Ο Ελληνοκύπριος σκηνοθέτης μιλά για τον οπλισμένο με συστημικότητα αντιήρωά του, τους αναπάντεχους πρωταγωνιστές του και τα τολμηρά σκηνοθετικά βήματα που έκανε με το ολοκαίνουργιο μεσογειακό νουάρ του, «Το Μικρό Ψάρι».
Tο ραντεβού με τον Οικονομίδη δόθηκε στο Corais, γωνία Ιπποκράτους και Σκουφά, ένα από τα ελάχιστα εναπομείναντα old school καφεζαχαροπλαστεία του κέντρου, ανθεκτικό ρετρό ενσταντανέ μιας πόλης που πάντοτε προτιμούσε να σβήνει τα ίχνη του παρελθόντος της. Αφού περάσεις από τη βιτρίνα με τις καριόκες, συναντήσεις τους τελευταίους Αθηναίους σερβιτόρους που φορούν ομοιόμορφη στολή με γαλάζιο πουκάμισο και αισθανθείς παιδαρέλι αντιλαμβανόμενος ότι είσαι ο μοναδικός μη συνταξιοδοτημένος πελάτης του μαγαζιού, φτάνεις στη λουστραρισμένη ξύλινη σκάλα που σε οδηγεί στο πατάρι. Ο Γιάννης Οικονομίδης έχει ήδη πιάσει θέση μπροστά από την τζαμαρία, ένα ήσυχο και άκαπνο μητροπολιτικό παρατηρητήριο ιδανικό για συνέντευξη. Εκεί, πάνω στην κοφτερή και αστυνομοκρατούμενη κόψη της αστικής λεπίδας μεταξύ Εξαρχείων και Κολωνακίου, η συζήτηση με τον πάντοτε αιχμηρό Έλληνα σκηνοθέτη ήταν φυσικό να οδηγηθεί από την αρχή στα... άκρα.
Ένας σαιξπηρικός ήρωας στην Ελλάδα της κρίσης
«Πάντοτε με ενδιέφεραν οι ακραίοι χαρακτήρες που παρουσιάζουν το μάλε-βράσε των αρχετυπικών –θα μπορούσες να πεις σαιξπηρικών– ανθρώπινων ζητημάτων, όπως η δύναμη, η εξουσία, η καταπίεση, η υποταγή, τα μαχαιρώματα, η ζήλια και ο φθόνος», μου λέει ο Οικονομίδης. Ένας τέτοιος αντιήρωας είναι και ο Στράτος, ο πρωταγωνιστής της καινούργιας του ταινίας «Το Μικρό Ψάρι», τον οποίο ερμηνεύει ο Βαγγέλης Μουρίκης. Ο πρόσφατα αποφυλακισμένος μεσήλικας δουλεύει τα βράδια σε μια βιοτεχνία αρτοποιίας και την ημέρα εκτελεί συμβόλαια θανάτου.
Μοναδικό του μέλημα να μαζέψει λεφτά για να βοηθήσει τον άνθρωπο που έσωσε τη ζωή του στη φυλακή να αποδράσει. Κουβαλώντας ένα προσωπικό ηθικό άχθος και εφαρμόζοντας τους δικούς του νόμους, ο Στράτος έρχεται συνεχώς αντιμέτωπος με έναν ολοένα και πιο απειλητικό εξωτερικό κόσμο. «Είναι η πρώτη φορά που έχω σκύψει τόσο σοβαρά και εμμονικά πάνω από τον κεντρικό μου ήρωα. Ο Στράτος είναι σε όλες τις σκηνές. Μπαίνεις στο βλέμμα του και ακούς την ανάσα του. Ακόμη και την ιστορία της ταινίας τη βλέπεις μέσα από τα δικά του μάτια», λέει ο σκηνοθέτης. Δεν έχει όμως καμία διάθεση να τον ηρωοποιήσει: «Δεν είναι πολύ έξυπνος. Είναι λίγο κουρασμένος και σαστισμένος με ό,τι συμβαίνει γύρω του. Και την ίδια ώρα, ο Στράτος είναι σκατατζής και συστημικός».
Εξάλλου, από το «Σπιρτόκουτο» ως τον «Μαχαιροβγάλτη», οι οικονομιδικοί αντιήρωες ήταν πάντοτε αμφιλεγόμενοι, αθυρόστομοι, μικροαστικά παρανοϊκοί, φωνακλάδες, παρορμητικοί, πότε παραδομένοι στα άγρια ένστικτά τους και πότε αφημένοι στην ανίκητη ηλιθιότητά τους. Πρωταγωνιστές με ψαχνό και μια μυθολογία που ταιριάζει μονάχα στο sui generis σινεμά του 47χρονου δημιουργού.
