Ο συνδυασμός προγραμμάτων με δημοφιλή πιανιστικά κοντσέρτα και εκτενείς συμφωνίες του ρομαντισμού με την παρουσία ικανότατων σολίστ και αρχιμουσικών εγγυήθηκαν την αθρόα προσέλευση του κοινού σε δύο τακτικές συναυλίες της Κρατικής Ορχήστρας Αθηνών στην "Αίθουσα Χρήστος Λαμπράκης" του Μεγάρου Μουσικής στις αρχές Νοέμβρη και Δεκέμβρη.
Τις προάλλες (1/12), η ΚΟΑ μετακάλεσε έναν από τους πιο δραστήριους Ευρωπαίους αρχιμουσικούς της νεώτερης γενιάς, τον Γερμανό Κορνέλιους Μάιστερ. Μία εξίσου δραστήρια Ελληνίδα πιανίστα, η Αλεξία Μουζά ερμήνευσε το 1ο Κοντσέρτο για πιάνο και ορχήστρα του Τσαϊκόφσκι, με το οποίο άνοιξε η βραδιά.
Η 34χρονη σολίστ διαθέτει, αναμφίβολα, όλα τα απαραίτητα τεχνικά μεγέθη για να αναμετρηθεί με άνεση με το συγκρουσιακής δραματουργίας αριστούργημα: μεγάλο, στιβαρό, επιθετικό ήχο, εντυπωσιακή δεξιοτεχνία, άρτια αντίληψη του μουσικού συντακτικού, ψυχραιμία και ακρίβεια ανακλαστικών. Από τα πρώτα κιόλας μέτρα του μεγαλειώδους εναρκτήριου μέρους ήταν προφανής η ικανότητά της να αίρεται πέρα και πάνω από την - άκρως ανταγωνιστική!- ορχήστρα, αλλά και να διαλέγεται μαζί της, αξιοποιώντας (και) ενδιαφέρουσες εκλεπτύνσεις δυναμικής. Η εκτενέστατη δεξιοτεχνική καντέντσα (ακόμη κι όταν κατά τόπους η άρθρωση δεν ήταν πεντακάθαρη) προκάλεσε το θαυμασμό. Η σβελτάδα της ορχηστρικής συνοδείας δεν άμβλυνε τη φροντισμένη απόδοση της κοσμαγάπητης πληθωρικής μελωδίας.
Ο λυρισμός του δεύτερου μέρους αναδείχθηκε χωρίς περιττούς συναισθηματισμούς, ενώ στην όλη αποφόρτιση συνέβαλαν καθοριστικά τα ποιητικά σόλι των ξύλινων (Γιάρκε, Βάμβας, Αλέξανδρος Οικονόμου) και το μαλακό, τρυφερό παίξιμο των εγχόρδων (και δη των υπό τον Τιμόθεο Γαβριηλίδη-Πέτριν βιολοντσέλων). Πάθος, ένταση και γρήγορα τέμπι από πλευράς τόσο σολίστ όσο και μουσικής διεύθυνσης χαρακτήρισαν το έντονα λικνιστικό, καταληκτικό allegro con fuoco, έστω και με το τίμημα μικροατελειών από πλευράς φινιρίσματος φραστικής και συντονισμού.
Συνολικά, μια πολύ επιτυχημένη ερμηνεία, σύγχρονη στην "απορομαντικοποιημένη" -τουλάχιστον πιανιστικά- οπτική της, που επιβεβαίωσε, πάντως, ότι για τη νεώτερη γενιά μουσικών η κατανόηση των εκφραστικών και συναισθηματικών μεγεθών της ρομαντικής μουσικής δεν είναι ίσως το κύριο μέλημα/ζητούμενο.
Εκτός προγράμματος, η Μουζά απέδωσε ανεπιτήδευτα το 5ο Πρελούδιο του έργου 32 του Ραχμάνινωφ.
Το υπό τον τίτλο "Ρομαντισμός στα άκρα" πρόγραμμα ολοκληρώθηκε με την εξίσου δημοφιλή 4η Συμφωνία του Μπρούκνερ, προάγγελο (;) ενός αφιερώματος του συνόλου στη συμπλήρωση -το 2024- 200 χρόνων από τη γέννηση του μεγάλου Αυστριακού συνθέτη.
Η ΚΟΑ έχει ερμηνεύσει σχετικά συχνά κατά το παρελθόν το συγκεκριμένο έργο (στην ίδια, οριστική εκδοχή του 1878/1880), ενώ και ο αρχιμουσικός το γνωρίζει σε βάθος και έχει ήδη ηχογραφήσει επιτυχώς. Το ότι ο 43χρονος Μάιστερ θεωρείται σήμερα ένας από τους καλύτερους ερμηνευτές του Μπρούκνερ επιβεβαιώθηκε από τη ...μη χρήση της παρτιτούρας και τη μεγάλη πλαστικότητα και αφηγηματική ευφράδεια της διεύθυνσης.
