Από τους πιο σημαντικούς και ενδιαφέροντες Βρετανούς εικαστικούς των τελευταίων δεκαετιών, ο καλλιτέχνης που κέρδισε το βραβείο Turner ανοιγοκλείνοντας τα φώτα της Tate βρίσκεται εδώ και λίγες μέρες φιλοξενούμενος στο Kappatos Athens Art Residency και το έργο που θα δημιουργήσει in situ θα παρουσιαστεί στην πρώτη του ατομική έκθεση στη χώρα μας από τις 27/3. Η Δέσποινα Ζευκιλή τον συνάντησε στο loft της γκαλερί Kappatos, εν μέσω απλωμένων καμβάδων και μιας ραπτομηχανής, και συζήτησαν για το έργο του αλλά και την πόλη μας και την νέα κυβέρνηση χαζεύοντας από ψηλά την κίνηση της οδού Αθηνάς.
Ποιες είναι οι πρώτες σου εντυπώσεις από την Αθήνα;
Είμαι μια εβδομάδα εδώ. Μου αρέσει η Αθήνα, τη νιώθω σαν ένα μέρος όπου είναι εύκολο να ζεις, δεν είναι αλλοτριωμένη. Μου αρέσουν τα μουσεία, τα μικρά μαγαζάκια όπου βλέπεις ότι οι άνθρωποι φτιάχνουν ακόμη πράγματα με τα χέρια. Μου θυμίζει την Ιταλία πριν δέκα χρόνια. Ζούσα εκεί όταν η Ιταλία πέρασε στο ευρώ και ένιωσα την αλλαγή, το πώς μαζικοποιήθηκε και εξαφανίστηκαν οι μικρές επιχειρήσεις. Εδώ υπάρχει ακόμη προσωπικός χαρακτήρας.
Πώς νιώθεις που βρίσκεσαι εδώ τη συγκεκριμένη ιστορική στιγμή;
Μου αρέσει αυτή η κυβέρνηση που έρχεται από την άλλη πλευρά και τολμά να πει κάτι διαφορετικό. Δεν ξέρω πώς μπορούν να τα καταφέρουν αλλά κάποιος πρέπει να προτείνει κάτι άλλο από αυτό που κυριαρχεί στην Ευρώπη. Μου φαίνεται όμως πολύ δύσκολο, γιατί σ’ αυτό το ομογενοποιήμενο περιβάλλον δεν υπάρχει χώρος για ιδιωτική προσωπικότητα στην πολιτική.
Τι ετοιμάζεις εδώ;
Δεν ξέρω ακόμη. Να δούμε τι θα βγει. Λέω να φτιάξω μερικά ρούχα και έργα ζωγραφικής, αλλά και ένα χορευτικό – μουσικό έργο. Συνεργάζομαι με κάποιους ανθρώπους, μια χορεύτρια, μια ράφτρα. Θέλω να δουλέψω με την χορευτική κίνηση και τη σχέση της με το σώμα και τη ζωγραφική. Και βέβαια τα ρούχα που καλύπτουν το σώμα. Προσπαθώ να χρησιμοποιήσω τα υλικά χωρίς να τα κόψω.
Πώς επέλεξες τα υλικά;
Αυτό είναι πάντα ένα μεγάλο πρόβλημα, η επιλογή των υλικών. Είναι σαν να εκφράζεις μια κρίση και δεν μου αρέσει να κρίνω. Γι αυτό επέλεξα τον καμβά που είναι ένα υλικό που μπορεί να χρησιμοποιηθεί τόσο για ζωγραφική όσο και για ρούχα, για να μην χρειαστεί να αποφασίσω.
Δεν θυμάμαι να έχεις δουλέψει πολύ με τη ζωγραφική.
Όχι, έχω. Όταν ήμουν στη Σχολή Καλών Τεχνών ασχολήθηκα πολύ με τη ζωγραφική, όπως όλοι. Μετά σταμάτησα. Μου αρέσουν τα έργα ζωγραφικής επειδή είναι ένας μυστήριος συνδυασμός αυτού που βλέπουμε στον τοίχο και της ίδιας μας της κίνησης στο χώρο. Έχουν κάτι το μαγικό, το να κοιτάς έναν πίνακα και να προσπαθείς να καταλάβεις κάτι. Νομίζω ότι επέστρεψα στη ζωγραφική για τον ίδιο λόγο που την είχα εγκαταλείψει. Νόμιζα ότι δεν μπορείς να διαχωρίσεις εντελώς τίποτε στον κόσμο. Ότι κάθε προσπάθεια διαχωρισμού είχε κάτι το βίαιο, το τεχνητό. Στις εγκαταστάσεις ολόκληρο το δωμάτιο είναι το έργο.
