Ο Κύρος Κόκκας έζησε ένα Πάσχα-εμπειρία, με έντονο το θρησκευτικό συναίσθημα, στις αποικιοκρατικές πόλεις της Βορειοανατολικής Βραζιλίας, εκεί όπου το πορτογαλικό μπαρόκ συναντά την αυθεντική άφρο κουλτούρα.
Μόλις μερικές εκατοντάδες χιλιόμετρα νότια του Ισημερινού, η Βορειοανατολική Βραζιλία είναι μια πολύ ιδιαίτερη γη. Με ατελείωτους χαμηλούς λόφους, μεγάλα ποτάμια, απέραντες παραλίες, καταπράσινη, ανέγγιχτη ακόμη από το μαζικό τουρισμό, αποτελεί παράδεισο για τους ταξιδευτές. Με καλή υποδομή, είναι η μόνη περιοχή στους τροπικούς όπου μπορείτε να ταξιδέψετε με ασφάλεια και ανέσεις δυτικού επιπέδου. Καλές συγκοινωνίες, ξενοδοχεία πολλών αστέρων, εξαιρετική κουζίνα και λογικές τιμές εγγυώνται ένα μοναδικό ταξίδι. Εγώ, όμως, αποφάσισα να ξεφύγω από την πεπατημένη και να κάνω κάτι διαφορετικό. Αντί να διανύσω απέραντες αποστάσεις για να δω όσο το δυνατόν περισσότερα, προτίμησα να κατεβάσω ταχύτητα. Έτσι, ταξίδεψα χαλαρά ανάμεσα στις δύο μεγαλύτερες πόλεις της Βορειοανατολικής Βραζιλίας, το Σαλβαντόρ και το Ρεσίφι – απόσταση μιας ώρας με το αεροπλάνο, την οποία εγώ κάλυψα σε δέκα ημέρες!
Έπειτα από μια στάση στη Ρώμη και μια διανυκτέρευση στη Λισαβόνα, προσγειώθηκα τελικά στο Σαλβαντόρ, τη «μαγική πόλη», όπως την αποκαλούν οι Βραζιλιάνοι. Το γιατί τη λένε έτσι το καταλαβαίνει κανείς γρήγορα – το αργότερο μόλις φτάσει στο ιστορικό κέντρο. Το Σαλβαντόρ (το πλήρες όνομά του είναι Cidade de Sao Salvador da Bahia de Todos os Santos, δηλαδή Πόλη του Αγίου Σωτήρα στον Κόλπο των Αγίων Πάντων) ήταν η αποικιακή πρωτεύουσα της Βραζιλίας επί 450 χρόνια. Ιδρύθηκε το 1534 και ήταν το κύριο σημείο επαφής της χώρας με την Ευρώπη (Πορτογαλία) και την Αφρική. Από τη μεν Ευρώπη έρχονταν καραβιές οι μετανάστες, η τέχνη και η θρησκεία, οι κρατικοί υπάλληλοι και ο αντιβασιλέας και από την Αφρική έρχονταν καραβιές οι σκλάβοι για να δουλέψουν στις φυτείες. Γιατί το ζαχαροκάλαμο, ο καπνός και το βαμβάκι, τα κύρια προϊόντα της αποικίας, χρειάζονταν τόσο αφεντικά όσο κι εργατικά χέρια.
