H εμβληματική κατοικία του συγγραφέα Patrick Leigh Fermor και της φωτογράφου γυναίκας του Joan σε ένα υπέροχο σημείο της Καρδαμύλης στη Μάνη ανοίγει για πρώτη φορά στους επισκέπτες υποδειγματικά αναγεννημένη από το Μουσείο Μπενάκη με τη χορηγία του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος. Πήγαμε στην πρώτη παρουσίαση, μια μέρα πριν τα επίσημα εγκαίνια στις 19/10, από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας, Προκόπη Παυλόπουλο, παρουσία του πρωθυπουργού Κυριάκου Μητσοτάκη, και το προτείνουμε ανεπιφύλακτα ως αφορμή για εκδρομή.
Συγγραφέας, περιηγητής, διάσημος για την αντιστασιακή του δράση στην Κρήτη του δευτέρου παγκοσμίου πολέμου, και ειδικά για την απαγωγή του Γερμανού στρατηγού Κράιπε, λάτρης της Ελλάδας, πολύγλωσσος, ζωγράφος, δεινός κολυμβητής (το 1984 είχε διασχίσει κολυμπώντας τον Ελλήσποντο), γοητευτικός άντρας με ιδιαίτερη παιδεία και έναν κύκλο που χωρούσε τόσο τους διανοούμενους όσο και τους Μανιάτες χωρικούς, «κάτι μεταξύ Indiana Jones, James Bond και Graham Greene», όπως τον είχε περιγράψει κάποτε ένας δημοσιογράφος του BBC.
Ο Patrik Leigh Fermor (1915-2011), Sir Patrick για την Αγγλία, PLF για τους αναγνώστες του, Paddy για τους φίλους του, Μιχάλης για τους Έλληνες συμπολεμιστές του, Φιλεντέμ για τους Κρητικούς, o Κυρ-Μιχάλης της Καρδαμύλης δεν ήταν μόνο ένας από τους σημαντικότερους ταξιδιωτικούς συγγραφείς της γενιάς του αλλά και μια μυθιστορηματική προσωπικότητα. Μια προσωπικότητα που η κληρονομιά της ζωντανεύει σήμερα με τον καλύτερο τρόπο μέσω της ανακαίνισης του σπιτιού που έχτισε μαζί με την γυναίκα του Joan στην Καρδαμύλη τη δεκαετία του ‘60 αποφασίζοντας ότι εκεί ήθελε να ζήσει για πάντα, και της μετατροπής του σε ένα διεθνές κέντρο φιλοξενίας ανθρώπων του πνεύματος.
Φτάνοντας στο σπίτι, μέσα από ένα μονοπάτι στην περιοχή Καλαμίτσι, ο συνδυασμός του ιδιαίτερου μεσογειακού φυσικού περιβάλλοντος, με τα κυπαρίσσια, τις ελιές, τους σκίνους και τα αγριολούλουδα που κατεβαίνουν ως την -σχεδόν κρυφή- βοτσαλωτή παραλία από κάτω, και της καλλιτεχνικής αύρας του σπιτιού σε απόλυτη αρμονία με τον τόπο αλλά και μπολιάζοντάς τον με τον κοσμοπολιτισμό των ιδιοκτητών, νιώθεις να μοιράζεσαι με τον Fermor το αίσθημα ότι θα ήθελες να περάσεις το υπόλοιπο της ζωής σου εδώ. Αυτό το συναίσθημα θέλησαν να αναλύσουν πιο επιστημονικά οι γνωστοί αρχιτέκτονες, Ανδρέας Κούρκουλας και Μαρία Κοκκίνου, που ανέλαβαν την ανακαίνιση, με στόχο ουσιαστικά να αναδείξουν το σπίτι όπως ήταν, αφού πρώτα “ξηλώθηκε” εκ βάθρων, προκειμένου να αλλαχθούν όλα τα μηχανολογικά και να γίνουν οι απαραίτητες συντηρήσεις.
