Angélique Kidjo: "Όταν κοιτάς τη Γη από το Διάστημα δεν υπάρχουν σύνορα"

Πώς νιώθετε που σε λίγο καιρό θα βρίσκεστε ξανά στην Αθήνα; 
Έχω καιρό να παίξω στην Αθήνα και ανυπομονώ πολύ να επιστρέψω!

Μπορείτε να μας δώσετε μια μικρή γεύση για το τι ετοιμάζετε για την εμφάνισή σας εδώ;
Η γενική ιδέα είναι μια συναυλία με υλικό από τα τρία τελευταία άλμπουμ μου: το "Remain in Light" [σ.σ. η afro εκδοχή της Kidjo πάνω στο ομώνυμο άλμπουμ των Talking Heads, 2018], το αφιέρωμά μου στη Celia Cruz [σ.σ. "Celia", 2019] και το "Mother Nature". Άρα, θα είναι μια μείξη αυτών των δίσκων.

Πώς γεννήθηκε το πιο πρόσφατο άλμπουμ σας, "Mother Nature" (2021);
Το "Mother Nature" είναι μια συνεργασία με τη νέα γενιά μουσικών της Αφρικής σήμερα. Κατά τη διάρκεια των λοκντάουν είχα για πρώτη φορά στην καριέρα μου την πολυτέλεια του χρόνου, ώστε να μπορέσω να κάτσω σπίτι και να αποφασίσω τι θέλω να κάνω χωρίς βιασύνη. Είχα γράψει τραγούδια πολύ πριν ξεκινήσει η πανδημία και σκεφτόμουν πώς θα μπορούσα να φέρω στη συζήτηση τη νέα γενιά της Αφρικής σχετικά με το θέμα της κλιματικής αλλαγής γιατί αφορά το μέλλον της. Λίγο αργότερα, τον Οκτώβριο του 2020, η νεολαία της Νιγηρίας βγήκε στο δρόμο διαδηλώνοντας κατά της αστυνομικής βαρβαρότητας. Καθόμουν μπροστά στην τηλεόρασή μου και έβλεπα τις εικόνες από τις πορείες, ξέροντας ότι οι νεαροί μουσικοί που γνώριζα θα ήταν μέρος αυτού, οπότε ανησύχησα και ξεκίνησα τα τηλέφωνα. 

"Δεν μπορούμε καν να σεβαστούμε το δικαίωμα κάθε ανθρώπου να ζει με αξιοπρέπεια και δικαιώματα. Πώς μπορούμε να φροντίσουμε τη Μητέρα Γη;"

Το όλο εγχείρημα ξεκίνησε από τη συζήτηση που είχα με την Yemi Alade για τους πυροβολισμούς πολιτών από την αστυνομία. Της εξήγησα ότι πρέπει να φύγει από το δρόμο γιατί εκείνη μπορεί να διαδηλώνει ειρηνικά, αλλά αυτό δεν αρκεί για σταματήσουν οι σφαίρες. Ο μόνος τρόπος, λοιπόν, που μπορούμε να αντιμετωπίσουμε αυτό το θέμα είναι μέσω της μουσικής κι έτσι γράψουμε ένα τραγούδι. Μετά ξεκίνησα να λαμβάνω κι άλλα μηνύματα από καλλιτέχνες που ήθελαν κάνουμε κάτι μαζί και τους ρώτησα για τι θέλουν να μιλήσουν σε σχέση με την κλιματική αλλαγή. Έτσι, οι Mr Eazi & Salif Keita έγραψαν το "Africa, One of a Kind", ένα τραγούδι για την ομορφιά και την ανθεκτικότητα της Αφρικής και για το πως η ανθρωπότητα ξεκίνησε από εκεί. Η αφρικανική ήπειρος είναι το λίκνο της ανθρωπότητας και δεν το βλέπουμε. Ακολούθησε ο Burna Boy, που με το "Do Yourself", είπε ότι αν θες ο κόσμος να γίνει καλύτερος, όλοι έχουμε δουλειά να κάνουμε. Ο καθένας πρέπει να κάνει το κομμάτι του. Εκτός αν θέλουμε να καταρρεύσει. 