Από την ανάμειξη των φυλών, των πολιτισμών και των θρησκειών προέκυψε το σημερινό Σαλβαντόρ και κατ’ επέκτασιν ολόκληρη η Βραζιλία. Εξαιρετικής ομορφιάς κτίρια, στολισμένα με τη λιτή χάρη του πορτογαλικού μπαρόκ, δεκάδες πελώριες εκκλησίες με περίτεχνη διακόσμηση, καλντερίμια που ανεβοκατεβαίνουν τους λόφους της πόλης και η ονειρική θέα στον ωκεανό κάνουν το Σαλβαντόρ μια πόλη-στολίδι. Δεν είναι τυχαίο ότι αποτελεί παγκόσμιο μνημείο πολιτιστικής κληρονομιάς της UNESCO και μία από τις προστατευόμενες πόλεις της. Βέβαια, αυτά είναι μόνο η αρχή. Οι παραλίες του Ατλαντικού, που απλώνονται για χιλιόμετρα ολόκληρα στα βόρεια της πόλης, με τα πολυτελή ξενοδοχεία και το καταπράσινο νησί Ιταπαρίκα απέναντι από την πόλη είναι επιπρόσθετοι πόλοι έλξης για τους τουρίστες.
Λίγοι, όμως, γνωρίζουν το Reconcavo Bahiano, την «κοιλότητα της Μπαΐα» (η επαρχία στην οποία βρίσκεται το Σαλβαντόρ), και ακόμη λιγότεροι το επισκέπτονται. Στα νότια της πόλης ένας μεγάλος κόλπος έχει τις όχθες του σπαρμένες με αποικιακά χωριουδάκια, τα πιο παλιά της Βραζιλίας. Χαμένα ανάμεσα σε κοκοφοίνικες, δίπλα στην παραλία, σε όχθες ποταμών, σε κανάλια, είναι ένας κόσμος ξεχωριστός, μακριά από την κίνηση και τη βοή των εκατομμυρίων κατοίκων του Σαλβαντόρ. Η τουριστική υποδομή τους είναι υποτυπώδης, αλλά βρίσκονται σε απόσταση μονοήμερης εκδρομής από την πρωτεύουσα. Κι αν δεν σας πειράζει να «ταλαιπωρηθείτε» σε κάποιο από τα μικρά ξενοδοχεία της περιοχής για μία ή δύο νύχτες, θα ταξιδέψετε στο χρόνο και θα συναντήσετε μια άγνωστη Βραζιλία. Εκείνη που τρώει σε υπαίθρια εστιατόρια κάτω από πολύχρωμες λάμπες, πίνει μπίρες τραγουδώντας στο μπαρ της γωνίας, πλέκει δαντέλα καθισμένη στην ανοιχτή πόρτα του σπιτιού, κυκλοφορεί στην πόλη καβάλα στο άλογο...
Έμεινα στην Κασοέιρα, το κέντρο του Reconcavo, μια πόλη με 30.000 κατοίκους. Παρότι το όνομά της σημαίνει «καταρράκτης», δεν είχε κανέναν. Χτίστηκε το 1647 στις όχθες ενός φαρδιού ποταμού με ήσυχα νερά, του Παραγκουασού. Οι μέρες δόξας της έχουν περάσει εδώ κι έναν αιώνα και από εκείνη την εποχή χρονολογούνται και τα νεότερα κτίριά της. Είναι μια πόλη-μουσείο, την οποία οι Βραζιλιάνοι θεωρούν εθνικό μνημείο. Περιδιάβαινα την αγορά, τα γραφικά δρομάκια, τη δεντροφυτεμένη προκυμαία όταν άκουσα έναν ήχο από τύμπανα να έρχεται από μακριά.
Επιστρέφοντας στον κεντρικό δρόμο, είδα μια φασαριόζικη πομπή να πλησιάζει από την εξοχή. «Είναι η Κυριακή των Βαΐων», μου εξήγησαν, «και οι πιστοί επιστρέφουν από ένα ξωκλήσι όπου έγινε η λειτουργία». Αναπαριστώντας την είσοδο του Ιησού στα Ιεροσόλυμα, κουνώντας βάγια (κλαδιά φοίνικα) και τραγουδώντας, η πομπή πέρασε από μπροστά μου και κατευθύνθηκε στην εκκλησία της πόλης. Άλλη μία λειτουργία, άλλο ένα κήρυγμα (η καθολική εκκλησία είναι «μεγάλη δύναμη» στη Βραζιλία). Έξω από την εκκλησία γινόταν πανδαιμόνιο. Παιδιά ντυμένα με τα κυριακάτικά τους έτρεχαν προς όλες τις κατευθύνσεις, μασούσαν ποπκόρν, φούσκωναν μπαλόνια, πετούσαν χαρτοπόλεμο, νευρίαζαν τις μανάδες τους που προσπαθούσαν να τα ανακαλέσουν στην τάξη...
