Χαρά Στεργίου, «Apply!», performance στο φεστιβάλ H(E)AVENS
Από τα πολλά και ενδιαφέροντα που έφερε στην επιφάνεια το φεστιβάλ "H(E)AVENS” που διοργανώθηκε σε μια σειρά ανεξάρτητους χώρους πολιτισμού της πόλης (Κέντρο Ελέγχου Τηλεοράσεων, ΛΑΛΑ, βιβλιοπωλείο "Ο Μετεωρίτης", Noucmas, or.artspace, Twixtlab , Sozopolis / Ρομαντικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, Τanzterrain) στις 7-10 Δεκεμβρίου εστιάζοντας στην παρέμβαση των ιδιωτικών ιδρυμάτων στον πολιτισμό (ορισμένα από τα οποία όπως η σχέση τους με το real estate και τον αστικό εξευγενισμό χρήζουν ειδικής έρευνας και, μακάρι, και ερευνητικών καλλιτεχνικών έργων), αξίζει να σταθούμε στη νέα συνθήκη μέσα από την οποία έχει γαλουχηθεί και συνεχίζει να γαλουχείται η νεότερη γενιά καλλιτεχνών και τις συνέπειες που έχει αυτή στο έργο της. Αν και γνωρίζουμε ότι τα fellowships των ιδρυμάτων αποτελούν βασικό μέσο για να εξασφαλίζουν οι καλλιτέχνες χρηματοδότηση και ορατότητα, βλέποντας τα διαγράμματα που συνόδευαν την παρουσίαση της έρευνας των Μαριάννας Στεφανίτση, Μάρθας Μιχαηλίδου και Νίκου Σουλιώτη για τα "Μη κερδοσκοπικά ιδρύματα στον πολιτισμό: στελέχωση και καλλιτεχνική παραγωγή" και την πύκνωση που παρουσίαζαν γνωστά ονόματα της νεότερης γενιάς, τα οποία έχουν αναδειχθεί μέσα από τα ιδρύματα, αλλά και ακούγοντας τη Χαρά Στεργιου στο πλαίσιο της performance "Apply!” να διαβάζει τις απαντήσεις που τις έστειλαν μια σειρά καλλιτέχνες στο ερωτηματολόγιο που έφτιαξε σχετικά με το πώς αντιμετωπίζουν τα open calls, αντιλαμβάνεσαι πόσο η νέα αυτή πραγματικότητα αλλάζει τη διαδικασία της καλλιτεχνικής δημιουργίας, το παραγόμενο έργο και βέβαια, την ψυχολογία της/του καλλιτέχνη.
Εξίσου σημαντική είναι και η αλλαγή στην χρονικότητα που συνεπάγεται η διαδικασία της δημιουργίας ενός έργου και η αναζήτηση ορατότητας. Αν στο παρελθόν οι καλλιτέχνες πρώτα δημιουργούσαν ένα έργο και μετά έστελναν πορτφόλιο, τώρα καλούνται να οραματιστούν ένα έργο επί χάρτου και να το περιγράψουν αναλυτικά για το σκοπό μιας ανοιχτής πρόσκλησης φτάνοντας συχνά στο σημείο η δημιουργία του έργου να καταντά διεκπεραιωτική.
Αν κάποτε η καταξίωση μιας εικαστικού και τα αξιολογικά κριτήρια για ένα έργο περνούσαν, στην Αθήνα τουλάχιστον, μέσα από τις γκαλερί, με τις συνέπειες που είχε αυτό και στο είδος της τέχνης που βλεπαμε ή δεν βλεπαμε, τώρα η καταξίωση έρχεται, σε μεγάλο βαθμό, μέσω των fellowships των ιδρυμάτων. Το συμβολικό κεφάλαιο μεταφέρεται στους καλλιτέχνες - fellows και τους "πιστοποιεί” προσδίδοντάς τους κύρος και εκείνες/οι με τη σειρά τους μεταφέρουν συμβολικό κεφάλαιο πίσω στα ιδρύματα.
