Παρότι για τους κάθε λογής φιλόμουσους, τα ποτ-πουρρί προγράμματα είναι κατ’αρχάς ευχάριστα, η λογική και η συνοχή τους σπανίως είναι αυτονόητες, ενώ και ο βαθμός προετοιμασίας τους δεν είναι συχνά ιδανικός, λόγω του σχετικά μικρού αριθμού δοκιμών για έργα διαφορετικών απαιτήσεων, ιδίως όταν μέρος των συντελεστών είναι εγκατεστημένοι στο εξωτερικό.
Παρότι η συναυλία της 29/3 υπό τον ικανό Αμερικανό αρχιμουσικό Λέβι Χάμμερ είχε ως τίτλο "Μουσική και ποίηση", υποδηλώνοντας τις σχέσεις μεταξύ των δύο τεχνών, σε αυτόν ανταποκρίνονταν μόνο τα 2 κεντρικά από τα συνολικά 4 έργα.
Το εναρκτήριο συμφωνικό ποίημα "Γανυμήδης" της τόσο ταλαντούχας Λίνας Τόνια, που ακούσθηκε σε α’ παγκόσμια εκτέλεση, βασίσθηκε στον ήχο του διαστήματος και συγκεκριμένα σε αυθεντικό υλικό προερχόμενο από το φυσικό ήχο του Γανυμήδη (δορυφόρο του πλανήτη Δία), όπως καταγράφηκε το 1996 από το διαστημόπλοιο Galileo της NASA. Για την αρμονική δομή της καλογραμμένης, 10λεπτης διάρκειας σύνθεσης αξιοποιήθηκαν 66 από τις 146 καταγραφείσες συγχορδίες, δημιουργώντας ένα πλούσιο και γεμάτο αντιθέσεις ηχοχρωματικό περιβάλλον με έντονη την επιρροή των σχετικών αναζητήσεων ενός Λίγκετι. Ηχητικά clusters και έντονη κινητικότητα (εξάρσεις/υφέσεις) οριοθέτησαν ένα πυκνό ηχητικό τοπίο, τον αντίκτυπο του οποίου ενίσχυσε η προβολή εικόνων και βίντεο από το διάστημα.
Ακολούθησε το "Ρέκβιεμ για το τέλος του έρωτα" για σοπράνο, ανδρική χορωδία και ορχήστρα δωματίου του -παρόντος στην αίθουσα- Γιώργου Κουμεντάκη, ουσιαστικά μια μελοποίηση του ποιήματος "Λάζαρος" του πρόωρα χαμένου λόγω ασθενείας Δημήτρη Καπετανάκη, που ανέγνωσε πριν την εκτέλεση η ηθοποιός Κόρα Καρβούνη. Στο πρωτοπαρουσιασθέν το 1995, ημίωρης διάρκειας έργο, που είναι αφιερωμένο στη μνήμη των θυμάτων του AIDS και τον κοινωνικό στιγματισμό τους, η ανδρική χορωδία αναλαμβάνει τον ρόλο του αρχαίου Χορού, ενώ η φωνή της υψιφώνου συμβολίζει την ψυχή που βρίσκεται στο "πέρασμα" από τη ζωή στον θάνατο.
Η υποβλητική διεύθυνση του Χάμμερ φώτισε τις ενορχηστρωτικές ιδιαιτερότητες, όπως τις τόσο δημοφιλείς την δεκαετία του ’90 επιρροές από τον "ιερό" μινιμαλισμό (πχ. Γκούρετσκι) και το "φασματικό" ηχόχρωμα, διατηρώντας εσωτερικό παλμό στην τραυματικού λυρισμού αφήγησηκαι αποδίδοντάς την με εκφραστικότητα. Θετική ήταν η συμβολή τόσο του ανδρικού φωνητικού συνόλου "ΜεῙΖοΝ" (διεύθυνση: Αγαθάγγελος Γεωργακάτος), όσο και της υψιφώνου Αφροδίτης Πατουλίδου, το ορθοτονικά ακριβές τραγούδι της οποίας ήχησε πιο άνετο στην ψηλή απ’ό,τι στη χαμηλή φωνητική περιοχή.
