Από τον Παύλο Μεθενίτη
Προσπαθώ να μετρήσω τους τίτλους των βιβλίων που έχουν εκδοθεί με την υπογραφή του Πέτρου Μάρκαρη, του πρωτοπρεσβύτερου, αν μου επιτρέπεται η έκφραση, της αστυνομικής λογοτεχνίας στην Ελλάδα.Το τελευταίο του βιβλίο, "Το κίνημα της αυτοκτονίας", (εκδόσεις "Κείμενα", 2021), είναι το 16ο αστυνομικό, αλλά έχει γράψει και άλλα έξι, από το 1965 που πρωτοεμφανίστηκε ως συγγραφέας στην ελληνική λογοτεχνία (με το θεατρικό "Ιστορία του Αλή Ρέτζο", εκδόσεις "Γαβριηλίδης", 1965). Πιο πριν, ο Πέτρος Μάρκαρης έκανε μεταφράσεις, κι ακόμα πιο πριν είχε δουλέψει 11 χρόνια στα τσιμέντα ΤΙΤΑΝ, έχοντας κάνει οικονομικές σπουδές σε τουρκικό πανεπιστήμιο.
Ο Μάρκαρης είναι ο ορισμός του ευρωπαϊστή κοσμοπολίτη: είναι τρίγλωσσος (ελληνικά, γερμανικά, τουρκικά), γεννήθηκε στην Πόλη, καταγόμενος από ευκατάστατη αρμένικη οικογένεια της Κωνσταντινούπολης, σπούδασε σε αυστριακό Λύκειο και ποτέ δεν γκετοποιήθηκε στην αρμένικη, ή στη ρωμέικη μειονότητα της Πόλης. Ο παππούς του, που λεγόταν Μαρκαριάν, αποκληρώθηκε από την οικογένειά του επειδή είχε ερωτευτεί μια Ελληνίδα, με αποτέλεσμα να μην ξαναμιλήσει στη ζωή του αρμένικα – ετσι χάθηκε η "αρμένικη φύτρα της οικογένειας", όπως είχε δηλώσει ο Μάρκαρης σε μια συνέντευξή του.
Αυτός ο ευσταλής 85άρης, που συνυπέγραψε το 1991 με τον Τονίνο Γκουέρα, τον Θανάση Βαλτινό και τον Θόδωρο Αγγελόπουλο το σενάριο της ταινίας "Το μετέωρο βήμα του πελαργού", αυτός που βραβεύτηκε τον Μάιο του 2014 με τον Σταυρό του Τάγματος της Αξίας της Γερμανίας για το λογοτεχνικό και μεταφραστικό του έργο, είχε την χαρά να δει τα βιβλία του να κυκλοφορούν σε πολλές χώρες: Γερμανία, Ιταλία, Γαλλία, Ισπανία, Αγγλία, Τουρκία, Ηνωμένες Πολιτείες. Κι αυτό γιατί έπλασε έναν εξαιρετικό, ένα τρισδιάστατο μυθιστορηματικό χαρακτήρα: τον λαοφιλή Αστυνόμο Χαρίτο, ο οποίος, στο "Κίνημα της αυτοκτονίας", καλείται να απαντήσει σε κάποια πολύ δύσκολα ερωτήματα: γιατί αυτοκτονούν οι ηλικιωμένοι, και γιατί δολοφονούνται οι γιατροί τον καιρό της πανδημίας. Το συγγραφικό νυστέρι του Πέτρου Μάρκαρη ανατέμνει, για μια ακόμα φορά, τις χρονίζουσες πολιτισμικές, οικονομικές και πολιτικές παθογένειες της ελληνικής κοινωνίας, από το χάσμα των γενεών, μέχρι την ανησυχητική άνοδο της Άκρας Δεξιάς και τη συρρίκνωση της Αριστεράς. Όπως λέει κι ο ίδιος: ζήτω που καήκαμε...