Επέστρεψα στο Σαλβαντόρ όπου η ατμόσφαιρα ήταν τελείως διαφορετική: μια πόλη πολύβουη, με μπαρόκ κέντρο και μοντέρνα προάστια, βίλες με θέα στον Ατλαντικό, καλά ξενοδοχεία, σικ εστιατόρια. Εδώ δοκίμασα την τοπική αφροβραζιλιάνικη κουζίνα. Ανακατεύοντας γεύσεις από την Αφρική αλλά και από τη νέα γη που είχε γίνει πλέον πατρίδα τους, οι μιγάδες κάτοικοι του Σαλβαντόρ έφτιαξαν μια κουζίνα μοναδική στον κόσμο. Παράγγειλα βαταπά, δηλαδή φιλέτο ψαριού σε σάλτσα από μπαχαρικά, φυστικοβούτυρο και γάλα καρύδας, όπως εξηγούσε ο κατάλογος. «Είναι λίγο πικάντικο», με προειδοποίησαν χαμογελώντας. «Ε, αν είναι μόνο λίγο...» Σύντομα κατάλαβα ότι το «λίγο» είναι μια έννοια πολύ σχετική. Το βαταπά πετούσε φλόγες! Ίδρωσα για να το φαω, ήπια δύο μπίρες για να ηρεμήσω από το κάψιμο, αλλά πραγματικά άξιζε τον κόπο! Και τίποτα δεν στάθηκε ικανό να με εμποδίσει να δοκιμάσω κι άλλες τοπικές σπεσιαλιτέ, όπως το σινσίν δε γκαλίνια (κοτόπουλο, γαρίδες, κάσιους και λάδι φοίνικα), το καρουρού (κοτόπουλο με μπάμιες, λάδι φοίνικα και κάσιους) και τη μοκέκα ντε πέισι (ψάρι με ντομάτες και τσίλι).
Βόρεια της Μπαΐα, μέχρι το Περναμπούκο, την επαρχία όπου βρίσκεται το Ρεσίφε, το τέλος του ταξιδιού μου, παρεμβάλλονται ακόμη δύο επαρχίες, το Σερζίπι και το Αλαγκόας. Παρότι μικρές για τα βραζιλιάνικα δεδομένα, είναι από τις πιο ιστορικές της χώρας και φημίζονται για τις παραλίες τους. Όπως το «λίγο» όμως, έτσι και το «μικρό» εδώ είναι σχετικό. Για μια χώρα 64 φορές μεγαλύτερη από την Ελλάδα, ένα ταξίδι μερικών ωρών με το αυτοκίνητο είναι αστεία υπόθεση. Στη Βραζιλία μπορεί κανείς να ταξιδεύει επί μία ολόκληρη μέρα και να έχει διανύσει μόνο μια «μικρή» διαδρομή στο χάρτη. Προσπάθησα να προσαρμοστώ στα νέα δεδομένα κι έτσι οι τέσσερις ώρες που με έφεραν μέσα από απέραντες φυτείες ζαχαροκάλαμου από το Σαλβαντόρ στο Αρακαζού, την πρωτεύουσα του Σερζίπι, μου φάνηκαν... πολύ λίγες.
