Κάποιος που παρακολουθεί ποδόσφαιρο, θα έπρεπε την τελευταία δεκαετία να βλέπει μόνο τα ματς της ομάδας του, ενδεχομένως με σίγαση και χωρίς να κοιτάζει τις κερκίδες, για να μην έχει ιδέα τι πάει στραβά με το προσεχές Παγκόσμιο Κύπελο του Κατάρ. Κατ’ επέκταση, αυτό το φανταστικό υποκείμενο θα έπρεπε να μην έχει επαφή ούτε με τη διεθνή επικαιρότητα ώστε να μη γνωρίζει, επίσης, τα διαδοχικά περιστατικά διαφθοράς με τα οποία έχει συνδεθεί η FIFA – η διοργανώτρια του Κυπέλλου και οργάνωση καθολικά υπεύθυνη για το ποδόσφαιρο στον πλανήτη. Πλέον, όμως, οι δικαιολογίες στερεύουν, αφού υπάρχει για όλους στο Netflix το "FIFA Uncovered".
Η σειρά ντοκιμαντέρ στη διάρκεια τεσσάρων επεισοδίων ξεδιπλώνει το κουβάρι των πολλαπλών οικονομικών σκανδάλων με τα οποία έχει συνδεθεί η FIFA για περισσότερα από είκοσι χρόνια. Αφετηρία και κεντρικό πρόσωπο αποτελεί ο Σεπ Μπλάτερ, πάλαι ποτέ πρόεδρος της οργάνωσης και πανίσχυρη οντότητα, στην οποία πιστώνεται σε μεγάλο βαθμό η πλήρης εμπορευματοποίηση του μοντέρνου ποδοσφαίρου. Μαζί με τον προκάτοχό του Ζοάο Άβελανζ, οι δυο τους ξεκίνησαν από τη δεκαετία του ’70 να μεταμορφώνουν το άθλημα σε ένα προσοδοφόρο προϊόν, το οποίο συνοδεία των εκατομμυρίων που κοστίζουν οι χορηγίες και τα τηλεοπτικά δικαιώματα, οδηγήθηκε σήμερα να μοιάζει πρωτίστως με πολυεθνική επιχείρηση παρά σπορ.
Το πιο εντυπωσιακό, βέβαια, είναι το πώς ο Μπλάτερ τοποθέτησε εαυτόν στην κορυφή της ιεραρχίας, καταφέρνοντας ταυτόχρονα να σμιλέψει ένα πολιτικών αποχρώσεων σύστημα το οποίο μίλαγε αποκλειστικά τη γλώσσα του χρήματος. Όπως γλαφυρά απεικονίζεται στο "FIFA Uncovered", οι ισχυροί παράγοντες της οργάνωσης φρόντιζαν να κερδίζουν διαρκώς κεφάλαια μέσα από μια σειρά δράσεων: όπως σικέ επενδυτικά προγράμματα για την αναβάθμιση του ποδοσφαίρου και δωροδοκίες για τον επηρεασμό εκλογικών διαδικασιών, ανάμεσα στις οποίες φυσικά και εκείνη για τη διοργανώτρια χώρα του Μουντιάλ. Το Παγκόσμιο Κύπελλο αποτελεί πάντα το σημαντικότερο στοίχημα για τη FIFA, αφού εκεί παίζονται τα περισσότερα χρήματα ενώ πρόκειται για το θεσμό που προσφέρει γιγαντιαία έκθεση στο brand, διότι περί αυτού πρόκειται, του Μπλάτερ και της παρέας του. Ο πρώην παράγοντας, μαζί με άλλα πρόσωπα – κλειδιά, εμφανίζεται στη σειρά ώστε να προστατεύσει το όνομά του. Είναι κρίμα, πάντως, που η σκηνοθετική ομάδα δεν πιέζει όσο θα μπορούσε τους συνεντευξιαζόμενους, φτάνοντας μάλιστα από κάποιους να χάνει το πάνω χέρι. Πρόκειται για τον ορισμό της χαμένης ευκαιρίας.
Σε κάθε περίπτωση, το ντοκιμαντέρ ισορροπεί ανάμεσα στη σκιαγράφηση του πώς ο Μπλάτερ έστησε ένα προσωποκεντρικό σύστημα βασισμένο στη διαφθορά και στο πώς έφτασε το Κατάρ, μια χώρα χωρίς γήπεδα ποδοσφαίρου, να φιλοξενεί το πιο σημαντικό event του αθλήματος. Και εδώ κορυφώνονται όλοι οι προβληματισμοί γύρω από το πολυσυζητημένο αυτό Μουντιάλ. Από τη μία, το Κατάρ δεν έκανε τίποτε άλλο από το παίξει το δυτικό παιχνίδι, έχοντας λυμένο το όποιο οικονομικό θέμα, και έτσι να στρέψει τις ψήφους υπέρ του. Μήπως, εξάλλου, δεν είχε κινηθεί με παρόμοιο τρόπο και η Ρωσία για να είναι εκείνη που θα διοργάνωνε το πρωτάθλημα του 2018; Αμφότερες οι χώρες ήταν αουτσάιντερ στις εκλογές του 2010, να όμως που βρέθηκε ο τρόπος να ανατραπούν οι προβλέψεις και να βγουν κερδισμένες. Οι επικρίσεις γύρω από την επιλογή της Ρωσίας ήταν έντονες τότε, ωχριούν ωστόσο απέναντι στα όσα ακούγονται για το Κατάρ.
