© Χάρης Ακριβιάδης
Πολύτιμες συναυλίες μουσικής δωματίου με εκλεκτούς σολίστ και ψαγμένα προγράμματα φιλοξενεί φέτος το Μέγαρο Μουσικής Αθηνών στο πλαίσιο του κύκλου "Έλληνες σολίστ στην Αίθουσα Δημήτρης Μητρόπουλος". 3 εκδηλώσεις έχουν προγραμματισθεί το πρώτο τρίμηνο της νέας χρονιάς, 5 είχαν προηγηθεί στην περίοδο μέχρι τα Χριστούγεννα.
Τις προάλλες (17/1) παρακολουθήσαμε ένα από κάθε άποψη συναρπαστικό ρεσιτάλ μουσικής δωματίου που έδωσαν η βιολίστρια Δανάη Παπαματθαίου-Μάτσκε, η τσελίστα Κέρστιν Φελτς και ο πιανίστας Ούβε Μάτσκε. Ακούσθηκαν το 1ο "Τρίο με πιάνο" του Μπραμς και το 2ο του Σοστακόβιτς.
Καταγόμενη, όπως και ο Μάτσκε, από την -πρώην Ανατολική- Γερμανία, η Φελτς εντάχθηκε αβίαστα στο γνωστό ντούο κόρης-πατέρα. Η ώσμωση επιτεύχθηκε όχι μόνο λόγω της δεξιοτεχνικής αρτιότητας και ορθοτονίας των 3 μουσικών, αλλά και λόγω της ιδανικής πρόσμιξης των διακριτών ποιοτήτων ενός εκάστου: του θερμού ηχοχρώματος και της νηφάλια ρομαντικής προσέγγισης της τσελίστριας, του μυώδους, γεμάτου αυτοπεποίθηση, παλμό αλλά και εκφραστικά πλούσιου, με πληθώρα εκλεπτύνσεων παιξίματος της βιολίστριας, των ρυθμικά πεντακάθαρων, πιο εγκεφαλικών, αλλά αρχιτεκτονικά πάντοτε καίριων παρεμβάσεων του πιανίστα.
Το θαυμασμό προκαλούσε διαρκώς ο τρόπος με τον οποίο κάθε μουσικός καθιστούσε αισθητή την ατομική του φωνή και ιδιοσυγκρασία, χωρίς να χάνεται όμως ούτε στιγμή η χαρά της συμμετοχής στο σχηματισμό με ό,τι αυτό συνεπαγόταν, εύλογα, για τη συνοχή, τον ειρμό και τη συνολική εποπτεία της εκτέλεσης. Εξίσου κομβική στάθηκε η ικανότητα διαφοροποίησης της ερμηνείας ανάλογα με το έργο και την εποχή του, που βασίσθηκε στην κατανόηση του περιεχομένου του αλλά και τη διαμόρφωση των μουσικών φράσεων μέσα από αυξομειώσεις ταχύτητας ή δυναμικής, ή ακόμη μέσα από τονισμούς, κατά περίπτωση περισσότερο δραματικούς ή διακριτικούς.
Το "Τρίο για πιάνο, βιολί και βιολοντσέλο αρ. 1", έργο 8 του Μπραμς, νεανική σύνθεση (1853/1854) που δόθηκε στην αναθεωρημένη εκδοχή της ωριμότητάς του (1889), ερμηνεύθηκε με δραματική ένταση και ευγενές συναίσθημα (περισσότερο βορειοευρωπαϊκό παρά μεσογειακό), τα οποία ανέδειξαν πειστικά το βαθύ λυρισμό του. Βιολί και τσέλο (ιδίως στο εναρκτήριο allegro con brio και στο μέσο των δύο τελευταίων μερών) εναλλάχθηκαν στον πρώτο ρόλο, εκθέτοντας με ρευστότητα την τόσο καθοριστική στο συγκεκριμένο έργο ποικιλία μελωδικών θεμάτων. Στον ολοζώντανο διάλογο συνέβαλε το ρυθμικό υπόβαθρο που παρείχε το πιάνο με τις πεντακάθαρα αρθρωμένες παρεμβάσεις του. Εύροα τέμπι και σεβασμός στις αγωγικές ενδείξεις, πλαστικότητα φραστικής, αντιθέσεις και λεπτές ισορροπίες οριοθέτησαν μία θαυμάσια εκτέλεση, που φώτισε έξοχα κάθε γωνιά της συμφωνικών ποιοτήτων ρομαντικής παρτιτούρας.
