Shutterstock
Τους τελευταίους μήνες, οι ταξιδιωτικές μας κεραίες στράφηκαν στο νέο Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης της Κωνσταντινούπολης και την πολυδάπανη ανάπλαση του Galataport, σημείο συνάντησης περιπατητών, φιλότεχνων και κρουαζιερόπλοιων-μαμούθ στο ανανεωμένο Καράκιοϊ^ μια ακόμα, άλλοτε κακόφημη γειτονιά του λιμανιού στη δημοφιλή ευρωπαϊκή πλευρά της Κωνσταντινούπολης, που δεν θα άφηνε για καιρό ανεκμετάλλευτη την προνομιακή θέα της πάνω στον Βόσπορο. Σε δυο σχεδόν αδιαχώριστες γειτονιές της συνοικίας Φατίχ, όμως, στις πιο ήσυχες όχθες του Χρυσού Κέρατος, ένας πιο απείθαρχος δημιουργικός αναβρασμός βάφει σε κάθε δυνατή απόχρωση παραδοσιακές κατοικίες, τοίχους κι ερειπωμένα κτίρια που δίνουν τη δική τους μάχη με τον χρόνο πίσω από διαδοχικά φύλλα λαμαρίνας.
Η διαδρομή για το Μπαλάτ και το Φανάρι (Fener) απ’ το τουριστικό κέντρο της Κωνσταντινούπολης, δεν είναι ιδιαίτερα μακρινή με το λεωφορείο ή τα πόδια, σιγοντάρεται όμως, σχεδόν αναπόφευκτα, από κυκλοφοριακό χάος. Μια πιο ταξιδιάρικη πορεία χαράζει το φέρι μπότ της γραμμής που διασχίζει το Χρυσό Κέρας, και αναχωρεί κάθε μια ώρα απ’ την αποβάθρα του Καράκιοϊ. Μια μοναδικά νωχελική, budget κρουαζιέρα 20 λεπτών που θα σας περάσει μπροστά από must αξιοθέατα της Πόλης, αλλά και κρυφά διαμαντάκια - ανάμεσά τους, το πρόσφατα αναπαλαιωμένο Kuzey Deniz Saha Komutanlığı στην Κασίμπασα, ένα κομψό κτίσμα α λα ανάκτορο του 19ου αιώνα στο πράσινο του φασκόμηλου, που κάποτε στέγαζε το Υπουργείο Ναυτικού της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Επόμενη στάση: Φανάρι.
Φωτίζοντας τις ιστορίες πίσω απ’ τις προσόψεις
Το ηλιόλουστο Φανάρι κλέβει την παράσταση από μακριά. Σαν παλιά καρτ ποστάλ, η υποβλητική Μεγάλη του Γένους Σχολή -το Κόκκινο Κάστρο ή Κόκκινο Σχολείο, όπως αποκαλείται χαρακτηριστικά εδώ- ένα θολωτό, εκλεκτικιστικό αρχιτεκτόνημα από κόκκινο τούβλο δια χειρός Κωνσταντίνου Δημάδη, στεφανώνει τη φημισμένη γειτονιά που ξεχύνεται κάτω απ’ τον λόφο. Καθώς το φέρι πλησιάζει στην αποβάθρα, ένα ακόμα ορόσημο της περιοχής, η Bουλγαρική Σιδερένια Εκκλησία (εκκλησία του Αγίου Στεφάνου), ένα νεοβυζαντινό κομψοτέχνημα του 19ου αιώνα, αγναντεύει τον κόλπο. Τα δύο φωτογενή κτίσματα αντικατοπτρίζουν ένα όχι και τόσο μακρινό παρελθόν κατά το οποίο οι δύο αυτές φιλόξενες, πολυπολιτισμικές γειτονιές της Κωνσταντινούπολης γνώρισαν μεγάλη άνθιση.