Για τη Sampa the Great, στο "Free & Equal", η έμπνευση ήρθε από το πρώτο άρθρο της Διακήρυξης για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα: "όλοι οι άνθρωποι γεννιούνται ελεύθεροι και ίσοι στην αξιοπρέπεια και τα δικαιώματα". Αν στην πραγματικότητα το εφαρμόζαμε, θα σεβόμασταν και τη Γη και τη φύση. Δεν μπορούμε καν να σεβαστούμε το δικαίωμα κάθε ανθρώπου να ζει με αξιοπρέπεια και δικαιώματα. Πώς μπορούμε να φροντίσουμε τη Μητέρα Γη; Αυτό είναι λοιπόν το νόημα ολόκληρου του άλμπουμ. Για το "Mother Nature" συνεργάστηκα με τον Sting, έναν από τους πρώτους καλλιτέχνες που μίλησαν για το τροπικό δάσος, που είναι πολύ σημαντικό για τη σταθερότητα της φύσης μας, του κλίματός μας. 

Είστε αισιόδοξη γι’ αυτήν τη νέα γενιά που έρχεται με μια φρέσκια ματιά να μιλήσει για την κλιματική κρίση;
Πολύ αισιόδοξη. Δεν περίμενα να έρθουν στο τραπέζι με όλα αυτά τα θέματα. Υπάρχουν ειδικοί που μιλούν για τον αντίκτυπο της κλιματικής αλλαγής και κυρίως για το πώς θα επηρεάσει την Αφρική, αλλά κανείς δεν μπαίνει στον κόπο να μιλήσει στους νέους. Αν δεν κάνουμε αυτήν τη συζήτηση και δεν δούμε το όραμα που έχουν για την Αφρική, δεν πρόκειται να κάνουμε καμία πρόοδο. Θέλουν έναν διαφορετικό κόσμο και μια διαφορετική χώρα. Δεν θέλουν πια κανείς να τους λέει τι πρέπει να κάνουν και θέλουν οι ηγέτες τους να σταθούν στο ύψος της πρόκλησης. Τους μίλησα και δεν είναι καθόλου ευχαριστημένοι. Αν δεν κάνουμε κάτι όταν αρχίσουν να ενεργούν, κανείς δεν θα μπορεί να τους σταματήσει. Προσπαθώ, λοιπόν, να βρω έναν διαφορετικό τρόπο για να καταλάβουν ότι η βία δεν είναι λύση. 

Η πρώτη σας υποψηφιότητα από τη Μουσική Ακαδημία ήταν το 1993. Τι θα λέγατε έχει αλλάξει στην Ακαδημία έκτοτε σε όρους συμπερίληψης; 
Τα Grammy Music Awards είναι η μοναδική διοργάνωση που λαμβάνει υπόψη την επίδραση κάθε κουλτούρας στη μουσική βιομηχανία. Υπάρχουν τόσες πολλές κατηγορίες βραβείων. Η τελετή απονομής ξεκινά από το μεσημέρι και ολοκληρώνεται γύρω στις 11 μ.μ. Αυτό δείχνει το εύρος της μουσικής και του ήχου που αντιπροσωπεύει η κάθε κατηγορία. Πρόκειται πραγματικά για γιγαντιαία δουλειά. Ας μην ξεχνάμε ότι αυτός ο θεσμός δημιουργήθηκε από Αμερικανούς για την αμερικανική μουσική και θα μπορούσαν να έχουν μείνει σε αυτό το πεδίο. Αλλά η Ακαδημία έχει αποδείξει ότι ενδιαφέρεται για κάθε είδος μουσικής και υπήρξε από τους πρώτους θεσμούς που μπήκαν στον διάλογο για τη διαφορετικότητα, την έμφυλη ισότητα κ.λπ.