Το δεύτερο μέρος του προγράμματος ξεκίνησε με την σπάνια παρουσιαζόμενη νεανική καντάτα του Ντεμπυσσύ "Η ευλογημένη δεσποσύνη", για γυναικείες σόλο φωνές και χορωδία και ορχήστρα, η οποία βασίζεται στο ομώνυμο ποίημα του προραφαηλίτη Βρετανού ποιητή και ζωγράφου Ροσσέττι με θέμα τον ερωτικό πόθο που αισθάνεται για τον αγαπημένο της μια κόρη που πεθαίνει και πηγαίνει στον παράδεισο. Γραμμένο σε μια περίοδο που ο Γάλλος συνθέτης βρισκόταν υπό την επιρροή του Βάγκνερ και των συμβολιστών ποιητών, το έργο αποδόθηκε -έστω και χωρίς την δεύτερη προβλεπόμενη γυναικεία φωνή (μεσοφώνου ή κοντράλτο)- επιτυχημένα, λόγω της προσπάθειας του Χάμμερ να αντλήσει ευπρόσδεκτη διαφάνεια ήχου από την ΚΟΑ, του καλοεστιασμένου και ευκρινούς άρθρωσης τραγουδιού του γυναικείου φωνητικού συνόλου "Εquábili" (διεύθυνση: Αγαθάγγελος Γεωργακάτος), αλλά και της αέρινης ρευστότητας και ευαισθησίας ερμηνείας της σολίστ, υψιφώνου Λένιας Ζαφειροπούλου, η οποία διέθετε και αίσθηση του ύφους και καθαρότητα εκφοράς του αδόμενου λόγου. Όμως, ο αισθησιασμός της γραφής θα δικαιωνόταν από ένα ηχοχρωματικά πιο παστέλ ορχηστρικό παίξιμο (ιδίως από πλευράς εγχόρδων) και ακόμη περισσότερες εκλεπτύνσεις δυναμικής, πολλώ δε μάλλον που η -αδύναμου όγκου- φωνή της σολίστ δεν μπορούσε εύκολα να διαπεράσει τη μεγάλη ορχήστρα και την εμπλουτισμένη με μεσαιωνικούς τροπικούς απόηχους βαγκνέρια ενορχήστρωση.
Η βραδιά ολοκληρώθηκε με το "Κοντσέρτο για 2 πιάνα και ορχήστρα" του Μαρτινού, που απέδωσαν οι καταξιωμένοι πιανίστες Παναγιώτης Τροχόπουλος και Απόστολος Παληός. Το σπανιότατα παρουσιαζόμενο -για πρώτη άραγε φορά παιχθέν στην Ελλάδα;- κοντσέρτο είναι ένα έργο που σφύζει από ζωντάνια και ενέργεια, πλούσια ορχηστρικά ηχοχρώματα και συγκοπτόμενους ρυθμούς που ανάγονται στην τζαζ, καθώς γράφτηκε κατά την παραμονή του συνθέτη στις ΗΠΑ. Οι εξίσου εμφανείς επιρροές στο ώριμο ιδίωμα του Τσέχου συνθέτη από τους Στραβίνσκυ, Προκόφιεφ, Μπάρτοκ αλλά και τη λαϊκή μουσική της πατρίδας του συγκεράζονται σε μία σύνθεση εξόχως νεοκλασικιστικής αισθητικής και πνευματώδους/παιχνιδιάρικου χαρακτήρα, που -οφείλουν να- καθορίζουν το στίγμα κάθε ερμηνείας της. Παρότι οι δύο σολίστ ανταποκρίθηκαν με άνεση στις μεγάλες (δεξιο)τεχνικές απαιτήσεις της γραφής, το συστηματικά γρήγορο και δυνατό παίξιμό τους (όχι μόνο στα ακραία μέρη) θόλωνε τη φραστική και αλλοίωνε τις ηχητικές ισορροπίες με την ορχήστρα, που ενίοτε επιχειρούσε -ως μη ώφειλε!- να τους ανταγωνίζεται. Αναπόδραστα, δεν έλειψαν σολιστικά ολισθήματα και κατά τόπους αποσυντονισμοί…
Καμία αντίρρηση, αντιθέτως, για το συναρπαστικό ανκόρ, την "Ταραντέλλα" από τη ρομαντική "Σουίτα για δύο πιάνα αρ. 2" του Ραχμάνινοφ, αληθινό πυροτέχνημα επίδειξης της αδιαμφισβήτητα λαμπερής τεχνικής και του μεγάλου ήχου των δύο μουσικών!
