Ο πολυπράγμων Σουηδός σκηνοθέτης σχολιάζει στην οθόνη εδώ και δυο δεκαετίες κοινωνικά ζητήματα, χρησιμοποιώντας τόσο την μυθοπλασία, όσο και το ντοκιμαντέρ. Μια μικρού μήκους ταινία που γύρισε το 2011, το πολιτικά καυστικό «Dublin», αποτέλεσε την αφορμή να γνωρίσει προσωπικά τον ερασιτέχνη Σομαλό ηθοποιό Αχμέντ. Μετά το τέλος των γυρισμάτων, ο Ντέιβιντ Αρόνοβιτς ακολούθησε με την κάμερά του το νεαρό Αφρικανό, στην αληθινή περιπέτεια εξασφάλισης ασύλου στη Σουηδία. Μαζί με τρεις συνεργάτες του κατέγραψαν τον αγώνα του Αχμέντ για να εξασφαλίσει μια κανονική ζωή στη Δύση, μια πεντάχρονη Οδύσσεια που απεικονίζεται στο εξαιρετικά επίκαιρο «Είμαι το Δουβλίνο». Λίγο πριν φτάσει στην Ελλάδα για να παρουσιάσει το ντοκιμαντέρ του, το οποίο ανοίγει το αφιέρωμα «Πρόσφυγες: Απόδραση προς την Ελευθερία;» που γίνεται στην ταράτσα της Ταινιοθήκης από τις 29/5 έως την 1/6, ο Σουηδός σκηνοθέτης μιλά για τον παράλογο Κανονισμό του Δουβλίνου, για το πώς επηρεάζει τις ζωές των προσφύγων, αλλά και για την άνοδο της ακροδεξιάς στην Ευρώπη…
Ο Αχμέντ τόνισε πολλές φορές στο φιλμ ότι το ντοκιμαντέρ ήταν το μόνο πράγμα που μπορούσε να τον βοηθήσει με την υπόθεση ασύλου… Συμφωνείτε με αυτήν την άποψη; Ήταν αυτός και ένας λόγος για να συνεχίσετε να φιλμάρετε την ιστορία του, μετά το τέλος των γυρισμάτων της μικρού μήκους ταινίας που πρωταγωνίστησε;
Εκτός από το «Dublin», ο Αχμέντ πρωταγωνίστησε και σε άλλη μια μικρού μήκους ταινία μου το «Fragment of a Life in Four Scenes». Αυτήν την γυρίσαμε αφότου τελείωσε το ντοκιμαντέρ και είχε παραπλήσιο θέμα. Επισημαίνω ότι έχω γυρίσει μαζί του δυο ταινίες για να τονίσω ότι πραγματικά πιστεύω ότι είναι ένας πολύ καλός ηθοποιός, αλλά και για επισημάνω ότι το θέμα του Κανονισμού του Δουβλίνου παραμένει επίκαιρο. Ο λόγος που γυρίσαμε το «Είμαι το Δουβλίνο» για ένα διάστημα σχεδόν τεσσάρων χρόνων είναι ότι νοιώσαμε από την αρχή ότι έχουμε εμπλακεί ενεργά σ’ αυτήν την υπόθεση και δεν μπορούσαμε να την αφήσουμε ανολοκλήρωτη. Πιστεύω ότι την περίπτωση του Αχμέντ βοήθησε περισσότερο, όχι το ίδιο το ντοκιμαντέρ, αλλά ότι ήμασταν παρόντες και φιλμάραμε τις συνεντεύξεις που έδινε στις υπηρεσίες μετανάστευσης.
Τέσσερις σκηνοθέτες να υπογράφουν μια ταινία; Είναι πολύ περίεργο αυτό… Είναι το «Είμαι το Δουβλίνο» ο ορισμός της συλλογικής δουλειάς στο σινεμά;
Περίεργο λες; Δεν ξέρω. Είναι μια ομαδική δουλειά, αλλά ούτως ή άλλως το να γυρίσεις μια ταινία είμαι μια ομαδική διαδικασία. Απλά εδώ το κάνουμε ορατό και σαφές (ως το σημείο που μπορούμε). Είχαμε, πάντως, συγκεκριμένους ρόλους ο καθένας μας κατά τη διάρκεια των γυρισμάτων, άσχετα αν κάποια πράγματα άλλαξαν στην πορεία.