Το "Mother Nature" σας χάρισε το πέμπτο βραβείο Grammy. Πώς νιώσατε τη στιγμή που ανακοινώθηκε το όνομά σας;
Δεν περίμενα να κερδίσω, γιατί έχω προταθεί 14 φορές. (γέλια) Κάθε φορά νιώθω ότι, αν κερδίσω, θα χαρώ και αν όχι, θα είμαι πάλι χαρούμενη επειδή ήμουν υποψήφια. Η υποψηφιότητα είναι από μόνη της τεράστια. Σημαίνει ότι η δουλειά σου αναγνωρίζεται και εκτιμάται από τους συναδέλφους σου. 

Ποιο είναι το επόμενο βήμα για εσάς τώρα;
Πρόσφατα ξεκίνησα από το Παρίσι την επετειακή περιοδεία για τα 40 χρόνια της καριέρας μου στη μουσική, η οποία θα συνεχιστεί μέχρι τον Νοέμβριο του επόμενου έτους και τη συναυλία στο Carnegie Hall. Εν τω μεταξύ, δουλεύω πάνω σε ένα νέο άλμπουμ, οπότε γράφω πολλή μουσική αυτήν τη στιγμή.

Μετά από 40 χρόνια πορείας, προτιμάτε να είστε στη σκηνή ή στο στούντιο;
Λοιπόν, δεν μου αρέσει καθόλου το στούντιο. (γέλια) Απλώς πρέπει να περάσω από το στούντιο για να μπορέσω να ανέβω στη σκηνή. Είναι υποχρεωτικό όμως. Αν μπορούσα, δεν θα έμπαινα καθόλου στούντιο.

Όταν αναγκάζεστε να μπείτε στο στούντιο όμως προτιμάτε να εργάζεστε μόνη ή να μοιράζεστε τη διαδικασία με άλλους;
Προτιμώ να δουλεύω με άλλους μουσικούς. Το ιδανικό για μένα είναι να παίζουμε ζωντανά και να το ηχογραφούμε επιτόπου. 

Πώς ξεκινήσατε τη μουσική σας πορεία και ποιες ήταν οι πρώτες σας καλλιτεχνικές φιλοδοξίες;
Λοιπόν, ξεκίνησα να τραγουδάω από πολύ νωρίς. Απ' όταν με θυμάμαι τραγουδούσα πάντα. Η μαμά μου είχε μια θεατρική ομάδα και με ανέβασε στη σκηνή όταν ήμουν έξι χρονών. Και δεν σταμάτησα ποτέ. Γιατί έχω πάθος γι’ αυτό. Για μένα η μουσική είναι μια διαφορετική μορφή αφήγησης. Αντί να γράψω ένα βιβλίο ή να ασχοληθώ με το spoken word, αποφάσισα να τραγουδήσω για να πω ιστορίες... Nα πω την κοινή μας ιστορία ως ανθρωπότητα, να χτίσω γέφυρες μεταξύ πολιτισμών. Ζούμε σε έναν κόσμο που είναι διχασμένος. Δεν ξέρω γιατί χωρίζουμε τον κόσμο με σύνορα. Δεν φέραμε τίποτα σε αυτόν τον κόσμο. Όταν κοιτάς τη γη από το Διάστημα, δεν υπάρχουν σύνορα και όρια. Οι άνθρωποι τα δημιουργήσαμε. Και ένα πράγμα που ξέρω με βεβαιότητα είναι ότι η μουσική δεν είναι θέμα γλώσσας, χρώματος, καταγωγής. Είναι απλώς το μόνο πράγμα που έχουμε κοινό και μας επιτρέπει να εκφραζόμαστε και να σταματήσουμε το μίσος μεταξύ μας, τον διχασμό. Ζούμε έτσι τόσο καιρό και δεν έχει προκύψει τίποτα θετικό παρά μόνο χαμένες ανθρώπινες ζωές. Για μένα η ανθρώπινη ζωή είναι εκτός διαπραγμάτευσης. Είναι ο απώτερος στόχος μας να προστατεύσουμε τα παιδιά μας, τα πάντα, τον καθένα ξεχωριστά. Είμαστε φύλακες ο ένας του άλλου. Η μουσική είναι ο μόνος τρόπος που έχω να φέρω οτιδήποτε στο τραπέζι. Μπορώ να πω αυτήν τη συναρπαστική ιστορία της πρόκλησης που αντιμετωπίζουμε ως άνθρωποι, αλλά και τι μπορούμε να πετύχουμε όταν έχουμε το θάρρος να σταθούμε στα πόδια μας και να κάνουμε το σωστό.