Σε αυτό το Μουντιάλ κλιμακώνεται η τοξικότητα και η πόλωση που δίνουν τον τόνο στη δημόσια έκφραση των διεθνών σχέσεων τα τελευταία χρόνια, χωρίς να ξεχνάμε πως στο φόντο υπάρχει ακόμα ο πόλεμος στην Ουκρανία. Εν προκειμένω, ο δυτικός κόσμος έρχεται αντιμέτωπος τόσο με τις αντιφάσεις του όσο και με την υποκρισία του, με τη στάση ορισμένων να θυμίζει πολιτισμικό ιμπεριαλισμό ενίοτε στα όρια του ρατσισμού. Διότι, εκεί που παραβλέπουμε τις ατασθαλίες των ευρωπαϊκών κρατών, για παράδειγμα, ωρυόμαστε με όσα ακούγονται για τον αραβικό κόσμο. Επιπλέον, ένα ανοιχτό μποϊκοτάρισμα θα ήταν αδύνατο, καθώς τα συμφέρονται των ισχυρών κρατών που "παίζονται" στο Κατάρ είναι τεράστια.
Ταυτόχρονα, βέβαια, δεν παύει να ισχύει πως το καθεστώς του Κατάρ έχει αλλεργία στην πολιτική κριτική, την ώρα που τα γεγονότα είναι χειροπιαστά και αδιάσειστα. Ένα από τα πιο προφανή, αφορά τις άθλιες συνθήκες εργασίας των μεταναστών από γειτονικές χώρες οι οποίοι δούλευαν στα εργοτάξια. Σύμφωνα με δημοσιογραφικές έρευνες, όπως αυτή του Guardian, αναφέρουν πως οι νεκροί εργάτες ξεπερνούν κατά πολύ τις 6.500. Επιπλέον, σε διάσπαρτες μαρτυρίες λέγεται πως οι εργολάβοι είχαν κατασχέσει τα ταξιδιωτικά έγγραφά τους, συχνά δεν κατέθεταν μισθούς, δεν παρεχόταν ιατρική περίθαλψη και τροφή, ενώ η στέγαση ήταν μια σχετική έννοια. Εάν αυτά σας φαίνονται υπερβολικά, ακούστε τα με τα λόγια των ανθρώπων που τα βίωσαν, εδώ. Για επικοινωνιακούς και μόνο λόγους, FIFA – Κατάρ θα μπορούσαν έστω να συμφωνήσουν σε ένα ταμείο αποζημίωσης των οικογενειών αυτών, αλλά φευ, αρνούνται ακόμα και αυτό το στοιχειώδες.
Φυσικά υπάρχει και το ζήτημα της σφοδρής δυσανεξίας του καταρικού καθεστώτος στην ομοφυλοφιλία, η οποία όσον αφορά τους άνδρες είναι παράνομη. Μάλιστα, έχουν καταγραφεί περιστατικά όπου τρανς έχουν υποστεί ξυλοδαρμούς από τις αρχές, με άλλα θύματα να περιγράφουν προσπάθειες να τους "μετατρέψουν" σε στρέιτ. "Ευτυχώς", οι διοργανωτές αποφάσισαν πως όσο διαρκεί το Μουντιάλ, τα γκέι ζευγάρια θα μπορούν… να κρατάνε δημοσίως τα χέρια τους δίχως να φλερτάρουν με τη σύλληψη.
Η διεξαγωγή του Παγκόσμιου Κυπέλλου σε μια χώρα όπου επικρατούν αυτές οι πρακτικές, αν δεν τις νομιμοποιεί σίγουρα βοηθά στο να περάσουν σε δεύτερη μοίρα και να ραφιναριστεί η διεθνής εικόνα του κράτους μέσω του αθλητισμού. Sportswashing λέγεται και δεν είναι ούτε η πρώτη ούτε η τελευταία φορά που θα συμβεί στην ιστορία. Όσοι όμως αγαπούν αυτό το σπορ και μισούν την κατάφορη εργατική εκμετάλλευση και τη συστημική ομοφοβία, είναι αναπόφευκτο να αρνούνται να παρακολουθήσουν ματς με σαφές πολιτικό κίνητρο. Ακόμα περισσότερο εάν υπολογιστεί το πόσο πια συλλήβδην κοστοβόρα έχει γίνει η πρόσβαση γενικώς στο παιχνίδι, από τα εισιτήρια των αγώνων μέχρι τις τηλεοπτικές συνδρομές. Όσο και αν θέλει ο νυν πρόεδρος της FIFA Τζιάνι Ιφαντίνο να προσηλωθούμε στο ποδόσφαιρο και να αφήσουμε τα υπόλοιπα στην άκρη, φτάνοντας ακόμα και στο σημείο να κάνει αστείες διακηρύξεις πως "νιώθει μετανάστης, γκέι και ανάπηρος". Διότι καθώς κοιτάμε την μπάλα να κυλά απρόσκοπτα στο χορτάρι, τα κέρδη για την οργάνωση, τους χορηγούς και τις στοιχηματικές εταιρίες (ας μην το ξεχνάμε κι αυτό) διαιωνίζονται. Το Κατάρ δεν είναι η επιτομή του κακού, ούτε ο αποδιοπομπαίος τράγος μιας συνολικά προβληματικής κατάστασης, ούτε και ο μόνος στόχος των διαμαρτυριών. Μπορεί να γίνει η αφετηρία, όμως, για τη διεκδίκηση ριζικών αλλαγών στο άθλημα που από τη γέννησή του αποτελεί την πιο αυθεντική λαϊκή τελετουργία.