Αυτή ανταποκρίθηκε αβίαστα στις ειδικές επιταγές της πεμπτουσιακά ρομαντικής μουσικής δραματουργίας, με τις εναλλαγές μεταξύ υψιπετών, μεγαλόπρεπων ενοτήτων και στοχαστικά λυρικών, έντονα μελωδικών ξέφωτων. Αέναη ωστική ορμή, εύροες ταχύτητες και διακυμάνσεις δυναμικής, σωστά σταθμισμένες επιταχύνσεις/επιβραδύνσεις και κυμαινόμενες συστολές/διαστολές χρόνων αξιοποιήθηκαν παράλληλα με έντονο ρυθμικό παλμό και υποδειγματικό σεβασμό των αγωγικών ενδείξεων!
Πέρα από την κατανόηση της περίπλοκης -σε δομή και κλίμακα μεγεθών- μουσικής γλώσσας του Μπρούκνερ, ο Μάιστερ φώτισε -λόγω της εξίσου ισχυρής οπερατικής εμπειρίας του- και τη μεταφυσική της διάσταση, μέσω προσεγμένων μεταπτώσεων ρευστότητας και της θεατρικής ανάδειξης της πληθώρας των μελωδικών θεμάτων ή των εξίσου κρίσιμων στίξεων και παύσεων.
Για μια ακόμη συναυλία προκάλεσε εντύπωση ο μεγάλος, μεστός αλλά και ευέλικτος ήχος του συνόλου, τον οποίο τιθάσευσε ο αρχιμουσικός, παρότι η έλλειψη εντελέστερης ηχητικής διαφάνειας δεν επέτρεπε ενίοτε -ειδικά στο φινάλε- ένα πιο κρυστάλλινα καθαρό χτίσιμο των κορυφώσεων. Όλες οι ορχηστρικές υποομάδες ανταποκρίθηκαν με ακρίβεια και εγρήγορση στις διόλου αυτονόητες απαιτήσεις της "Ρομαντικής" συμφωνίας, ειδικά στα δύο πρώτα μέρη. Εστιασμένο παίξιμο από τα έγχορδα (με εξάρχουσα την Χατζηνικολάου) και δη από τα τσέλα αλλά και τις βιόλες -υπό την Κοκολάνη- στο andante, quasi allegretto, νηφάλιες συνεισφορές των ξύλινων (προεξάρχοντος του φλάουτου του Γιάρκε), εξαιρετικά σταθερά χάλκινα (πρωτίστως τα κόρνα με τα θαυμάσια σόλι του Σαλβάνου, αλλά και τα τρομπόνια υπό τον Αυγερινό, η τούμπα του Ραράκου) και ρυθμικά ανεπίληπτα τύμπανα του Δεσύλλα, στο πολυαναμενόμενο ντεμπούτο του με την ΚΟΑ. Εύλογες και δίκαιες οι επευφημίες του κοινού!
Λιγότερο προφανείς φάνηκαν οι θυελλώδεις επιδοκιμασίες των ακροατών στο φινάλε της συναυλίας της ΚΟΑ της 3/11 υπό τον Άγγλο αρχιμουσικό Φίνεγκαν Ντάουνι Ντήαρ, μετά το πέρας της εκτέλεσης του 2ου Κοντσέρτου για πιάνο και ορχήστρα του Ραχμάνινωφ με σολίστ τον Κίριλ Γκέρσταϊν.
Τιμώντας τη φετινή επέτειο 150 χρόνων από τη γέννηση του διάσημου Ρώσου πιανίστα και συνθέτη, η ΚΟΑ προσέφερε -μετά τα Κοντσέρτα αρ. 3 και 4 και τη "Ραψωδία σ’ένα θέμα του Παγκανίνι"- και το 2ο Κοντσέρτο, προσκαλώντας ως σολίστ τον διακεκριμένο Ρωσοαμερικανό πιανίστα, του οποίου μόλις κυκλοφόρησε η ηχογράφηση με τη Φιλαρμονική του Βερολίνου!
Η συναυλία επιβεβαίωσε τις εντυπώσεις της δισκογραφικής κατάθεσης: η αρκετά προσωπική, "αντικειμενική" ερμηνεία του βασίζεται περισσότερο στην ανάδειξη της στιβαρής αρχιτεκτονικής παρά του συναισθηματικού φορτίου της απερίφραστα ρομαντικής γραφής. Ρωμαλέος ήχος, στέρεη δεξιοτεχνία, εγρήγορση, σχεδόν φρενήρη τέμπι, αρκετές διακινδυνεύσεις (που ήχησαν μανιερίστικες στο καταληκτικό allegro scherzando) συνδυάσθηκαν με νηφάλιο, ενίοτε στεγνό συναίσθημα (π.χ. στο ενδιάμεσο adagio sostenuto). Το αθλητικό, ατελούς καντάμπιλε παίξιμο του 44χρονου σολίστ δεν δικαίωσε τη διάχυτη μελωδική ομορφιά και συναισθηματική γενναιοδωρία της παρτιτούρας, δηλαδή τον εκφραστικό πυρήνα της μουσικής δραματουργίας!
