτού κατακτήσει τον Χρυσό Φοίνικα, για το εξαιρετικό του «Τετράγωνο», τη σοβαροφάνεια του καλλιτεχνικού σινεμά, την απεικόνιση της βίας και την «ιδανική» σκανδιναβική κοινωνία.
Όπως και σε προηγούμενή σας ταινία, το «Play», έτσι κι εδώ οι ήρωές σας νιώθουν απροστάτευτοι απέναντι σε μια κοινωνική βία που τους ωθεί σε συμπεριφορές με ανεξέλεγκτες συνέπειες.
Για το «Play» υπήρξαν αφορμή οι αστυνομικές αναφορές που διάβασα για παιδιά τα οποία λήστευαν άλλα παιδιά. Συχνά σε δημόσιους χώρους, χωρίς οι περαστικοί ενήλικοι να αντιδρούν. Όταν ήταν μικρός ο πατέρας μου, ο παππούς μου έγραφε τη διεύθυνση του σπιτιού τους σε μια ταμπελίτσα, την οποία κρεμούσε στο λαιμό του κι εκείνος μπορούσε να πάει να παίξει όσο μακριά από το σπίτι ήθελε. Τώρα τα πράγματα είναι πολύ διαφορετικά και το «Τετράγωνο» προσπαθεί να θέσει ερωτήματα πάνω στο κατά πόσον ο πολιτισμός, με την έννοια της τέχνης, μπορεί να γίνει αποτελεσματική απάντηση απέναντι στη διαρκώς διογκούμενη απειλή και τη γενικότερη ανασφάλεια που αισθανόμαστε. Η σκηνή της περφόρμανς στην επίσημη βραδιά δίνει μερικές ιδέες, αλλά οι αντιδράσεις των παρευρισκομένων, που δεν είναι όλες ίδιες, δεν αποτελούν απαραίτητα και τις μοναδικές μας επιλογές.
Ποιος είναι ο ρόλος των μέσων μαζικής επικοινωνίας σε όλα αυτά; Πιστεύετε ότι περισσότερο επιτείνουν τη σύγχυση και βολεύονται με εύπεπτες αλήθειες;
Νομίζω πως ναι. Όπως λέει και η υπεύθυνη δημοσίων σχέσεων στην ταινία: «Καλές όλες αυτές οι αλήθειες, αλλά είναι πολύ γενικές και δεν μου λένε τίποτα. Ποιος νοιάζεται γι’ αυτές;» Αξία είναι μόνο η τηλεθέαση, οι πωλήσεις, και όχι κάποιοι ηθικοί και πολιτικοί κανόνες. Πουλώντας διασκέδαση με την τρομοκρατία, κάνοντας περιπετειώδεις ταινίες και σίριαλ πάνω στις πράξεις της, στην ουσία τη διαφημίζεις. Τη μετατρέπεις σε θέαμα και την κάνεις οικεία ως πραγματικότητα στον θεατή. Ο άνθρωπος είναι μιμητικό ον και τα media αναπαράγουν άκριτα ό,τι πιστεύουν πως πουλάει. Στη Σουηδία υπάρχουν ακροδεξιά κόμματα που λένε ένα κάρο ανοησίες και όσο πιο εξωφρενικές είναι αυτές τόσο περισσότερα πρωτοσέλιδα κερδίζουν.
Οπότε είναι συνειδητή η επιλογή σας να μη χρησιμοποιείτε εικόνες βίας…
Δεν θέλω να αναπαράγω εικόνες από μια συμπεριφορά που μου είναι απεχθής. Ο καθένας μπορεί, φυσικά, να χρησιμοποιεί όποια εικόνα και όποιο θέμα θέλει, αλλά υπάρχει μια κοινωνική ευθύνη στην επιλογή του, την οποία συχνά αγνοούμε ή απλώς προσπερνάμε.
Εκτός από τα mass media, η ταινία επιτίθεται και στη μοντέρνα τέχνη…
Το «Τετράγωνο» στηρίζεται σε installation το οποίο δημιουργήσαμε ο Κάλε Μπόμαν, παραγωγός της ταινίας, κι εγώ. Μέσα από αυτήν την εμπειρία γύρισα πολλές γκαλερί, είδα αμέτρητες εκθέσεις και πάντα μια νέον επιγραφή ήταν κρεμασμένη σε έναν τοίχο και κάτι ήταν ριγμένο στο πάτωμα. Μεγάλο μέρος της σύγχρονης τέχνης είναι σαφώς αποκομμένο από την καθημερινότητα και την κοινωνία.
Και η προηγούμενή σας ταινία, η «Ανωτέρα Βία», έθετε ερωτήματα πάνω στην αναζήτηση ασφάλειας, τη σιωπηλή βία που εκρήγνυται ή την απατηλή ευτυχία της βορειοευρωπαϊκής αστικής τάξης. Εδώ όμως όλα γίνονται με πολύ πιο χιουμοριστικό τρόπο.
Πιστεύω πως η καλλιτεχνική ταινία μπορεί να είναι ταυτόχρονα και ταινία είδους, όπως μια κωμωδία. Δεν είναι απαραίτητο να ξεκινά με τη ρήση ενός σπουδαίου άντρα ή οι ηθοποιοί να σιωπούν σκεπτικοί προτού ξεστομίσουν κάτι που οφείλει να είναι απόλυτα σοβαρό. Ο Ρόι Άντερσον, τον οποίο θαυμάζω, λέει πως μπορείς να έχεις ένα πολύ σοβαρό περιεχόμενο μέσα σε μια πολύ αστεία συνθήκη. Αυτό προσπαθώ να κάνω, θέλοντας να εμπλέξω το κοινό περισσότερο. Να το κάνω να γελάσει και να συγκινηθεί.
Κι εκείνος, κι εσείς επιτίθεστε στη σκανδιναβική κοινωνία με τρόπο οξύ, αν και στους περισσότερους πολίτες του υπόλοιπου κόσμου αυτή μοιάζει –θα το πω λίγο υπερβολικά– με επίγειο παράδεισο.
Είναι μια πραγματικά φιλελεύθερη κοινωνία, αληθινά αξιοθαύμαστη για κάποιες κατακτήσεις της. Από την άλλη, η ανισότητα μεταξύ των ανθρώπων είναι κάτι το οποίο κανένα σύστημα δεν μπορεί και δεν θα μπορέσει ποτέ να εξαλείψει. Αυτό θα γεννάει αιωνίως προβλήματα, διαφορετικά κάθε φορά, οπότε πάντα θα υπάρχει υλικό για ταινίες που θα αναδεικνύουν, με σοβαρό, αστείο, έμμεσο ή άμεσο τρόπο τη σκοτεινή πλευρά.