Τελικά όμως, δεν μπορείς να δεις έναν πίνακα χωρίς να δεις τι υπάρχει γύρω του. Η επιθυμία μου να δουλέψω με αυτό που βρίσκεται γύρω του με οδήγησε στις εγκαταστάσεις και μετά στα έργα που εμπλέκουν ανθρώπους σε μια διαδικασία. Το πρόβλημα μου είναι ότι δεν ξέρω ποτέ που να σταματήσω. Να σταματήσω στην πόρτα της γκαλερί; Μου φαίνεται βαρετό. Αυτό με τρελαίνει. Νιώθω σαν να πρέπει να ελέγξω όλο τον κόσμο, κάτι το οποίο είναι αδύνατο. Οπότε επέστρεψα στην ζωγραφική λέγοντας: οκ, δεν πρόκειται να ελέγξω όλο τον κόσμο. Είναι ένας τρόπος να καταλάβω το μέγεθος και την ικανότητά μου. Έχεις ένα χαρτί ή τουλάχιστον κάτι που έχει μια περίμετρο. Με αυτό το δεδομένο είναι εύκολο να ξεκινήσεις να ζωγραφίζεις. Γιατί όχι; Ένα κομμάτι χαρτί είναι σαν ένα δωμάτιο. Μπορείς να κινηθείς γύρω του. Βέβαια έχει τεχνικές δυσκολίες. Με τις εγκαταστάσεις δεν έχεις να ανησυχείς για τη μεταφορά τους, δεν χρειάζεται να τις προσέχεις. Τουλάχιστον με τις εγκαταστάσεις που κάνω εγώ!
Δουλεύεις αρκετά και με την performance.
Δεν διαχωρίζω τα έργα που έχουν να κάνουν με τη μουσική ή με την κίνηση από τα υπόλοιπα. Μια έκθεση τη σκέφτομαι πάντα σαν ένα θεατρικό event. Μια παράσταση όπου μπορείς όμως να κινηθείς ελεύθερα στο χώρο σε αντίθεση με το θέατρο που συνήθως σε βάζει στη συνθήκη μιας σταθερής θέσης. Μου αρέσουν οι γκαλερί, το ότι ο κόσμος μπορεί να μπαινοβγαίνει ελεύθερα. Στο θέατρο, τουλάχιστον σ’ αυτό που εγώ θεωρώ μια καλή παράσταση, νιώθεις φυλακισμένος.
Βλέποντας πίσω ποια θα έλεγες ότι είναι η κεντρική ιδέα του έργου σου, αυτό που σε ενδιαφέρει περισσότερο.
Θεέ μου, δεν ξέρω! Θα μου άρεσε να φτιάξω κάτι που να φτάνει τη ζωή. Η ζωή είναι γεμάτη διαφορετικά πράγματα. Έχει απίστευτη ομορφιά και έξαψη, αλλά και απίστευτες δυσκολίες. Αυτό που με φοβίζει είναι να μην είμαι ψεύτικος, να μην κοροϊδεύω τον εαυτό μου. Δεν ξέρω πως αλλιώς να το πω. Νιώθω ότι αν θες να κάνεις κάτι, ειδικά μια έκθεση, πρέπει να κοροϊδέψεις έστω και λίγο τον εαυτό σου. Πρέπει να παλέψεις με τον εαυτό σου για να μην τον κοροϊδέψεις, δεν πρέπει να τον εμπιστεύεσαι. Είσαι ο χειρότερος εχθρός σου ως προς το πώς κρύβεις τα ελαττώματα σου. Η τέχνη είναι σαν τη γλώσσα του σώματος. Το πώς νιώθεις βγαίνει. Οι άλλοι θα το δουν εύκολα, εσύ ο ίδιος όμως όχι. Δεν χρειάζεται να ανησυχείς αν θα φανείς ηλίθιος, πρέπει να προσπαθείς να είσαι αληθινός. Ένας καλός performer για μένα είναι αυτός που αφήνει να του ξεφύγουν πράγματα, που δεν τα έχει όλα συνεχώς υπό έλεγχο.