Αλλαγή πλεύσης και στίγματος στο 2ο "Τρίο για βιολί, βιολοντσέλο και πιάνο" του Σοστακόβιτς (1944), έργο της εποχής του σοσιαλιστικού ρεαλισμού, έμφορτο εξωμουσικών συμφραζομένων. Εδώ η ερμηνεία υπήρξε εξίσου απαστράπτουσα και κρυστάλλινα ακριβής από τεχνικής πλευράς, αλλά εξπρεσιονιστικά αιχμηρή, δικαιώνοντας την ανήσυχη δραματουργία του.
Με πόση γλαφυρότητα ήχησαν τα αργά μέρη, το ελεγειακής, θρηνητικής διάστασης αρχικό andante - moderato (με το συγκινητικό εισαγωγικό σόλο της Φελτς) και η πένθιμη πασσακάλια (με τον συναισθηματικά φορτισμένο διάλογο βιολιού-βιολοντσέλου αλλά και το ανεπίληπτο πιανιστικό οστινάτο)! Με πόσο ωστικό παλμό αποδόθηκαν τα γρήγορα μέρη, το γκροτέσκο allegro con brio και το συγκλονιστικό καταληκτικό μέρος με τον "μακάβριο χορό" με τα εβραϊκά θέματα (σαφής υπαινιγμός στην εξελισσόμενη τότε εξόντωση της Εβραίων), που υπογράμμισε με τέχνη και σε βάθος λεπτομέρειας η Παπαματθαίου-Μάτσκε.
Το μεγάλης συγκινησιακής φόρτισης ακρόαμα συμπλήρωσε -εκτός προγράμματος- το αργό δεύτερο μέρος από το 3ο Τρίο του έργου 1 του Μπετόβεν, ολοκληρώνοντας μια υποδειγματική βραδιά, αληθινή όαση στο άνυδρο εγχώριο τοπίο της μουσικής δωματίου…
Από το αρχικό σετ εκδηλώσεων του κύκλου την προσοχή τράβηξε αυτή με τίτλο "Η εντός και καθ’ημάς θάλασσα" που προσέφεραν στις 28/11/2022 η υψίφωνος Αλεξία Βουλγαρίδου και η κιθαρίστρια Κορίνα Βουγιούκα.
Σε μια από τις σπάνιες εμφανίσεις στην πατρίδα της, η Βουλγαρίδου, διεθνώς καταξιωμένη λυρική τραγουδίστρια με μακρά και συνεπή παρουσία σε διεθνείς οπερατικές σκηνές, έδωσε ένα ρεσιτάλ έργων -άμεσα ή έμμεσα- συνδεδεμένων με την ποιητική και μουσική παράδοση χωρών της Μεσογείου (Ισπανία, Ιταλία, Ελλάδα, Κύπρος).
Το πρόγραμμα αποτέλεσε έναν περίπλου τραγουδιών (σε μεταγραφή για σοπράνο και κιθάρα από την Βουγιούκα και άλλους) συνθετών από την Ιταλία των 17ου και 19ου αιώνων (Τσέστι και Παριζότι), την Ισπανία του 20ού αιώνα (Ομπραδόρς και -τα γραμμένα για μεσόφωνο "Επτά ισπανικά τραγούδια" του- ντε Φάγια) και την Ελλάδα των 20ού (Ευαγγελάτος, Κωνσταντινίδης αλλά και τα ελληνικής έμπνευσης "Πέντε ελληνικά παραδοσιακά τραγούδια" του Ραβέλ) και 21ου αιώνων. Εν προκειμένω, ακούσθηκαν πρόσφατες δημιουργίες των Κωνσταντίας Γουρζή, Τάσου Ρωσόπουλου και Νέστορα Ταίηλορ με -ευθεία ή τεθλασμένη- αναφορά στο παραδοσιακό ιδίωμα.