Μεσογειακό νουάρ που πυροβολεί
Συνήθως, ο Γιάννης Οικονομίδης ξεκινά τις νέες κινηματογραφικές περιπέτειές του από κάποιο λογοτεχνικό βιβλίο, αλλά στο «Μικρό Ψάρι» τα πράγματα εξελίχθηκαν διαφορετικά: «Εδώ, το σενάριο γράφτηκε από το μηδέν. Υπήρχε απλώς η επιθυμία να εξελίξω αυτό που είχα ξεκινήσει με τον “Μαχαιροβγάλτη”, να κάνω μια ταινία τύπου νουάρ. Αυτό το είδος μου δίνει τη δυνατότητα να κάνω πιο ατμοσφαιρικό σινεμά. Την ίδια στιγμή, ο υπόκοσμος έχει οσμές και μυθολογία, και ήρωες που κουβαλούν ακραία πάθη». Το «Μικρό Ψάρι» αποτελεί ένα μοναδικό κινηματογραφικό ιδίωμα, όπου η γκανγκστερική αφήγηση συναντά την ελληνική ιδιοσυγκρασία, την οικονομική κρίση και το θερμό σκηνικό του ευρωπαϊκού Νότου, συνθέτοντας ένα ιδιαίτερο ύφος που θα μπορούσες να το πεις «μεσογειακό νουάρ». Σύμφωνα, όμως, με τον Ελληνοκύπριο σκηνοθέτη, στην ουσία του «Το Μικρό Ψάρι» δεν αποτελεί κάτι περισσότερο από μια ακόμη αυθεντική ταινία χαρακτήρων. «Από την πρώτη μου ταινία ήταν ξεκάθαρο ότι δεν με ενδιέφερε να κάνω ένα σινεμά ηθογραφίας.
Οπότε η επιλογή του σινεμά χαρακτήρων θα με οδηγούσε λόγω του ταμπεραμέντου μου στον εξπρεσιονισμό. Σε μια δραματουργία βάθους και ακραίων καταστάσεων». Όσο για το χιούμορ που βρίσκεται στο background των σκοτεινών του ιστοριών, ξεκινά από την προσπάθεια, όπως λέει ο ίδιος, «να πιάσω την ιλαρότητα της πραγματικότητας, να βάλω μέσα στις ταινίες μου λίγο από τον ρεαλιστικό σουρεαλισμό του ρεαλισμού. Θα μπορούσες να πεις ότι είμαι το ανάποδο του Κουστουρίτσα. Αυτά που βλέπεις στο σινεμά του Σέρβου είναι πραγματικά και την ίδια στιγμή σουρεαλιστικά. Το δικό μου σινεμά είναι περισσότερο σκοτεινό και λιγότερο φολκλόρ, αλλά πιάνει το μεσογειακό ταμπεραμέντο και την παλαβομάρα, το ότι είμαστε πολυλογάδες και βαρεμένοι».
Υπάρχουν στιγμές στο «Μικρό Ψάρι» που η μεσογειακή ιδιοσυστασία χτυπάει κόκκινο και η πρόκληση επανέρχεται μετά την παροδική –όπως φαίνεται– ηπιότητα του «Μαχαιροβγάλτη». Χαρακτηριστικό παράδειγμα οι σκηνές με τον νονό της νύχτας Πετρόπουλο. «Η νύχτα είναι γεμάτη τέτοιους τύπους», μου λέει ο Οικονομίδης. «Γιατί δηλαδή ο Τζο Πέσι στα “Καλά Παιδιά” δεν είναι για δέσιμο; Εγώ απλώς τους προσθέτω το μεσογειακό ταμπεραμέντο. Δεν θα πάθεις τίποτα να ακούσεις και μια επανάληψη». Από εκεί και πέρα, όμως, «Το Μικρό Ψάρι» έχει μέσα του μια σειρά από νέες, τολμηρές σκηνοθετικές επιλογές που συναντάμε για πρώτη φορά σε δουλειά του κινηματογραφιστή.