Αντίστοιχα, τα άτυπα προαπαιτούμενα για να επιλεχθείς ως fellow μοιάζουν να ακολουθούν συγκεκριμένα μοτίβα (π.χ. μεταπτυχιακό σε αγγλόφωνη χώρα) χωρίς να προηγείται συνήθως ατομική έκθεση. Φυσικά, εδώ ανακύπτει και το ερώτημα του διεθνούς ανταγωνισμού σε αντίστοιχες προτάσεις και του πόσο μια φοιτήτρια της Ανώτατης Σχολής Καλών Τεχνών ανταγωνίζεται επί ίσοις όροις μια απόφοιτο αγγλόφωνου πανεπιστημίου του εξωτερικού όπου η δημιουργία αντίστοιχων προτάσεων αποτελεί μέρος της διδασκαλίας.
Όπως χαρακτηριστικά ανέδειξε η έρευνα "Μη κερδοσκοπικά ιδρύματα στον πολιτισμό: στελέχωση και καλλιτεχνική παραγωγή" η νέα αυτή πραγματικότητα στη σχέση ιδρυμάτων - καλλιτεχνών τυποποιεί το προφίλ των δημιουργων με συγκεκριμένα χαρακτηριστικα που προέρχονται και από άλλα επαγγέλματα, και αξίζει να ερευνηθεί τι αλλαγές επιφέρει στα ίδια τα έργα τέχνης και τη μορφολογία τους. Σίγουρα, πάντως, οι ready-made θεματικές που κυριαρχούν σε ευρωπαϊκό επίπεδο και βρίσκονται συχνά πίσω από προγράμματα, στα οποία συμμετέχουν σε κεντρικό ρόλο ιδρύματα, εξυπηρετώντας (ή και ξεπλένοντας ενίοτε) τις εκάστοτε πολιτικές, δεν μπορεί παρά να έχουν επίδραση στο παραγόμενο έργο με το δεδομένο ότι έχουν περισσότερες πιθανότητες να γίνουν δεκτές αντίστοιχες προτάσεις.
"Ποιά ταυτότητα να εφεύρω τώρα;"
"Ποιά ταυτότητα να εφεύρω τώρα;" διερωτάται κάποια/ος καλλιτέχνης στις απαντήσεις που μας διάβασε η Χαρά Στεργίου στην performance "Apply!”παρουσιάζοντας ξεκάθαρα τη διαδικασία στην οποία μπαίνει όποια/ος κάνει μια τέτοια αίτηση, ενώ το "ναρκισιστικό ντελίριο" και το "ανταγωνιστικό mood" στο οποίο σε βάζει ήδη από τα πρώτα σου καλλιτεχνικά βήματα το κυνήγι των open calls επανέρχεται στις διαπιστώσεις των καλλιτεχνών. Εξίσου σημαντική είναι και η αλλαγή στην χρονικότητα που συνεπάγεται η διαδικασία της δημιουργίας ενός έργου και η αναζήτηση ορατότητας. Αν στο παρελθόν οι καλλιτέχνες πρώτα δημιουργούσαν ένα έργο και μετά έστελναν πορτφόλιο αναζητώντας γκαλερί ή επιμελητές για να δείξουν τη δουλειά τους, τώρα καλούνται να οραματιστούν ένα έργο επί χάρτου, να το πλαισιώσουν ιδεολογικά και να το περιγράψουν αναλυτικά για το σκοπό μιας ανοιχτής πρόσκλησης φτάνοντας συχνά στο σημείο, όπως χαρακτηριστικά ακούστηκε στην performance της Στεργίου, αν τελικά επιλεχθεί αυτό η δημιουργία του έργου να καταντά διεκπεραιωτική.
"Πω πω χάλια ακούγεται όλο αυτό, ε;" ακούμε στην περφόρμανς "Apply!", όπου βλέπουμε ότι ακόμη και για ένα βραβείο όπου παραδοσιακά μια επιτροπή επέλεγε καλλιτέχνες βάσει κάποιων κριτηρίων, σήμερα αιτούνται οι ίδιοι οι δημιουργοί, ανεβάζοντας διαφορετικά κάθε φορά portfolios και μορφές των έργων τους ανάλογα με το φορμά που απαιτεί κάθε ίδρυμα μεγιστοποιώντας έτσι και τις σχετικές εργατώρες που καλούνται να αφιερώσουν στην προώθηση του έργου τους.