Η ιδέα ήταν ενδιαφέρουσα (ιδίως ως προς την ποικιλία μουσικής απόδοσης του -παραδοσιακού ή λόγιου- ποιητικού κειμένου), η κιθάρα -έστω και μικροφωνικά ενισχυμένη- αποτελεί σταθερά έναν από τους πιο πιστούς συνοδοιπόρους της φωνής, η αξία και η σύμπνοια των δύο σολίστ αδιαμφισβήτητη. Όμως, η βραδιά άφησε συνολικά άνισες εντυπώσεις στο βαθμό που το ισχυρό, μεταλλικό τίμπρο της Βουλγαρίδου είναι ξεκάθαρα προορισμένο για την όπερα (πλέον και σε λυρικοδραματικούς ρόλους), αφήνοντας ελάχιστα περιθώρια για φωνητικές και εκφραστικές διαφοροποιήσεις, εκλεπτύνσεις και αποχρώσεις, ποιότητες εκ των ων ουκ άνευ για τον πιο οικείο, ιδιωτικών μεγεθών, εσωστρεφή κόσμο του έντεχνου τραγουδιού. Λιγότερη ένταση και περισσότερη αφηγηματική απλότητα θα υπηρετούσαν π.χ. καλύτερα τους σημαντικούς κύκλους των Ραβέλ και ντε Φάγια.
Εμβόλιμα, η Βουγιούκα απέδωσε με ύψιστη μουσικότητα μεταγραφές για σόλο κιθάρα (από τους Φουκούντα και Ρωσόπουλο αντίστοιχα) του 1ου από τα "Ποιητικά βαλς" του Γρανάδος και του παραδοσιακού της Θράκης "Βασιλκούδα".
Συγκεφαλαιωτικά, με δεδομένο ότι η Εθνική Λυρική Σκηνή δεν φαίνεται να ενδιαφέρεται σήμερα να μετακαλέσει την Βουλγαρίδου, ίσως το αθηναϊκό Μέγαρο και άλλοι θεσμοί να πρέπει να σκεφθούν σοβαρά τη φιλοξενία οπερατικών γκαλά, στα οποία θα αναδεικνύονται ιδανικά οι αρετές της σοπράνο από την Καβάλα – το Μέγαρο της Θεσσαλονίκης έχει ήδη δείξει το δρόμο…
Αντίστοιχες επιφυλάξεις συνόδευσαν άλλη μία εμφάνιση της Βουλγαρίδου εκείνο το διάστημα στο Μέγαρο (16/11/2022, "Αίθουσα Χρ. Λαμπράκης") στο πλαίσιο συναυλίας της Εθνικής Συμφωνικής Ορχήστρας της ΕΡΤ υπό τον Μύρωνα Μιχαηλίδη, αποκλειστικά με έργα Ρίχαρντ Στράους.
Σε αυτήν ερμήνευσε τα "Τέσσερα τελευταία τραγούδια", κύκλο που απαιτεί για την απόδοση των διαφορετικών διαθέσεών τουένα περισσότερο κρεμώδες, αισθησιακό φωνητικό ηχόχρωμα. Παρά το προσεγμένο, ευγενές τραγούδι και το σωστό εκφραστικό στίγμα της προσέγγισής της, η τρυφερότητα, η ανάταση, η έκσταση αλλά και η πένθιμη διάθεση που είναι ορατές σε κάθε τραγούδι δύσκολα δικαιώνονται από μία μυώδη φωνή, που καλείται μάλιστα να αντιπαλέψει και μια τεράστια ενορχήστρωση. Και σε αυτό το επίπεδο, παρά την προσπάθεια του αρχιμουσικού για πλαστικότητα στον χειρισμό της ταχύτητας και της μελωδικής γραμμής, το αποτέλεσμα ήταν μέτριο, λόγω των δυσκολιών στάθμισης των ηχητικών όγκων και των αδυναμιών και αποσυντονισμών της Ορχήστρας της ΕΡΤ.
Πολύ καλύτερα κύλησαν τα πράγματα στο εναρκτήριο έργο της βραδιάς, τον "Χορό των επτά πέπλων" από την όπερα "Σαλώμη", όπου ο καλός έλεγχος του Μιχαηλίδη συνδυάσθηκε με επαρκώς εστιασμένο ήχο των εγχόρδων και θαυμάσιες συνεισφορές ξύλινων πνευστών (Μακρή, Κοντός, Πολίτης) και κρουστών, αναδεικνύοντας καλά τον αισθησιασμό της γραφής.