«Η Πόπη Τσαπανίδου ήταν ένα μικρό απωθημένο»
Από τα πρώτα κιόλας πλάνα καταλαβαίνεις ότι το καινούργιο φιλμ του Γιάννη Οικονομίδη έχει πράγματα που δεν έχουμε δει στις προηγούμενες ταινίες του. «Είχε πολλά στοιχήματα αυτή η ταινία: πυροβολισμοί, γυρίσματα μέσα σε τούνελ, σκηνές πλήθους σε γλέντι γάμου, ψηφιακά εφέ, σινεμασκόπ με αναμορφικούς φακούς που δεν έχουν ξαναχρησιμοποιηθεί στην Ελλάδα. Για πρώτη φορά βάζω μουσική σε ταινία μου, την οποία έγραψε ο Μπάμπης Παπαδόπουλος. Επίσης, τόλμησα να δώσω πολύ σημαντικούς ρόλους σε ανθρώπους που δεν είναι επαγγελματίες ηθοποιοί, επιλογές που με δικαίωσαν», λέει ο Γιάννης Οικονομίδης γεμάτος ικανοποίηση. Εξάλλου, ο 47χρονος σκηνοθέτης είχε πάντοτε την ικανότητα να βρίσκει γνήσιες κινηματογραφικές φιγούρες σαν τον Ερρίκο Λίτση, αναζητώντας πρωταγωνιστές σε έναν κόσμο που άλλοι Έλληνες δημιουργοί σνόμπαραν επιδεικτικά...
«Τον κομιξά Πέτρο Ζερβό τον είχα βάλει στο μάτι από τον “Μαχαιροβγάλτη” και είχα αρχίσει να γράφω το σενάριο πάνω του. Η σοπράνο Σόνια Θεοδωρίδου ήρθε μόνη της στο κάστινγκ της ταινίας και συγκράτησα κατευθείαν την εικόνα της. Η Πόπη Τσαπανίδου, τώρα, ήταν ένα μικρό απωθημένο. Πάντα έλεγα μέσα μου χαριτολογώντας “τι κρίμα να έχει πάρει αυτήν την όμορφη μεσογειακή γυναίκα η δημοσιογραφία και όχι το ελληνικό σινεμά”. Όταν ήταν να δώσουμε το ρόλο της femme fatale, είπα στους παραγωγούς μου Χρήστο Κωνσταντακόπουλο και Πάνο Παπαχατζή ότι θέλω την Πόπη. Πήγαμε μαζί με τον Χρήστο για φαΐ, της δώσαμε το σενάριο και τα DVD με τις ταινίες μου και απάντησε θετικά μέσα σε λίγες ημέρες». Όπως λέει ο Γιάννης Οικονομίδης, όλοι οι ηθοποιοί που εμφανίζονται στις ταινίες του –επαγγελματίες και μη– περνούν από σκληρές πρόβες και ώρες δουλειάς για να αποδώσουν αυτό που ο ίδιος έχει στο μυαλό του. Για παράδειγμα, «για τη μια σκηνή που εμφανίζεται στο φιλμ η Τσαπανίδου κάναμε για τέσσερις μήνες τουλάχιστον μια φορά την εβδομάδα πρόβα. Τελικά, αυτό που θα δείτε στην οθόνη βγήκε τελείως αυτοσχεδιαστικά το βράδυ του γυρίσματος που κράτησε δέκα ώρες!»
Όσο για τους ηθοποιούς που έχουν ξαναπαίξει σε ταινίες του, όπως ο Βαγγέλης Μουρίκης και η Μαρία Καλλιμάνη, πιστεύει ότι με αυτούς έχει από την αρχή κερδηθεί το σημαντικότερο στοίχημα σε μια κινηματογραφική συνεργασία, η εμπιστοσύνη. Η αλήθεια είναι ότι όταν ο Οικονομίδης μιλά για τους ανθρώπους που απαρτίζουν το κάστινγκ της ταινίας του, θαρρείς ότι μιλάει για την παρέα του: «Κατεβήκαμε όλοι μαζί στο Βερολίνο για το φεστιβάλ. Περάσαμε απίστευτα». Όσο για την πορεία της ταινίας στην Μπερλινάλε, ο ίδιος δηλώνει ικανοποιημένος παρότι η ταινία δίχασε: «Λατρεύτηκε από το κοινό, αλλά αναστάτωσε κυρίως τους Αγγλοσάξονες κριτικούς». Όμως η μοίρα ενός σινεμά ιδιαίτερου, αληθινού και γοητευτικά επιθετικού, όπως αυτό του Γιάννη Οικονομίδη, είναι να προκαλεί έντονα κινηματογραφικά πάθη. Στο κινηματογραφικό του σύμπαν μπορούν να χωρέσουν όλα εκτός από την αδιαφορία.
Περισσότερες πληροφορίες
Το Μικρό Ψάρι
Ο Στράτος δουλεύει νυχτερινός σε ένα αρτοποιείο, ενώ παράλληλα εκτελεί συμβόλαια θανάτου. Με τα λεφτά οργανώνει την απόδραση του Λεωνίδα από τη φυλακή, θέλοντας να ξοφλήσει το χρέος του προς τον άνθρωπο στον οποίο χρωστά τη ζωή του.