Στην πρόσφατη αναδρομική σου έκθεση στη Hayward Gallery είχες πολλές αναφορές στην ιστορία της τέχνης. Σε ενδιαφέρει το παρελθόν;
Ναι; Δεν το έκανα συνειδητά. Στους καλλιτέχνες αρέσει να εμπνέονται. Θυμάμαι στη σχολή δούλευα πολύ πάνω σε μια ιδέα και μετά διάβαζα ένα περιοδικό και έβλεπα ότι κάποιος άλλος είχε κάνει ήδη κάτι παρόμοιο και έλεγα «ωχ, δεν μπορώ να το κάνω κι εγώ». Τώρα το βρίσκω χαζό. Ο καθένας είναι διαφορετικός. Το να σκέφτεσαι έτσι σε σταματά απ’ το να κάνεις πράγματα. Γιατί να μην κάνω κάτι με νέον σκεπτόμενος π.χ. ότι έχει δουλέψει μ’ αυτό ο Bruce Nauman. Ποιος νοιάζεται για το νέον; Το σημαντικό είναι ότι το έργο του Nauman είναι πολύ καλό. Είναι σαν να λες ότι οι περιγραφές των έργων σε βοηθούν να τα καταλάβεις. Μπούρδες! Μια περιγραφή είναι δημιουργική δουλειά ενός συγγραφέα. Όταν ήμουν στη σχολή μας πίεζαν πολύ να μιλάμε για τα έργα μας. Πιστεύω ότι γι αυτό άρχισαν να φτιάχνω έργα που να μπορώ να μιλήσω γι αυτά. Όπως το «Work No.227, The Lights Going On and Off». Μπορείς εύκολα να μιλήσεις γι αυτό. Πολύ πιο εύκολα απ’ ότι για ένα έργο ζωγραφικής. Εξαρτάται απ’ το έργο φυσικά. Μου αρέσουν οι λέξεις. Τις κουβαλάω μαζί μου. Με βοηθάει να έχω μαζί μου τον Σαίξπηρ ή τον Χέμινγουεϊ. Προσπαθώ να δίνω διαλέξεις (την Τετάρτη 18/3 θα δώσω μία στη Σχολή Καλών Τεχνών της Αθήνας και θα ακολουθήσει μία ακόμη) στις οποίες συνδυάζω τραγούδι, χορό, φωτογραφίες.
Θα τις αποκαλούσες performative lectures;
Δεν μου αρέσει η λέξη performance. Υπονοεί ότι στήνεις κάτι. Συνέχεια δίνουμε performance και το νόημα της καλής performance για μένα είναι το να προσπαθείς να μην δίνεις την αίσθηση ότι υποδύεσαι. Ότι κάνεις εκτός σκηνής να το κάνεις και πάνω σ’ αυτήν.
Τα έργα σου συχνά έχουν έντονη αίσθηση του χιούμορ.
Μου αρέσουν τα πράγματα που με κάνουν να χαμογελώ. Κι εδώ όμως μπαίνουμε σε μια δύσκολη περιοχή. Δεν μπορώ να κάνω ένα έργο να μοιάζει αστείο επί τούτου. Δεν θα ήξερα πώς να το κάνω. Άρα πρέπει να προσπαθείς να είσαι ειλικρινής με τον εαυτό σου. Συχνά χρειάζεται να περιμένεις πολύ ώρα και όταν έρθει η σωστή ώρα να την αρπάξεις σαν κλέφτης και να τρέξεις.
Γιατί διάλεξες τον τίτλο «What’s the point of it? (Τι νόημα έχει;)» για την αναδρομική σου στη Hayward;
Με πίεζαν πραγματικά πολύ να βάλω έναν τίτλο και έριχναν διάφορες ιδέες. Είναι ο τίτλος ενός τραγουδιού που έχω γράψει. Και κάτι που ρωτάω συχνά τον εαυτό μου.
Και τι απαντάς;
Πραγματικά δεν ξέρω. Αλλά δεν παύω να αναρωτιέμαι. Σίγουρα η τέχνη είναι κάτι που κάνει τη ζωή πιο συναρπαστική και γι αυτό πιο ανεκτή. Είναι σαν να κάθεσαι στην άκρη ενός βράχου και να θέλεις να πηδήξεις στη θάλασσα. Δεν ξέρω αν είναι μόνο ενθουσιασμός ή και ο φόβος του θανάτου, του να κάθεσαι απλά και να βλέπεις τον κόσμο να περνά. Αλλά μετά πρέπει να κολυμπήσεις. Κάπως έτσι νιώθω και με το νέο αυτό project. Είμαι ακόμη πάνω στο βράχο, δεν έχω πηδήξει ακόμη. Μετά θα έρθει η πολύ δουλειά. Τι άλλο μπορείς να κάνεις όμως; Να κάθεσαι και να βλέπεις τηλεόραση. Καλό είναι κι αυτό, αλλά καταλήγει βαρετό.
Την Τετάρτη 18/3, στη 1-2 μ.μ. ο Βρετανός καλλιτέχνης Martin Creed θα μιλήσει για τη δουλειά του στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών (Πειραιώς 256, Ταύρος).