Πολύ χειρότερα, όμως, αποδόθηκε το βασικό έργο της συναυλίας, το περίφημο -και πολύ ψηλότερων απαιτήσεων- συμφωνικό ποίημα "Τάδε έφη Ζαρατούστρα". Ο έμπειρος στο γερμανικό ρεπερτόριο αρχιμουσικός προσπάθησε να αντιμετωπίσει προσηκόντως -μέσω διακυμάνσεων δυναμικής, καλού χτισίματος κορυφώσεων, ρευστότητας αφήγησης- τη μεγαλειώδη παρτιτούρα, υποστηρίζοντας κατάλληλα τη μεγαλόστομη δραματουργία της: το έργο επιχειρεί να αποδώσει μουσικά το φιλοσοφικό ταξίδι του νιτσεϊκού ήρωα, τις μεγάλες και ευγενείς ιδέες, τα υψηλά ιδανικά. Όμως, ο καταφανώς περιορισμένος χρόνος δοκιμών δεν επέτρεψε να αντληθεί από τα -τόσο κρίσιμα για τη διατύπωση της στραουσικής συμφωνικής γλώσσας- έγχορδα μια τεταμένη, σφριγηλή, καλοεστιασμένη φραστική, που θα επέτρεπε πειστική ανταπόκριση στις απότομες μεταπτώσεις βάρους του συμφωνικού ήχου: αν οι υψιπετείς παράγραφοι απαιτούν ορμή, αυτές με ποιότητες μουσικής δωματίου αποδίδονται σωστά μόνο με τη δέουσα διαφάνεια ήχου... Την συνολικά αδρομερή εκτέλεση στιγμάτισαν, εξάλλου, ανεπανόρθωτα τα ιδιαιτέρως αισθητά τονικά ολισθήματα των κορυφαίων των εγχόρδων.
Η όλη βραδιά εκτυλίχθηκε μέσα σε έντονα φορτισμένο κλίμα, λόγω των εκτός και εντός της -κατάμεστης από μουσικούς και τους σταθερούς, δωρεάν "προσκεκλημένους" ακροατές του συνόλου- αίθουσας διαμαρτυριών για την απόφαση της διοίκησης της ΕΡΤ να συνάψει μόλις 28 συμβάσεις μίσθωσης έργου και για τα 3 Μουσικά Σύνολα (όταν οι κενές οργανικές θέσεις είναι συνολικά 117).
Οι ρίζες της κακοδαιμονίας της Ορχήστρας της Εθνικής μας Ραδιοτηλεόρασης είναι, ως γνωστόν, διαχρονικές: από την μη υπαγωγή της στο Υπουργείο Πολιτισμού και την προ δεκαετιών άρνηση των μουσικών της για μονιμότητα μέχρι το κλείσιμο της ΕΡΤ το 2013, και από την συνεχή αλλαγή μουσικών διευθυντών (με ενδεικτική την πρόσφατη -πλήρως αποσιωπηθείσα επικοινωνιακά- παραίτηση [;] του Γιώργου Πέτρου, που ανέλαβε επικεφαλής της Συμφωνικής τον Ιούνιο του 2020) μέχρι την αβεβαιότητα προγραμματισμού παραγωγών, ηχογραφήσεων και συναυλιών… Για να αποτραπεί η αναπόδραστη απαξίωση ενός εθνικά ανεκτίμητου -τουλάχιστον στις λοιπές πολιτισμένες χώρες- φορέα, απαιτείται μεγάλη σοβαρότητα και ένα ολοκληρωμένο σχέδιο δράσης, που πρέπει να εκπονηθεί και …υπηρετηθεί από όλα τα εμπλεκόμενα μέρη!
Λεζάντα κεντρικής φωτογραφίας: Η βιολίστρια Δανάη Παπαματθαίου-Μάτσκε, ο πιανίστας Ούβε Μάτσκε και η τσελίστα Κέρστιν Φελτς κατά τη διάρκεια του ρεσιτάλ τους στην "Αίθουσα Δημ. Μητρόπουλος" του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών (17/1)