Διαβάστε Επίσης
Να μην εγκαταλείψουμε τους θεσμούς
Τι μπορεί να αλλάξει όμως για να γίνει λιγότερο χάλια όλο αυτό; Όπως έγινε εμφανές από την εισήγηση των συγγραφέων Alexander Strecker και Federica Bueti, που περιέγραψαν τη διετή εμπειρία τους από το πρόγραμμα φιλοξενίας καλλιτεχνών Onassis AiR, το ερώτημα του πώς μπορούμε να συνάψουμε μια διαφορετική σχέση με τα ιδρύματα, πιο δίκαιη, πιο διαφανή, πιο ευχάριστη, εν τέλει, για τους καλλιτέχνες, παραμένει ανοιχτό και υπόκειται και στη μαχητικότητα της καθεμιάς μας.
Πηγαίνοντας πέρα από απλουστευμένες λογικές (του τύπου συνεργασία με ιδρύματα = δωσιλογισμός) οι ομιλητές περιέγραψαν πώς οι αρχικές υποσχέσεις και προσδοκίες που τους είχαν δημιουργηθεί σταδιακά διαψεύστηκαν αλλά, και αυτό έχει το περισσότερο ενδιαφέρον, πώς η έμφαση αντίστοιχων residencies στη δημιουργία ενός περιβάλλοντος οικειότητας και προσωπικών σχέσεων όχι μόνο δεν είναι πάντα παραγωγική αλλά μπορεί να αποκρύψει τις υλικές και δομικές συνθήκες που ισχύουν εμποδίζοντας έτσι και την κριτική τους.
"Τα ιδρύματα και γενικότερα οι θεσμοί δεν είναι προβληματικά εξ ορισμού και δεν πρέπει να εγκαταλείψουμε την προσπάθεια να συνεργαστούμε με αυτούς" είπε χαρακτηριστικά η Federica Bueti επιμένοντας στην απο-προσωποποίηση των σχέσεων που συνάπτουμε μαζί τους και στην κατανόηση των διαδικασιών (νομικών, δοκιμών κλπ.) που διέπουν τη λειτουργία τους και τη μεταξύ μας σχέση έτσι ώστε να χτίσουμε μια πιο υγιή συνεργασία. Παραπέμποντάς μας στο παράδειγμα της Ιταλίας, όπου πριν μερικά χρόνια κυριαρχούσαν λίγα και ακόμη πιο προσωποπαγή και "κλειστά” ιδρύματα, και στο πώς η κοινότητα διεκδίκησε και πέτυχε τη δημιουργία δημόσιου Συμβουλίου Τεχνών, το οποίο έκτοτε χρηματοδοτεί σε σταθερή βάση καλλιτέχνες και projects, η Bueti επέμεινε στο ότι ακόμη και σε χώρες όπου η διαφθορά και οι τοπικές συνθήκες μας έχουν κάνει να μην εμπιστευόμαστε τους θεσμούς, δεν πρέπει να κάνουμε το ίδιο και με αυτούς της τέχνης, δηλαδή να εγκαταλείψουμε την προσπάθεια να τους καταλάβουμε καλύτερα και να διαπραγματευτούμε μαζί τους.
Το σίγουρο είναι ότι με βήματα όπως αυτά του φεστιβάλ "H(E)AVENS” μπαίνει μια πρώτη βάση στη συνειδητοποίηση των διαφορετικών παραμέτρων που διέπουν τη σχέση ιδιωτικών ιδρυμάτων και πολιτισμού και ήδη η άρθρωση κάποιων πρώτων συμπερασμάτων και η ανάλυσή τους, αλλά και η διάθεση να διερευνηθούν από κοινού περαιτέρω ενέργειες στο μέλλον είναι ένα πρώτο βήμα στην κατεύθυνση μιας πιο ανεξάρτητης καλλιτεχνικής παραγωγής και μιας στήριξής της που να λαμβάνει υπόψη της τις πραγματικές ανάγκες των δημιουργών.
Διαβάστε Επίσης