Το Αρακαζού, μια μοντέρνα πόλη, με αυστηρώς ορθογώνια ρυμοτομία, δύσκολα θα κρατούσε τον επισκέπτη αν δεν αποτελούσε την αφετηρία για αποδράσεις σε δύο αποικιακές κωμοπόλεις στα περίχωρα, το Σάο Κριστόβαο και το Λαρανζέιρας. Και οι δύο χτίστηκαν στα πρώτα χρόνια της αποικίας, το 16ο αιώνα. Το Σάο Κριστόβαο έχει διατηρήσει άθικτο το ιστορικό του κέντρο, με διώροφα σπίτια βαμμένα σε παλ χρώματα κατά την πορτογαλική συνήθεια. Ανάμεσά τους βρίσκονται πελώριες εκκλησίες και μοναστήρια, όπως αυτά του Αγίου Φραγκίσκου και του Αγίου Χριστόφορου. Ο θρησκευτικός ζήλος των Πορτογάλων είναι έκδηλος στις παλιές αποικίες τους, με την «εξαγωγή» της θρησκείας τους και τη μεταλαμπάδευση όλων των εθίμων τους. Έτσι, στη Βραζιλία η Μεγάλη Εβδομάδα γιορτάζεται ακριβώς όπως και στην Πορτογαλία: λειτουργίες, λιτανείες, θρησκευτικό θέατρο με αναπαράσταση των παθών.
Στο Λαρανζέιρας, που σημαίνει «πορτοκαλιές» (αν και δεν είδα καμία!), έπεσα πάνω σε μια ασυνήθιστη «αναταραχή». Το απόγευμα της Μεγάλης Παρασκευής, γύρω από τη μεγάλη εκκλησία του χωριού, στον ιστορικό πυρήνα, ένα πλήθος κόσμου περίμενε στα πεζοδρόμια. Οι πιο θρήσκοι ήταν στην εκκλησία και τραγουδούσαν. Υποθέτοντας ότι ο Επιτάφιος θα περνούσε νύχτα, χρειάστηκε να ρωτήσω για να ενημερωθώ. «Κάνε μια βόλτα και γύρισε σε μια ώρα», με συμβούλεψαν. Έτσι περιδιάβηκα το χωριό, πήγα μέχρι την όχθη του ποταμού, ανέβηκα στο λόφο με την εκκλησία του Ιησού των Θαλασσοπόρων (Jesus dos Navegantes). Όταν ξαναγύρισα, στην εκκλησία η πομπή είχε ήδη σχηματιστεί. Τέσσερις άντρες κρατούσαν στις πλάτες τους το άγαλμα της Παναγίας του Θρήνου και άλλοι τόσοι ακολουθούσαν με τον Επιτάφιο. Μια μικρή μπάντα έπαιζε έναν αργό σκοπό, οι ιερείς και το δημοτικό συμβούλιο προπορεύονταν. Οι πιστοί ακολουθούσαν την πομπή ψέλνοντας ύμνους και κάνοντας αργά αργά ένα μεγάλο κύκλο μέσα στο χωριό. Αν εξαιρέσω το περίεργο απογευματινό φως, οι ομοιότητες με το δικό μας Επιτάφιο ήταν εντυπωσιακές.
Λίγο βορειότερα από το Λαρανζέιρας εκβάλλει στον Ατλαντικό το μεγαλύτερο ποτάμι της Βραζιλίας, το Ρίο Σάο Φρανσίσκο. Η μεγαλύτερη πόλη του κάτω ρου του ποταμού, 30 χλμ. από τις εκβολές, είναι το Πενέντο, το μεγάλο εμπορικό κέντρο της περιοχής. Δεδομένου ότι το ποτάμι είναι πλωτό, η άφιξη γίνεται θεαματικά, με ποταμόπλοιο! Μια ολόκληρη μπαρόκ πόλη στέκεται σ’ έναν ψηλό λόφο. Από το ξενοδοχείο μου, ένα αρχοντικό του 18ου αιώνα, απολάμβανα την εκπληκτική θέα στο ποτάμι και στην αποβάθρα. Δεκάδες πλοιάρια έρχονταν φορτωμένα, ψαρόβαρκες, μερικές με πανιά, γλιστρούσαν ανάμεσά τους, κόσμος πηγαινοερχόταν στην προκυμαία. Η δύση του ηλίου πάνω στη γυαλιστερή επιφάνεια των νερών ήταν μαγική. Παραλίγο να ξεχάσω, μάλιστα, ότι το ίδιο βράδυ γινόταν μπροστά στον καθεδρικό ναό η υπαίθρια λειτουργία της Ανάστασης. Έφυγα τρέχοντας, αλλά πρόλαβα μόνο τα πυροτεχνήματα!