Αν στη συναυλία της 29/3 ο Χάμμερ έκανε αξιοπρόσεκτη προσπάθεια αποκωδικοποίησης άγνωστων εν πολλοίς έργων, σε αυτήν της 1/3 μ’ένα πρόγραμμα ακόμη λιγότερo συνεκτικό (από πλευράς ύφους και αισθητικής) υπό τον παραπλανητικό τίτλο "Μερικοί το προτιμούν μπλε", που παρέπεμπε μόνο στο καταληκτικό έργο της βραδιάς, η ακριβής μουσική διεύθυνση του αρχιμουσικού Κορνήλιου Μιχαηλίδη ήχησε αρκετά συγκρατημένη εκφραστικά.
Τα πράγματα κύλησαν καλύτερα στο πρώτο μισό της βραδιάς, που ξεκίνησε με το περίφημο "Αναπάντητο ερώτημα" του Άιβς, ένα σύντομο νεο-ρομαντικό κομμάτι, στο οποίο τα τοποθετημένα στο παρασκήνιο ξύλινα πνευστά, λειτουργώντας ως ανεξάρτητη ομάδα, με επικεφαλής την τρομπέτα (θαυμάσια σόλι Καραμπέτσου!) παρουσιάζουν πάνω στον χαμηλόφωνο ηχητικό καμβά των εγχόρδων ένα μικρό μοτίβο, που παραπέμπει στο "αιώνιο ερώτημα της ύπαρξης". Στο έργο αυτό ο ακροατής έρχεται σε επαφή με μερικά καίρια χαρακτηριστικά της γραφής του Αμερικανού συνθέτη, όπως είναι τα "στερεοφωνικά" ηχητικά εφέ, ο αλεατορισμός -με ηχητικά επίπεδα που κινούνται με διαφορετικές ταχύτητες και δυναμικές-, ο μουσικός συμβολισμός και η πολυτονικότητα. Τούτα τα νεωτερικά στοιχεία όπως και τη μυστηριώδη, υπαινικτική διάθεση του έργου ανέδειξε γλαφυρά ο αρχιμουσικός, συντονίζοντας επαρκώς τα επί και εκτός σκηνής δρώμενα.
Τιμώντας καθυστερημένα την 200ή επέτειο από τη γέννηση του Εντουάρ Λαλό (που συμπληρώθηκε πέρσι), ακολούθησε η εκτέλεση της άλλοτε δημοφιλούς "Ισπανικής Συμφωνίας για βιολί και ορχήστρα", με σολίστ την Δανάη Παπαματθαίου-Μάτσκε.
Η -συνεπής με μοντέρνες ερμηνευτικές τάσεις- προσέγγιση της βιολίστριας να αποφύγει την έντονη προβολή του -διάχυτου, πάντως- "ισπανικού" στοιχείου της γραφής δεν συνοδεύθηκε από σφιχτοδεμένη φραστική και απόλυτη δεξιοτεχνική ασφάλεια, ενώ και η ορθοτονία δεν υπήρξε ανεπίληπτη (ειδικά στα δύο άκρως απαιτητικά ακραία μέρη). Ενίοτε όξινος, ο ήχος της δεν διέθετε, εξάλλου, και την απαραίτητη δύναμη και ένταση για να συμπορεύεται αβίαστα με την πληθωρική ορχήστρα, προκαλώντας ανισορροπίες σ’ένα έργο όπου ο σολίστ αποτελεί ακατάπαυστα τον κύριο φορέα παρουσίασης και ανάπτυξης των μουσικών ιδεών. Επιτυχέστερα, με τη δέουσα μελωδικότητα/τρυφερότητα αλλά και ευφράδεια αφήγησης, ήχησε το andante. Στις συνολικά άνισες εντυπώσεις συνέβαλε η εκ του ασφαλούς, χωρίς ρυθμικό σφρίγος ορχηστρική συνοδεία, ενώ ιδιαίτερα ενόχλησε και το συστηματικό πλέον χειροκρότημα μετά από κάθε μέρος των ακροατών…
Θαυμάσια υπήρξε η εκτός προγράμματος ερμηνεία του κοσμαγάπητου "Διαλογισμού" από την όπερα "Θαΐς" του Μασνέ, όπου, πέραν του εκφραστικού παιξίματος της Παπαματθαίου-Μάτσκε, άξια αναφοράς υπήρξε η συμβολή της αρπίστριας Γωγώς Ξαγαρά.