Πέρα από τη μουσική, βρήκατε κι άλλους τρόπους να συνεισφέρετε, ως ακτιβίστρια.
Οι γονείς μου ήταν οι άνθρωποι που με δίδαξαν ότι για να μπορέσουμε να ζήσουμε σε έναν καλύτερο κόσμο η εκπαίδευση πρέπει να βρίσκεται στο επίκεντρο. Η εκπαίδευση είναι η βασική αιτία για πολλά προβλήματα. Αν οι άνθρωποι είμαστε μορφωμένοι, όπως έλεγε ο πατέρας μου, θα καταλάβουμε ότι πρέπει να προσαρμοστούμε σε κάθε αλλαγή που έρχεται. Γιατί αν δεν υπάρξει αλλαγή, δεν υπάρχουμε εμείς. Αν, λοιπόν, είσαι μορφωμένος, καταλαβαίνεις ότι οι αλλαγές στον κόσμο είναι ευκαιρίες, όχι απειλή. Όταν έγινα πρέσβειρα Καλής Θελήσεως του Ηνωμένου Βασιλείου το 2000, έκανα πολλές καμπάνιες για το δικαίωμα των παιδιών στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση. Αλλά το πρόβλημα ξεπερνά την πρωτοβάθμια εκπαίδευση. Οι μητέρες στην Αφρική ήταν εκείνες που μου υπενθύμισαν το γεγονός ότι, αν τα κορίτσια δεν έχουν υψηλή μόρφωση, δεν γίνεται να σπάσει ο κύκλος της φτώχειας. Παντρεύονται νωρίς και κάνουν παιδιά νωρίς. Έτσι δεν μπορούν να επενδύσουν σε κανένα μέλλον γιατί ζουν κάθε μέρα στα άκρα. Ξεκίνησα λοιπόν το ίδρυμά μου δίνοντας στους φτωχότερους από τους πιο φτωχούς με την προτροπή να στείλουν τα κορίτσια στο σχολείο. Το κάναμε αυτό για μία δεκαετία και συνειδητοποιήσαμε ότι πολλά από τα κορίτσια άφησαν τελικά το σχολείο γιατί η πρωτοβάθμια εκπαίδευση δεν είναι αρκετά καλή για να συνεχίσουν στο γυμνάσιο. 

Έτσι κατάλαβα ότι υπάρχει ένας άλλος τρόπος για να ενδυναμωθούν αυτά τα νεαρά κορίτσια: δίνοντάς τους χρηματοδότηση για να ξεκινήσουν μια επιχείρηση. Σας πληροφορώ ότι είναι πολύ ξεκάθαρες στο τι χρειάζονται και τους παρέχουμε επιχειρηματικές δεξιότητες για να καταλάβουν πώς να επενδύσουν τα χρήματά τους. Εκεί γίνεται ορατή η μεταμόρφωση της οικογένειας, της κοινότητας, της χώρας και του κόσμου, γιατί οι γυναίκες είναι η πρώτη γραμμή της ζωής. Μεγαλώνουμε παιδιά, σχεδιάζουμε για το μέλλον τους, θέλουμε το καλύτερο γι’ αυτά, κάνουμε ό,τι μπορούμε για να βάλουμε τρία γεύματα στο τραπέζι...