Συνεχίζοντας βορειότερα, κοντά στο Μασεϊό, επισκέφθηκα άλλη μία αποικιακή πόλη, το Μαρεσάλ Ντεοντόρο. Παρά το μικροσκοπικό μέγεθός του, είναι φημισμένο για τη μεγάλη παραγωγή... δαντέλας! Καθισμένες στο κατώφλι του σπιτιού τους, δεκάδες γυναίκες φτιάχνουν μέτρα και μέτρα δαντέλας με κοπανέλι, μια τεχνική την οποία έφεραν εδώ οι καθολικές καλόγριες από την Πορτογαλία. Στους πλακόστρωτους δρόμους είδα ένα από τα πιο παράξενα θεάματα: άντρες με μεγάλα ξύλινα κλουβιά έβγαζαν βόλτα τα ωδικά τους πτηνά, τα κρεμούσαν από τα δέντρα της πλατείας και τα άφηναν λίγες ώρες για να «αλλάξουν αέρα και να τραγουδούν πιο χαρούμενα», ενώ αυτοί έπαιζαν τάβλι!
Κανένα από αυτά τα χωριουδάκια, παρόλα αυτά, δεν μπορεί να παραβληθεί σε ομορφιά με την Ολίντα, τη μεγαλύτερη και ομορφότερη αποικιακή πόλη του Βορρά, μόλις 8 χλμ. από το Ρεσίφι. Θα μπορούσε να είναι ο «φτωχός συγγενής» της μεγαλούπολης, είναι όμως η «όμορφη γειτόνισσα». Με πανέμορφα σπίτια, πολύχρωμα, με ανοιχτές πόρτες και παράθυρα, λουλούδια στα περβάζια, κήπους και μεγάλα δέντρα, κοκοφοίνικες στις μεγαλύτερες αυλές, θεόρατες εκκλησίες και δύο μεγάλα μοναστήρια, είναι μοναδική σε όλη τη Βραζιλία. Χτισμένη σ’ ένα λόφο (με τις αντίστοιχες ανηφόρες και κατηφόρες), έχει θέα στον Ατλαντικό και δέχεται την αύρα του μέρα-νύχτα.
Ποιος θα μείνει έστω και μισή ώρα στο πολύβουο Ρεσίφι με το 1,5 εκατομμύριο κατοίκους και τους ουρανοξύστες όταν δυο βήματα μακρύτερα υπάρχει ένα τέτοιο διαμάντι; Πέρασα τις τελευταίες ημέρες του ταξιδιού μου χαλαρά, περπατώντας στα καλντερίμια της Ολίντα, θαυμάζοντας τις μπαρόκ εκκλησίες της, παίζοντας τάβλι με τους ντόπιους στις πλατείες (εννοείται ότι πάντα έχανα) και πίνοντας μπίρες το απόγευμα στην παραλία με τα κύματα του ωκεανού να σκάνε στα πόδια μου. Ήταν ένα «ανορθόδοξο» Πάσχα, αλλά παρατήρησα (χωρίς μεγάλη έκπληξη) ότι δεν μου είχαν λείψει ούτε για μια στιγμή τόσο τα κόκκινα αβγά όσο και το κοκορέτσι!