Και το δεύτερο μέρος του προγράμματος συνοδεύθηκε από -ισχυρές- επιφυλάξεις.
Στην -εκδοχή για ορχήστρα εγχόρδων- της "Νύχτας Εξαΰλωσης" του Σαίνμπεργκ, έλειψαν οι αντιθέσεις και οι αιχμές που θα τόνωναν την αφήγηση και θα ανεδείκνυαν εντελέστερα, πιο "εξπρεσιονιστικά", τον αισθησιασμό και την τραγικότητα της γραφής. Παρότι η ΚΟΑ διαθέτει πλέον ένα φερέγγυο σώμα εγχόρδων, η ποιότητα ήχου, άρθρωσης και φραστικής τους δεν είναι ακόμη τόσο τελειοθηρικά καλλιεργημένη για να επιτρέψει την δέουσας εκφραστικότητας αναμέτρηση μ’αυτό το γνήσιο μετα-ρομαντικό αριστούργημα με τις έντονες επιρροές από την αρμονική γλώσσα του Βάγκνερ. Θα ήταν, όμως, άδικο να μην εξαρθούν οι έξοχες σολιστικές συνεισφορές της εξάρχουσας Κατερίνας Χατζηνικολάου και της κορυφαίας στις βιόλες Ενκέλας Κοκολάνη.
Η βραδιά ολοκληρώθηκε με την κοσμαγάπητη "Γαλάζια ραψωδία" του Γκέρσουιν, που δόθηκε στην ενορχήστρωση του Φέρντι Γκροφέ. Από την εισαγωγική φράση του κλαρινέτου (Κώστας Τζέκος) και μέχρι το φινάλε, η σύνθεση αποτελεί ένα ιδιότυπο όσο και γοητευτικό μείγμα τζαζ και συμφωνικής μουσικής, ρυθμού και μελωδικότητας. Αν ο πιανίστας Χάρης Δημαράς διέθετε και την αίσθηση του σουίνγκ και το συνδυασμό δεξιοτεχνίας και πλαστικότητας που απαιτεί από τον σολίστ η παρτιτούρα, η δικαίωσή της προϋποθέτει και την εξίσου κομβική εκρηκτική ορμή και ζωντάνια από την ορχήστρα. Δυστυχώς, αυτή ήχησε απρόσμενα "βαριά", συμφωνική, ανεξαρτήτως των εξαιρετικών συνεισφορών των χάλκινων πνευστών, όπως η τρομπέτα του Καραμπέτσου, το τρομπόνι του Θεοδώρου και τα υπό τον Σίσκο κόρνα…
Σε ανάλογο μήκος κύματος κινήθηκε και το ανκόρ του Δημαρά, το γοητευτικό "Embraceable You", 4η από τις "7 Δεξιοτεχνικές σπουδές" που ο σπουδαίος Αμερικανός πιανίστας Ερλ Ουάιλντ συνέθεσε (μετέγραψε για πιάνο) πάνω σε τραγούδια του Γκέρσουιν.
Λεζάντα πρώτης φωτογραφίας: Οι πιανίστες Παναγιώτης Τροχόπουλος (δεξιά) και Απόστολος Παληός (αριστερά) ερμηνεύουν το "Κοντσέρτο για 2 πιάνα και ορχήστρα" του Μαρτινού συνοδευόμενοι από την ΚΟΑ υπό τον Λέβι Χάμμερ ("Αίθουσα Χρήστος Λαμπράκης" Μεγάρου Μουσικής Αθηνών, 29/3) © Μαργαρίτα Νικητάκη