Απ’ τη μια το Φανάρι, γειτονιά εύπορων Ελλήνων που συγεκτρώνονταν γύρω απ’ την έδρα του Οικουμενικού Πατριαρχείου στον Ναό του Αγίου Γεωργίου. Απ’ την άλλη το Μπαλάτ, η εβραϊκή συνοικία που κάποτε μέτραγε 18 συναγωγές (σήμερα θα βρείτε μόνο δύο εν λειτουργία, τις Ahrida, Kürkçü Çeşmesi Sk. 7, και Yanbol, Lavanta Sk. 7). Μια σειρά από πολιτικά γεγονότα, όπως το πογκρόμ του 1955, και η βιομηχανοποίηση του Κεράτιου Κόλπου είδε τις περιοχές αυτές σταδιακά να υποβαθμίζονται, μέχρι που διαδοχικές προσπάθειες αναπαλαίωσης των γραφικών κτιρίων (το Μπαλάτ είναι ενταγμένο στη λίστα των Μνημείων Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO), και στούντιο καλλιτεχνών ήρθαν να τους δώσουν νέα πνοή απ’ τις αρχές του 21ου αιώνα.
Μια αυξανόμενη συλλογή από κοσμοπολίτικα καφέ, εστιατόρια και γκαλερί πλημμυρίζουν πλέον τις κεντρικές αρτηρίες Yildirim και Vodina, ενώ μαγαζιά με αντίκες (και δημοφιλείς δημοπρασίες) κρατούν πιστά μια παράδοση που κρατά απ’ την οθωμανική αυτοκρατορία. Τα διάσημα "πολύχρωμα σπίτια του Μπαλάτ” (Balat Renkli Evler, Kiremit Cd. 4), τα "πολύχρωμα σκαλοπάτια” (Renkli Merdivenler, Merdivenli Mektep Sk. 1) και ο "λόφος με τις σκάλες” (όπως είναι γνωστή η ανηφοριά Merdivenli Yokus) έχουν γίνει τόπος προσκυνήματος για επισκέπτες που παίρνουν μέρος σε σιωπηλές μονομαχίες για τις πιο αβανταδόρικες φωτογραφίες - δίνοντας ταυτόχρονα την αίσθηση πως, σαν τα χιλιάδες ζευγάρια μάτια που θα θαυμάσουν αργότερα τις σέλφι τους στα socials, μάλλον αγνοούν τις σκηνές ωμού ρεαλισμού που συχνά εκτυλίσσονται γύρω τους. Λίγοι εξερευνητές μοιάζει ν’ αναζητούν τις ιστορίες που κρύβονται στους πίσω δρόμους.
Πυκνοκατοικημένες εργατογειτονιές που ήταν αδύνατο να συντηρήσουν τα αρχοντικά στην καρδιά τους, το Φανάρι και το Μπαλάτ μετρούν, ανάμεσα στις πιασάρικες προσόψεις, δεκάδες κτίσματα που μισοστέκουν σε πλήρη εγκατάλειψη. Γκρεμισμένες οροφές και τρύπες χάσκουν στα σπλάχνα τους, και δεν λείπουν οι οικογένειες που απλώνουν ρούχα και παίζουν στα ερείπια. Οι ντόπιοι μοιάζουν φαινομενικά εξοικειωμένοι με αυτή την παράλληλη πραγματικότητα (ή απλά έχουν παραδώσει πνεύμα;), και συνεχίζουν ν’ απλώνουν τις μπουγάδες τους σε έντονα κοντράστ που αντικατοπτρίζουν τις αντιφάσεις γύρω τους - κουβέρτες με ζωηρά φολκλορικά μοτίβα πάνω σε ινσταγκραμικό μπλε, φούξια και καναρινί.