Βορειοανατολική Βραζίλία Know How
Κλίμα Τροπικό, με βροχές όλο το χρόνο (περισσότερες το πρώτο εξάμηνο). Χρειάζεστε μόνο καλοκαιρινά ρούχα, καλό αντηλιακό, γυαλιά και καπέλο. Στις πόλεις που αναφέρονται στο κείμενο δεν υπάρχουν τροπικές ασθένειες, ούτε ελονοσία. Ασφάλεια Χρειάζεται κοινή λογική: μην επιδεικνύετε τον πλούτο σας και προσέξτε τις φωτογραφικές μηχανές. Το ιστορικό κέντρο του Σαλβαντόρ, που παλιά θεωρούνταν επικίνδυνο, έχει «καθαριστεί» εδώ και μια 10ετία και φυλάσσεται μέρα-νύχτα. Αποφύγετε, πάντως, την περιοχή του λιμανιού το βράδυ. Οι υπόλοιπες πόλεις που περιγράφονται στο κείμενο είναι εντελώς ασφαλείς. Μετακινήσεις Για μεγάλες αποστάσεις με αεροπλάνο. Για μικρότερες με λεωφορείο ή αυτοκίνητο. Εκπροσωπούνται όλες οι μεγάλες εταιρείες ενοικίασης αυτοκινήτων.
Πού να μείνετε
Salvador (ιστορικό κέντρο)
Ηotel Pestana Convento do Carmo Ένα πολύ καλό 5* ξενοδοχείο σ’ ένα πρώην μοναστήρι. Μοναδική ατμόσφαιρα εποχής, πολύ καλό εστιατόριο, με βεράντα σε τροπικό κήπο.
Pousada Boqueirao Μικρό ξενοδοχείο, με θέα στον Κόλπο των Αγίων Πάντων. Απίστευτο πρωινό με βραζιλιάνικα γλυκά και τροπικά φρούτα. Μερικά δωμάτια είναι λίγο στενάχωρα, αλλά η θέα αποζημιώνει.
Cachoeira
Pousada do Convento da Cachoeira Ένα παλιό μοναστήρι μετατράπηκε σε λιτό, αλλά ατμοσφαιρικό ξενοδοχείο. Οικονομική πρόταση.
Aracaju
Radisson Hotel Εξαιρετικό ξενοδοχείο κοντά στην παραλία του Ατλαντικού.
Penedo
Pousada Colonial Ένα μεγάλο αρχοντικό του 1743, με ατμόσφαιρα και θέα. Πολύ μεγάλα και ψηλοτάβανα δωμάτια. Χωρίς ασανσέρ (εννοείται).Οικονομική πρόταση.
Maceio
Pousada Sete Coqueiros Στην παραλιακή λεωφόρο, με θέα στον ωκεανό, δυο βήματα από την πλαζ.
Olinda
Pousada dos Quatro Cantos Ένα ιστορικό αρχοντικό σ’ ένα μεγάλο τροπικό κήπο. Μοντέρνα διακόσμηση στα δωμάτια, καλό πρωινό. Οικονομική πρόταση.
Πού να φάτε
Salvador
Το ιστορικό κέντρο έχει δεκάδες εστιατόρια, κυρίως τουριστικά. Τα πιο πολλά έχουν ζωντανή μουσική.
Προτείνουμε τα εξής: Maria Mata Mouro Πολύ κοντά στην εκκλησία Ordem Terceira de Sao Francisco. Εξαιρετική βραζιλιάνικη κουζίνα, ωραία ατμόσφαιρα, καλό σέρβις. Απαραίτητη η κράτηση.
Aracaju
Πολλά εστιατόρια στην παραλία Atalaia, 3 χλμ. από το κέντρο, επί της Avenida Atlantica.
Προτείνουμε τα εξής: Cantinha da Bahia (Νο 180), για θαλασσινά – κυρίως καβούρι.
Penedo
Απλά εστιατόρια στην παραλία.
Olinda
Maison do Bomfim Γαλλική και βραζιλιάνικη κουζίνα, πολλά πιάτα με ψάρια και θαλασσινά.