Βρισκόμαστε στο επίκεντρο της ειρήνης στον κόσμο, επομένως πρέπει να δώσουμε τη δυνατότητα στο νεαρό κορίτσι να προβλέψει ένα μέλλον στο οποίο μπορεί να συμμετάσχει, όχι απλώς να είναι ένα παιδί-νύφη για έναν ηλικιωμένο άνδρα. Το να βλέπω τις μεταμορφώσεις αυτών των κοριτσιών με κάνει να θυμάμαι το πάθος των γονιών μου για την εκπαίδευση, αλλά και τη στιγμή που πήγα στο γυμνάσιο κι έχασα το μεγαλύτερο μέρος των συμμαθητριών μου που σταμάτησαν την εκπαίδευσή τους στο δημοτικό. Και αυτό γιατί; Λόγω μιας παράδοσης που τις εμπόδισε να γίνουν γιατροί, επιστήμονες, αστροναύτες... Από εκεί, λοιπόν, προέρχεται ο ακτιβισμός μου.

Και ποιες άλλες ιστορίες θέλετε να αφηγηθείτε μέσα από το επόμενο άλμπουμ σας;
Δεν ξέρω ποτέ τι θέλω να πω μέχρι να ολοκληρωθεί το άλμπουμ. Δεν μπορώ να σου πω τίποτα γιατί είναι ακόμα έμβρυο. Εξαρτάται από πολλά πράγματα και πρέπει να αφιερώσω χρόνο για να πάρει τη μορφή που αυτό θέλει. Είμαι στην υπηρεσία των τραγουδιών όλη την ώρα, όπως είμαι και στην υπηρεσία της έμπνευσής μου. Μόλις γίνει, έχει γίνει και δεν θα έχω καμία σχέση ξανά μαζί του. Θα έχει φύγει από μένα.

Μετά μένει το κομμάτι που λατρεύετε, η σκηνή…
Λατρεύω τη σκηνή και την περιοδεία!

Κάποια καλή ιστορία από τις περιοδείες σας που θέλετε να μοιραστείτε μαζί μας;
Το θέμα με τις περιοδείες είναι ότι γνωρίζεις τον κόσμο διαφορετικά από το να είσαι σπίτι. Ο πλανήτης είναι τεράστιος και οπουδήποτε έχω πάει ένα πράγμα που ξέρω σίγουρα είναι ότι όλοι έχουμε τις ίδιες ανάγκες και θέλουμε να ζήσουμε μια καλύτερη ζωή. Αυτό δεν αλλάζει, ανεξάρτητα από το χρώμα ή τη γλώσσα. Οι θεμελιώδεις ανάγκες του ανθρώπου είναι να έχει ελευθερία, να μπορεί να τρέφεται και να πληρώνει τους λογαριασμούς, να είναι καλά στην υγεία του και να έχει καλή εκπαίδευση. Οι γονείς προσπαθούν να κάνουν το καλύτερο για τα παιδιά τους. Η αλλαγή που έρχεται και στερεί από τη νέα γενιά την κριτική σκέψη είναι το κινητό τηλέφωνο. Ξέρετε, ο πατέρας μου ρωτούσε πάντα "Τι τιμή έχει αυτό;". Οι πληροφορίες είναι πια πολύ εύκολες και δεν μπορούμε να αποκρυπτογραφήσουμε ποιες είναι οι αληθινές. Πώς μπορούμε να δημιουργήσουμε έναν κόσμο ειρήνης, όταν τρεφόμαστε με fake news και αυτό επηρεάζει την υγεία και την ασφάλεια των παιδιών μας. Καλή είναι η πρόοδος, αλλά αν μας κάνει σκλάβους της, ενώ ελάχιστοι πλουτίζουν παράλληλα, γινόμαστε λιγότερο ανθρώπινοι και αυτό είναι πρόβλημα μακροπρόθεσμα.