Η Άγκαθα Κρίστι έφτιαχνε εγκληματικά σταυρόλεξα, σαν εξισώσεις με ανθρώπινες μεταβλητές προς επίλυση. Ο Νέσμπο κατασκευάζει έντεχνες φρικαλεότητες. Εσείς γιατί και πώς καταλήξατε σε έναν κοσμαγάπητο, όπως αποδείχτηκε, οικογενειάρχη, καλοπροαίρετο αστυνόμο της διπλανής πόρτας, που λατρεύει τα γεμιστά; Πόσο τον αγαπάτε, και πόσο τον μισείτε τον Χαρίτο;
Ο Χαρίτος είναι μικροαστός, όπως οι περισσότεροι αστυνομικοί, και όχι μόνο στην Ελλάδα. Το όνειρο τους είναι να αποκτήσουν οικογένεια, να μεγαλώσουν και να σπουδάσουν τα παιδιά τους. Τη μικροαστική καταγωγή του Χαρίτου την ανακάλυψα πριν αρχίσω να γράφω το πρώτο μυθιστόρημα. Στην περίοδο της προεργασίας έβλεπα τον Χαρίτο πάντα ένστολο μπροστά μου. Ώσπου μια μέρα αποφάσισα να του βγάλω τη στολή και να του φορέσω το κοστούμι του πατέρα μου. Τότε, ανακάλυψα τον μικροαστό, που ήταν και ο πατέρας μου. Η σχέση μου με την οικογένεια του Χαρίτου συνεχίζεται και όταν δε γράφω κάποιο μυθιστόρημα. Δεν είναι μια σχέση αγάπης-μίσους, αλλά μια σχέση καθημερινότητας.
Ο Αστυνόμος Χαρίτος προσπαθεί, εδώ και χρόνια, να ανταποκριθεί στις κατά καιρούς προκλήσεις. Τα βιβλία σας αντανακλούν την εποχή τους, χωρίς να περιμένετε να "κατακάτσουν" τα γεγονότα πριν καταπιαστείτε μ’ αυτά. Πιστεύετε πως κάνετε, κατά κάποιον τρόπο, ένα δραματοποιημένο αστυνομικό ρεπορτάζ;
Όχι, δεν κάνω δραματοποιημένο αστυνομικό ρεπορτάζ. Απλά, θεωρώ ότι στην εποχή της παγκοσμιοποίησης και των γρήγορων ανατροπών στην κοινωνία, είναι πιο σωστό να περιγράφω τα γεγονότα εν τω γίγνεσθαι, για να βοηθήσω τον αναγνώστη να καταλάβει πού μπορούν να οδηγήσουν. Στόχος μου είναι να προκαλέσω ερωτήματα στους αναγνώστες, ώστε να σκεφτούν ένα βήμα παραπέρα πάνω στο θέμα που πραγματεύεται το κάθε μυθιστόρημα.
Συμμερίζεστε τις απόψεις, και τη δράση του Χαρίτου στο τελευταίο βιβλίο σας, στον καιρό της πανδημίας; Εσείς τί πιστεύετε για τους εμβολιασμούς;
Ο Χαρίτος δεν ασχολείται στο μυθιστόρημα με τους εμβολιασμούς. Αντιμετωπίζει μια ομάδα αντιεμβολιαστών, που καταστρέφουν τα εμβόλια και δολοφονούν γιατρούς. Και στις δυο περιπτώσεις πρόκειται για εγκληματικές ενέργειες, και ο Χαρίτος έχει υποχρέωση να συλλάβει τους δράστες. Αυτό είναι όλο. Όσο για μένα, με τριπλό εμβολιασμό, εμβόλιο γρίπης και εμβόλιο κατά του πνευμονόκοκκου, μόνο αντιεμβολιαστής δεν μπορώ να θεωρηθώ.
Οι "Ψεκασμένοι" αντιεμβολιαστές κόντρα στους εμβολιασμένους: είναι ο νέος διχασμός της ελληνικής κοινωνίας, που ξεπερνά τις παραδοσιακές αντιθέσεις μεταξύ Αριστεράς και Δεξιάς; Πώς εξηγείτε πως οι αρνητές του εμβολίου και του ίδιου του ιού εκτείνονται ιδεολογικά από την άκρα Δεξιά έως την άκρα Αριστερά, και ανήκουν σε κάθε εισοδηματικό και μορφωτικό επίπεδο;
Καταρχήν το πρόβλημα δεν είναι αποκλειστικά ελληνικό. Υπάρχει σε όλες τις ευρωπαϊκές χώρες. Το άλλο εξαιρετικά ανησυχητικό πρόβλημα είναι η άνοδος της άκρας Δεξιάς σε όλες τις χώρες της Ευρώπης. Το πρόβλημα αυτό συνδέεται άμεσα με την αποτυχία και την πανευρωπαϊκή συρρίκνωση της Αριστεράς. Η εξέλιξη αυτή οφείλεται κυρίως στην προσπάθεια των κομμάτων της Αριστεράς να μετατραπούν σε συστημικά κόμματα. Σήμερα το να είσαι αντιεμβολιαστής σημαίνει να είσαι αντισυστημικός. Όπως λέγαμε παλιά: ζήτω που καήκαμε.