Πώς ένας πολυταξιδεμένος κοσμοπολίτης που έφερε μαζί του έπιπλα και διακοσμητικά στοιχεία από πολύ διαφορετικές κουλτούρες μαζί με έναν μοντερνιστή αρχιτέκτονα, τον Νίκο Χατζημιχάλη, δημιουργησαν «ένα υφαντό κλασικής παιδείας που περνάει το χρόνο και γίνεται αιώνιο, ένα μοναστήρι που μοιάζει να υπήρχε από πάντα σε ένα αρχέγονο τοπίο των θεών» αναρωτηθηκε χαρακτηριστικά ο κος Κουρκουλας στη συνέντευξη Τύπου. Εντοπίζοντας την μοναδικότητα του στην ίδια την καλλιεργεια του ιδιοκτήτη που έφτασε στο κτήμα με τις πεζούλες και τις ελιές που τότε δεν υπήρχε τίποτα τριγύρω (το τοπίο παραμένει πάντως σε μεγάλο βαθμό παρθένο) με το αντίσκηνο του και το βαλιτσάκι με τις ψηφίδες που έφερνε μαζί του από τα ταξίδια του και διάβαζε Βιτρουβιο και Παλλαδιο για να καταλάβει το πώς να χτίζεις σε αρμονία με τοπίο. Που είχε την αντίληψη να γράψει κάποτε ότι ένα από τα δωμάτια είχε σχεδόν τις διαστάσεις που σε συνδυασμό με την ξύλινη οροφή δημιουργούσαν ένα ηχητικό τοπίο σαν να βρίσκεσαι μέσα σε ένα βιολί.
«Είναι πολλών ανθρώπων παιδί αυτό το έργο», είπε, παραφράζοντας τον Σεφέρη, η πρόεδρος του Μουσείου Μπενάκη, Ειρήνη Γερουλάνου, κάνοντας λόγο για την αφοσίωση, το πείσμα, τη σοβαρότητα αλλά και την τρέλα με την οποία πολλοί διαφορετικοί άνθρωποι συνέβαλαν σε αυτό που βλέπουμε σήμερα. Από τους ίδιους τους Fermor που με την προτροπή του Τζαννή Τζαννετάκη δώρισαν το σπίτι στο μουσείο μέχρι τη γενναιοδωρία του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος που χρηματοδότησε τη σύνταξη επιχειρηματικού σχεδίου και κάλυψε εξ ολοκλήρου τις δαπάνες για την επισκευή και τον εξοπλισμό, αλλά και μια σειρά συνεργατών που έφεραν σε πέρας το πολύ απαιτητικό έργο της συντήρησης και ανάδειξης του σπιτιού και των αντικειμένων του μέσα σε δεκατρείς μήνες, χωρίς καμία υπέρβαση στην αρχική συμφωνία.
«Ήταν ένα βιβλικών διαστάσεων εγχείρημα με εξαιρετικό όμως αποτέλεσμα!» είπε χαρακτηριστικά η κα Γερουλάνου. Από τις αρχιτεκτονικές και μηχανολογικές εργασίες ως τη συντήρηση των πλακόστρωτων, βοτσαλωτων και πλακιδίων, ορισμένα από τα οποία έπρεπε να βγουν και να ξαναμπούν, όπως άλλωστε και τα κρεμμύδια, των επίπλων που ήταν σε οικτρή κατάσταση, των πήλινων της άυλης, των ξύλινων φωτιστικων που είχε σχεδιάσει ο ίδιος ο Fermor, των 6000 βιβλίων, που όπως και τα περισσότερα έπιπλα μεταφέρθηκαν για συντήρηση στην Αθήνα και επέστρεψαν μετά στην πλειοψηφία τους, κάθε πτυχή αυτού που σήμερα φαντάζει ένα εξαιρετικά καλοδιατηρημένο σπίτι με ζωντανή την ιστορία του, είχε τη δική της ιδιαιτερότητα και τις δικές της δυσκολίες.
Ειδική μνεία αξίζει και στον κήπο που με τη φροντίδα της αρχιτέκτονα τοπίου Έλλης Παγκάλου, γνωστής από τη δουλειά της στο πάρκο του Κέντρου Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος, συντηρήθηκε έτσι ώστε όσο γίνεται να μην αλλάξει τίποτε, αφήνοντας χώρο για τα αγριολούλουδα και τα κυκλάμινα και αποκαλύπτοντας τις διαφορετικές ανα σημείο εμπειρίες του τοπίου, όπου η ελεύθερη μεσογειακή φύση συναντά στοιχεία από ισλαμικούς κήπους και τα υπέροχα υπαίθρια καθιστικά αγναντεύουν τις ελιές, τα κυπαρίσσια και τη θάλασσα.