Ατελή στήριξη παρέσχε και η αδρομερής και ελάχιστα πιστή στις αγωγικές ενδείξεις μουσική διεύθυνση του Ντάουνι Ντήαρ, ο οποίος δεν κατάφερε να σταθμίσει τις ηχητικές ισορροπίες με την ορχήστρα, που έπαιζε πολύ δυνατά και ανταγωνιστικά προς τον σολίστ (καλύπτοντάς τον συχνά) ακόμη και στο εναρκτήριο moderato! Ο ασυνήθιστα μεστός ήχος των εγχόρδων δυσχέραινε την κρίσιμη για τη μουσική του Ραχμάνινωφ πλαστικότητα φραστικής. Κρατάει κανείς στη μνήμη μόνο την όμορφη ανάδειξη του λυρικού, νοσταλγικού θέματος του αργού μέρους από τα ξύλινα (Γιάρκε και Κ. Τζέκος).
Ο Γκέρσταϊν έδειξε άλλες ποιότητές του στο ανκόρ, μια πιανιστική μεταγραφή (από τον ίδιο) του τρυφερού τραγουδιού "In the silence of the secret night" (τρίτης από τις 6 Ρομάντζες του έργου 4) του Ραχμάνινωφ.
Σαφώς καλύτερα -αν και όχι ιδανικά- κύλησαν τα πράγματα στο πρώτο μισό της βραδιάς, που κάλυψε η εκτέλεση της εκτενούς 2ης Συμφωνίας του Έλγκαρ.
Το εμβληματικό έργο του βρετανικού ρομαντισμού ξεχωρίζει για τη συναισθηματική πληθωρικότητά του, αντανακλά δε εξωμουσικά γεγονότα (θανάτους, ταξιδιωτικές εντυπώσεις κλπ) που επηρέασαν τον Άγγλο μουσουργό κατά το χρόνο σύνθεσής του. Η γραφή θυμίζει συχνά αυτήν των Μπραμς και Ρίχαρντ Στράους σε ό,τι αφορά τη φιλόδοξη ενορχήστρωση με την πληθώρα μελωδικών θεμάτων, αλλά ξεχωρίζει και για την αέναη εναλλαγή διαθέσεων, καθώς στις αισιόδοξες παραγράφους αντιτίθενται άλλες με έντονη θλίψη, νοσταλγικότητα ή παραίτηση.
Καθοριστικής σημασίας για την επιτυχή απόδοση της ιδιότυπα εμπύρετης δραματουργίας της είναι η ευγένεια ήχου των εγχόρδων και η ικανότητα πλαστικού σχηματισμού των μουσικών φράσεων. Με δεδομένη την ελάχιστη εξοικείωση της ΚΟΑ με το συγκεκριμένο, βρετανικό συμφωνικό ρεπερτόριο, αυτή η πρώτη αναμέτρηση υπό την προσεκτική, ασφαλή μπαγκέτα του Ντάουνι Ντήαρ κρίνεται οπωσδήποτε ικανοποιητική. Παρά τη ρευστότητα και την αίσθηση χρόνου της αναλυτικής μουσικής του διεύθυνσης, ο συντονισμός δεν ήταν πάντοτε απρόσκοπτος στα δύο σύνθετα ακραία μέρη με τις συνεχείς εναλλαγές λυρικών-δραματικών θεμάτων, τα οποία θα πρόβαλαν με μεγαλύτερη γλαφυρότητα, αν ο ορχηστρικός ήχος ήταν πιο εστιασμένος, η άρθρωση πιο σφιχτή και οι ισορροπίες δυναμικής πιο φίνες.
Όμως, στο υπνωτιστικής ομορφιάς larghetto (με το υποβλητικό πένθιμο εμβατήριο) και το δυσκολότατο ροντό με τα απανωτά περάσματα ευχαρίστησε η ικανότητα διαρκούς πύκνωσης/αραίωσης του ήχου των εγχόρδων (των οποίων ηγήθηκαν οι εξαίρετοι Κατερίνα Χατζηνικολάου και Τιμόθεος Γαβριηλίδης-Πέτριν), οι ποιητικές συνεισφορές των ξύλινων πνευστών (Γιάρκε, Βάμβας, Κ. Τζέκος, Λιοδάκης) αλλά και η σταθερότητα στα κρεσέντι των χάλκινων (π.χ. τα μαλακά κόρνα υπό τον Σίσκο).
Μια ερμηνεία με συνολικά θετικό πρόσημο που πρέπει να ενθαρρύνει την ΚΟΑ να συνεχίσει την εξερεύνηση της αγγλικής μουσικής – γιατί όχι με τον ίδιο, διεθνώς ανερχόμενο 33χρονο αρχιμουσικό;
Λεζάντα πρώτης φωτογραφίας: Η πιανίστα Αλεξία Μουζά ερμηνεύει το 1ο Κοντσέρτο για πιάνο του Τσαϊκόφσκι, συνοδευόμενη από την ΚΟΑ υπό τον αρχιμουσικό Κορνέλιους Μάιστερ ("Αίθουσα Χρήστος Λαμπράκης" Μεγάρου Μουσικής Αθηνών, 1/12) © Μαργαρίτα Νικητάκη