Η δημιουργικότητα ανθίζει στους δρόμους
Παρά την απειλή κάποιων αμφισβητήσιμης ποιότητας αναπαλαιώσεων και των σκοτεινών δυνάμεων του gentrification, το Φανάρι και το Μπαλάτ εκδηλώνουν σήμερα έντονα τον χαρακτήρα τους - αισθητικά χιλιόμετρα μακριά απ’ τα ντιζαϊνάτα στέκια του Μπέγιογλου (Πέραν). Οι εξοντωτικές ανηφοριές τους παίρνουν χρώμα από δίπατα και τρίπατα με προεξέχοντα ξύλινα παράθυρα και μπαλκόνια (cumba) - εδώ θα βρείτε μια απ’ τις πιο πλούσιες συλλογές του παραδοσιακού τουρκικού στυλ στην Κωνσταντινούπολη. Kάθε ταμπέλα και αυτοσχέδια περίφραξη γίνεται καμβάς για νέες πινελιές φαντασίας και τέχνη του δρόμου - και κάθε στέκι αφήνει την ευρηματικότητα και τη φαντασία του να καλπάσει. Τοιχογραφίες παίρνουν έμπνευση απ’ τον Μικρό Πρίγκιπα και την Κοκκινοσκουφίτσα, και φανταχτερά ομπρελίνα, λούτρινα στρουμφάκια και ροζ πάνθηρες καταλαμβάνουν ολόκληρους τοίχους.
Μια ταβέρνα-σταθμός στην περιοχή με ελληνικές ρίζες και κινηματογραφική γοητεία, είναι η "Agora Meyhanesi 1890” (Mürselpaşa Cd. 185), η ατμόσφαιρα της οποίας ενέπνευσε γνωστές ‘60s-’70s μουσικές επιτυχίες (αναζητήστε τον πονεμένο ύμνο "Agora Meyhanesi” του μέγα σταρ της τουρκικής μουσικής Zeki Müren). Η ταβέρνα κάηκε κατά τα Σεπτεμβριανά του 1955 -ένα απ’ τα γεγονότα που συνέβαλλαν καταλυτικά στο κύμα μετανάστευσης μακριά απ’ την Πόλη- αλλά αντιστάθηκε στον χρόνο, κι ας άλλαξε χέρια. Στην πιο πρόσφατη μετενσάρκωσή της, σήμερα, συνδυάζει τουρκικές, ελληνικές και αρμένικες γεύσεις εμπνευσμένες απ’ τον πολυπολιτισμικό χάρτη της περιοχής - από μπουρέκι και μπαμπά γκανούς μέχρι παστουρμά ψαριών, πάντα συνοδεία ρακής.
Σ’ ένα τσιμεντένιο ξέφωτο, μια αυτοσχέδια καντίνα έχει απλώσει πλαστικά καρεκλάκια για να κάτσεις να φας φρεσκοψημένο γκεζλεμέ (αλμυρή πίτα με γέμιση). Σταθερό σημείο ραντεβού πάνω σε μια νοσταλγική γωνία της Yildirim (Νο. 27/Α), τo γατόφιλο "Naftalin K.” φημίζεται για τον μυρωδάτο καφέ και τους χορτοφαγικούς κεφτέδες του. To "Maison Balat” (Vodina Cd. 50) σερβίρει τουρκικό καφέ και γλυκές γεύσεις σε vintage σερβίτσια, μέρος μιας πλούσιας συλλογής από εκλεκτικές αντίκες στο εσωτερικό του^ αν όμως η καρδιά σας ζητά έναν δυνατό, φρεσκοαλεσμένο εσπρέσο, τον καλύτερο θα τον βρείτε στο νέας γενιάς "Coffee Department”, στo νούμερο 5 της Kürkçü Çeşmesi, μια ανάσα απ’ την συναγωγή Ahrida. Φούρνοι της γειτονιάς πουλάνε αφράτο, πάμφθηνο "simit” (σουσαμένιο κουλούρι) λίγα βήματα απ’ τον μοντέρνο πρωινό μπουφέ του "Forno’ (Fener Kireçhane Sk.13, www.fornobalat.com) και τις λιγουρευτές γεύσεις της σοκολατερί "Mavera” (Leblebiciler Sk.). Oι ρετρό μόδες του "Kulis Vintage” (Vodina Cd. 91/A) παντρεύονται με τις ευφάνταστες χειροποίητες (και ακριβούτσικες) κεραμικές κούπες του "Zoks Studio” (Ayan Cd. 8A). Ισορροπώντας επιδέξια μεταξύ παρόντος και παρελθόντος, το Φανάρι και το Μπάλατ βρίσκουν διαρκώς νέους τρόπους να επανευφεύρουν τον εαυτό τους.