«Το μεγάλο πλεονέκτημα που προσφέρει ένα μακρόστενο δωμάτιο είναι ότι μπορεί να στεγάσει ταυτόχρονα διαφορετικές εργασίες χωρίς να εμποδίζει η μια την άλλη: μπορεί ένας να διαβάζει, άλλος να παίζει μουσική, ο τρίτος να γράφει μια επιστολή, μια παρέα να συζητάει δίπλα στο τζάκι και κάποιος να λαγοκοιμάται στο χαγιάτι» έγραφε ο Fermor και όντως μπαίνοντας στο κεντρικό μεγάλο δωμάτιο του σπιτιού μπορείς να το φανταστείς να γεμίζει από ζωή με σύγχρονους ερευνητές που φιλοξενούνται εδώ για να μελετήσουν αλλά και τους τυχερούς καλοκαιρινούς επισκέπτες που μπορούν να νοικιάσουν το σπίτι μέσω των Aria Hotels.
Το κεντρικό σαλόνι είναι ένα έργο τέχνης από μόνο του, με δεκάδες λεπτομέρειες να διεκδικούν την προσοχή, όταν φυσικά δεν αφήνεις το βλέμμα απλά να χαθεί στη θάλασσα καθισμένος στο πανέμορφο ανατολίτικο χαγιάτι. Ένα τεράστιο τζάκι με σχέδιο που είχε φέρει από την Περσία ένας Ρουμάνος φίλος του Fermor, ένας καναπές που σκεπαζόταν με λινό υφασμένο στην Αράχοβα, ένα χοντρό κοντάρι από ξύλο τικ για να φτάνεις στα πάνω ράφια της βιβλιοθήκης, από αυτά που έφτιαχναν στο Χονγκ Κονγκ για τους Ινδούς ευγενείς που ήθελαν να σκαρφαλώσουν στη ράχη του ελέφαντα, το τραπέζι από το ερυθρό μάρμαρο της Βερόνας που «κάνει ακόμη και το ταπεινότερο γεύμα, ένα πιάτο φακές με λάδι να μοιάζει με πλουσιοπάροχο συμπόσιο», έργα ζωγραφικής του Γκικα, του Lucian Freud, του Craxton, και βέβαια, το χαγιάτι με τις σχεδόν 200 περσίδες και τη «σκιερή σπηλιά, ένας χώρας ιδανικός για τον υπνάκο μιας αγριόγατας, αν τραβήξει κάνεις τις βαριές κουρτίνες από στωματσοπάνο με τις οριζόντιες ρίγες», είναι μερικές από τις ψηφίδες που συνέθεταν τον μικρόκοσμο του Fermor, όπως τον περιέγραφε ο ίδιος και σήμερα μπορείς να τον απολαύσεις επισκεπτόμενος το χώρο κατά τις προγραμματισμένες ξεναγήσεις σε εβδομαδιαία βάση.
Χτισμένη με ασβεστόλιθο από τον Ταΰγετο και ξεθωριασμένα κεραμίδια που όπως αναφέρει ο Φερμορ μετα τους σεισμούς στην Πελοπόννησο επεσαν, σαν τα κοράκια, και τα μάζεψαν για πενταροδεκάρες, η κεντρική κατοικία, το πρώην γραφείο του συγγραφέα, εκεί που απομονωνόταν για να γράψει, και η πρώην δευτερεύουσα κατοικία (έξω από τη μάντρα) αποτελούν πλέον τους χώρους φιλοξενίας, τους «ξενώνες» του κέντρου. Το πρώην τεραστίων διαστάσεων κοτέτσι, στεγάζει τους σημερινούς βοηθητικούς χώρους του σπιτιού. Με ελάχιστες παρεμβάσεις, δημιουργήθηκαν 5 ανεξάρτητοι χώροι διαμονής οι οποίοι περιλαμβάνουν ο καθένας από ένα υπνοδωμάτιο, έναν χώρο εργασίας και μπάνιο. Η ρύθμιση αυτή εξασφαλίζει και στους 5 φιλοξενούμενους έναν χώρο φιλοξενίας ευρύχωρο, ώστε να δίνεται η δυνατότητα απομόνωσης και ανεμπόδιστης συγκέντρωσης. Παράλληλα, οι κοινόχρηστοι χώροι θα μπορούν να χρησιμοποιούνται ως χώροι χαλάρωσης και διαλόγου.
Επίσκεψη και διαμονή
Για επισκέψεις κάθε Τρίτη, Πέμπτη και Σάββατο, στις 11π.μ., είναι απαραίτητη η προσυνεννόηση στο leighfermorhouse@benaki.gr και το 2103671090 (Δευτ.-Πεμ., 10 π.μ.-6μ.μ.). Το καλοκαίρι νοικιάζεται για διαμονή μέσω των Aria Hotels (ariahotels.gr) ως ενιαία βίλα για δέκα άτομα ή ως μεμονωμένες δίκλινες κατοικίες.
© φωτογραφιών: Leonidas Kourgiantakis