Ζήσατε την υπόθεση του Αχμέντ από κοντά. Πώς επηρεάζει τη ζωή των μεταναστών ο περίπλοκος και άδικος Κανονισμός του Δουβλίνου;
O Κανονισμός του Δουβλίνου καθορίζει απόλυτα τις ζωές των προσφύγων και των μεταναστών. Και συνήθως αφορά νέους ανθρώπους που χάνουν πολλά χρόνια από τη ζωή τους, προσπαθώντας να βρουν ένα ήρεμο λιμάνι για να τακτοποιηθούν. Δεν είναι ένα σύστημα φτιαγμένο πάνω στα δικαιώματα των ανθρώπων, αλλά ένα σύστημα που φτιάχτηκε για να δώσει στις χώρες της Ε.Ε. την αίσθηση ότι μπορούν να ελέγξουν τις μεταναστευτικές ροές. Στην πραγματικότητα δείχνει ότι άνθρωποι που έρχονται από τις εμπόλεμες ζώνες δεν απολαμβάνουν τα ανθρώπινα δικαιώματα που θα έπρεπε σύμφωνα με τις δυτικές αξίες και πολιτισμό. Έχει ενδιαφέρον να εξετάσει κάποιος την ιστορική σχέση που υπάρχει ανάμεσα στη Δύση και τις χώρες από όπου έρχονται οι πρόσφυγες. Είναι μια ιστορία καταπίεσης που συνεχίζεται με διαφορετικό τρόπο. Ο Κανονισμός Δουβλίνου είναι ένα κομμάτι από αυτό το «νέο» σύστημα καταπίεσης.
Μετά την προβολή του «Dublin» στο Φεστιβάλ του Γκέτεμποργκ είδαμε τον Αχμέντ να διερωτάται γιατί αυτοί οι άνθρωποι «ρωτούν περίεργα πράγματα». Πόσο κοντά βρίσκεται η καλλιτεχνική κοινότητα στα πραγματικά κοινωνικά προβλήματα; Έχει μήπως πέσει η ευρωπαϊκή ιντελιγκέντσια θύμα ενός δήθεν ελιτισμού;
Συμβαίνει συχνά, η καλλιτεχνική κοινότητα να εγκλωβίζεται στον μικρόκοσμό της. Αλλά νομίζω ότι δεν πρέπει να αντιμετωπίζουμε την καλλιτεχνική κοινότητα ως ενιαίο σύνολο. Πρόκειται για έναν πολύ αντιφατικό χώρο, όπου υπάρχουν τεράστιες διαφορές ανάμεσα στους καλλιτέχνες, σκηνοθέτες, συγγραφείς και στους κριτικούς, αλλά και στον κόσμο που εργάζεται στα φεστιβάλ. Συγκεκριμένα, ο κόσμος που δουλεύει χωρίς να δημιουργεί στον καλλιτεχνικό χώρο, όπως οι δημοσιογράφοι, οι επιμελητές, οι εκτελεστικοί διευθυντές και οι γραφειοκράτες είναι σαφώς μεγαλύτερα θύματα ενός ελιτισμού, από ότι οι ενεργοί καλλιτέχνες.
Γιατί έχεις επιλέξει να κάνεις ντοκιμαντέρ και ρεαλιστική μυθοπλασία; Τελικά μπορεί μια ταινία να αλλάξει συνειδήσεις;
Δεν πιστεύω ότι οι ταινίες μου μπορούν να αλλάξουν τα μυαλά των ανθρώπων. Αυτό που με ενδιαφέρει περισσότερο είναι να δείξω στην οθόνη είναι το πώς κάποιες αόριστες πολιτικές αποφάσεις και καταστάσεις επηρεάζουν άμεσα τις ζωές συγκεκριμένων ανθρώπων. Νομίζω, ότι οι ταινίες μπορούν να φωτίσουν τις ζωές ανθρώπων που κάτω από άλλες συνθήκες δεν θα μπορούσαμε να δούμε.
Η ακροδεξιά και οι ναζί δυναμώνουν σε ολόκληρη την Ευρώπη. Υπάρχει κάτι που μπορεί να σταματήσει αυτήν τη δυσάρεστη πολιτική εξέλιξη;
Είναι δύσκολο. Δεν είναι εύκολο να απευθυνθείς στους υποστηρικτές της ακροδεξιάς, γιατί δεν είναι πολίτες που σκέφτονται με καθαρό μυαλό και λογική. Ακολουθούν ηγέτες που είναι στο σύνολό τους ψεύτες. Η αλήθεια και τα ανθρώπινα δικαιώματα δεν είναι κάτι που τους απασχολεί ιδιαίτερα. Είναι φανατικοί πολέμιοι των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Έτσι είναι δύσκολο να βρεις, έστω, και μια βάση συνεννόησης με αυτόν τον κόσμο. Απλά σκεφτείτε ότι καθοδηγούνται από την απόλυτα παράλογη ιδεοληψία του ρατσισμού. Το πιο βασικό, νομίζω, είναι να προσεγγίσουμε τη νεολαία και όχι τους ενεργούς ακροδεξιούς. Πιστεύω ότι αν περάσεις μια συγκεκριμένη ηλικία πολύ δύσκολα μπορείς να αλλάξεις την οπτική σου για τον κόσμο. Συχνά, αυτές οι ιδεολογίες περνούν από γενιά σε γενιά. Πώς είναι δυνατόν να σταματήσουμε την αρνητική επίδραση που ασκούν οι παλιότερες γενιές στις νέες; Δεν έχω ξεκάθαρη απάντηση.
Πίστευα πριν γυρίσω το «Είμαι το Δουβλίνο» ότι ο κινηματογράφος έχει αυτή τη δύναμη, αλλά δεν το πιστεύω πλέον…