"Το Κίνημα της Αυτοκτονίας" βασίζεται στη σύγκρουση δυο γενεών: της γενιάς των παππούδων, δηλαδή της γενιάς πριν από τι δική μου, και της γενιάς των εγγονών. Η διαφορά βρίσκεται στο γεγονός ότι η γενιά των παππούδων, που τη γνώρισα, ήταν έτοιμη να θυσιαστεί για των αγώνα και για να στηρίξει τους αδύναμους και όσους είχαν ανάγκη. Αυτό ακριβώς κάνουν, στην ακραία μορφή του, οι παππούδες στο μυθιστόρημα. Αντίθετα, η αντίσταση των νέων είναι μια αντίσταση αυτοπροβολής για το θεαθήναι. Από την αυτοθυσία περάσαμε στην αυτοαναφορικότητα.
Πως βλέπετε την εξέλιξη του αστυνομικού μυθιστορήματος στην Ελλάδα;
Αναμφισβήτητα το αστυνομικό μυθιστόρημα ζει μια περίοδο άνθησης και στην Ελλάδα. Το ερώτημα είναι ως ποιο σημείο μιλάμε για ένα μυθιστόρημα με περίεργους αστυνομικούς ή ντετέκτιβ, ή για ένα μυθιστόρημα νουάρ, που είναι ένα κοινωνικό μυθιστόρημα, όπως το σκανδιναβικό και το μεσογειακό αστυνομικό μυθιστόρημα, αλλά και το νουάρ της Λατινικής Αμερικής. Αυτό είναι νομίζω πολύ νωρίς ακόμα για να το κρίνουμε.
Γνωρίζω πως ο Καμιλέρι, ο "πατέρας" του Μονταλμπάνο του συναδέλφου του Χαρίτου, ήταν φίλος σας. Ποια κοινά είχατε; Και πώς σας φάνηκε ο "Ρικαρντίνο" -το βιβλίο που είχε δώσει οδηγιες να κυκλοφορήσει μετά τον θάνατό του;
Με τον Αντρέα Καμιλλέρι είχαμε μια πολύ στενή φιλική σχέση, αλλά και μια κοινή αφετηρία. Είχαμε ξεκινήσει και οι δυο από το θέατρο και καταλήξαμε στο αστυνομικό μυθιστόρημα σε προχωρημένη ηλικία. Εκείνο που θα μου μείνει αξέχαστο από τον Αντρέα ήταν το απαράμιλλο και ανατρεπτικό χιούμορ του. Την τελευταία φορά που βρεθήκαμε ήταν ένα μήνα πριν από το θάνατο του. Τα γέλια που είχαμε κάνει θα μου μείνουν αξέχαστα. Το "Ρικαρντίνο" είναι ένα από τα ωραιότερα μυθιστορήματα του. Το κενό που άφησε ο Αντρέα Καμιλλέρι στο μεσογειακό αστυνομικό μυθιστόρημα δεν αναπληρώνεται εύκολα.
Τί σας τρομάζει περισσότερο, σαν άνθρωπο; Σαν συγγραφέα, ποιο είναι το πιο επονείδιστο εγκλημα, και ο πιο ειδεχθής δολοφόνος που έχετε πλάσει;
Εκείνο που με τρομάζει περισσότερο είναι η επικράτηση του χρήματος από τις σπουδές ως την καθημερινότητα και ο παραμερισμός μέχρι εξαφανίσεως όλων των άλλων αξιών. Όσο για τα πιο επονείδιστα εγκλήματα, είναι αυτά που γράφω στο καινούργιο μου μυθιστόρημα. Θα κάνετε λίγη υπομονή για να τα γνωρίσετε.
Ποιό νέο έλληνα πεζογράφο έχετε ξεχωρίσει;
Λυπάμαι, αλλά δε θα απαντήσω. Αν υπάρχει κάτι που σιχαίνομαι είναι ο ρόλος και η έπαρση της αυθεντίας.
Εισβολή των Ρώσων στην Ουκρανία – ποια είναι η γνώμη σας γι’ αυτήν; Θα γίνει το πλαίσιο του νέου σας βιβλίου;
Η εισβολή στην Ουκρανία δεν είχε κανένα άλλο λόγο από την ισοπέδωση μιας χώρας και την ανθρωπιστική τραγωδία του ουκρανικού λαού με μοναδικό σκοπό την επίδειξη δύναμης της Ρωσίας. Πέραν αυτού, οι εικόνες από την Μπούκα δεν αφήνουν την παραμικρή αμφιβολία για εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας. Εμείς οι Ευρωπαίοι είχαμε πιστέψει, μετά από εβδομήντα επτά χρόνια ειρήνης, ότι δε θα ξαναζούσαμε πόλεμο στην Ευρώπη. Τώρα ξυπνάμε από ένα ωραίο όνειρο στον εφιάλτη της πραγματικότητας. Τι βιβλίο να γράψεις, όταν η πραγματικότητα υπερβαίνει κάθε φαντασία;
