Και τι δεν κουβαλάει η ιστορία του λευκού μοσχάτου. Από ταξιδευτές, πειρατές, και Οθωμανούς κατακτητές μέχρι ποιητές και τιτλούχους. Όλοι βάλανε στο timing που τους αναλογούσε, το πετραδάκι που χρειαζόταν για να χτιστεί σιγά σιγά η φήμη του. Κυρίως, όμως, οι παραγωγοί του, οι άνθρωποι που το αγάπησαν και επέμειναν τόσο πολύ, ώστε το λευκό Μοσχάτο να δηλώνει σήμερα «παρών» στα πέρατα της οικουμένης του κρασιού. Κι αν θέλουμε να μιλήσουμε για την ιλουστρασιόν εκδοχή του λευκού Μοσχάτου, τότε θα πρέπει να ρίξουμε μια προσεκτικότερη ματιά στους αμπελώνες της Σάμου που είναι σαν προσεγμένη ζωγραφιά. Εκεί οι συνθήκες που ωριμάζει είναι ιδανικές και το λευκό Μοσχάτο προεδρεύει, καθώς τα σταφύλια του κοιτάζουν περήφανα το Αιγαίο.
Το μικρόρρωγο άσπρο μοσχάτο, ο αυτοκράτωρ της ποιότητας
Για το Μοσχάτο, η Jancis Robinson γράφει στο βιβλίο της «Vines, Grapes and Wines» (Mitchell Beazley,1986): «Το καλύτερο είδος Μοσχάτου ήταν γνωστό στην Ελλάδα αιώνες πριν τα άλλα είδη προβάλουν στην επιφάνεια. Το νησί της Σάμου είναι το παγκόσμιο αρχηγείο και η ποικιλία παραμένει η σημαντικότερη όλου του νησιού.
Στην Ελλάδα το Άσπρο Μοσχάτο δίνει ακόμη τα φημισμένα γλυκά κρασιά της Σάμου, της Πάτρας, του Ρίου Πατρών και της Κεφαλονιάς». Υπάρχουν πολλές «φορεσιές» της ποικιλίας και άλλα τόσα διαφορετικά ονόματα. Όμως το μικρόρρωγο άσπρο Μοσχάτο είναι ο απόλυτος κυρίαρχος, ο αυτοκράτορας της ποιότητας της μεγάλης αυτής οικογένειας.
Γεγονός είναι πως η άνθηση του Μοσχάτου στη Μεσόγειο (και στην Ελλάδα) σχετίζεται άμεσα με το ότι μόνο τα σχετικά θερμά κλίματα μπορούν να αναπτύξουν ομαλά αυτή την ποικιλία για να δώσει κρασιά με πλούσια και έντονη γεύση. Τρανή απόδειξη, η περίπτωση της Σάμου, όπου το αμπέλι φοράει τα γιορτινά του στα μεγάλα υψόμετρα και στα αργιλοσχιστώδη εδάφη. Όπως συμβαίνει με τη μουσική, έτσι και το κρασί μπορεί να μας προσφέρει συναίσθημα, εικόνες, μυρωδιές, και ένα στοιχείο του θα ξυπνήσει μνήμες από εποχές που δεν έχουμε ζήσει.
Λέγεται πως οι αρχαίοι Έλληνες μετέφεραν το Μοσχάτο πέρα από την Κριμαία και αφού πάτησε γερά στα πόδια του στην Ελλάδα (κυρίως τη νησιωτική, με επίκεντρο τη Σάμο), απλώθηκε σιγά σιγά σ’ ολόκληρο τον κόσμο. Η ιστορία του αμπελώνα του κρασιού της Σάμου και του Μοσχάτου χάνεται στο χρόνο, στην εποχή που βασίλευε στο νησί ο Αγκαίος, ήρωας της Αργοναυτικής Εκστρατείας. Όσο για τα χαρίσματα της σαμιώτικης γης και των προϊόντων της, ένας άλλος αρχαίος Έλληνας, ο Αίθλιος, ισχυριζόταν ότι στη Σάμο τα αμπέλια, οι συκιές και οι τριανταφυλλιές καρποφορούσαν δύο φορές το χρόνο! Υπερβολή; Ίσως, αλλά χαρακτηριστική της φήμης που είχε πάντα η Σάμος και η γη της.
Η τοπική παράδοση αναφέρει πως ο (Σάμιος) Πυθαγόρας είχε φτιάξει μια κούπα για να πίνει με μέτρο το κρασί. Είχε μάλιστα σχηματίσει μια γραμμή στο εσωτερικό της, η οποία οριοθετούσε το σημείο που έπρεπε να σταματήσει το γέμισμα. Μια στάλα παραπάνω και η κούπα άδειαζε όλο της το κρασί από μια κρυφή οπή που βρίσκονταν στη βάση. Ο Λόρδος Βύρων, αδιαφορώντας για το πυθαγόρειο μέτρο, έγραψε στο ποίημά του με τίτλο «Isle of Greece»: «γέμισε ξέχειλη την κούπα με σαμιώτικο κρασί». («Fill high the bowl with Samian wine»).
Η πραγματική όμως φήμη του νησιού ως τόπου παραγωγής κρασιών διάσημων για την ποιότητά τους δεν έχει σχέση με την αρχαία Ελλάδα. Αναπτύχθηκε πολύ αργότερα, στους Χριστιανικούς Χρόνους, κατ’ αρχάς πριν την εισβολή των πειρατών (τέλη του 1400) και στη συνέχεια όταν επέστρεψαν οι πληθυσμοί και ξανακατοικήθηκε το νησί (τέλη του 1600).
Η Σάμος και το μοσχάτο
Για να υπάρξουν κρασιά πραγματικά υψηλής ποιότητας, πρέπει να βρεθούν τα κατάλληλα σταφύλια στο κατάλληλο terroir και μάλιστα καλλιεργημένα με πολύ χαμηλές στρεμματικές αποδόσεις. Κάτι δηλαδή που η Σάμος διαθέτει σε εξαιρετικό βαθμό, όπως επίσης, παράλληλα, μεγάλη έκταση που προσφέρει και την ποσοτική υπεροχή.
Το μεγαλύτερο μέρος της έκτασης των αμπελώνων της Σάμου βρίσκεται στα δυτικά, βόρεια και κεντρικά τμήματα του νησιού. Λόγω της απότομης πλαγιάς που χαρακτηρίζει τα βουνά της, πολλοί από τους αμπελώνες, ιδιαίτερα εκείνοι με υψηλό υψόμετρο, έχουν φυτευτεί σε πεζούλες, στα 800 μέτρα πάνω από το Αιγαίο. Φανταστείτε ένα αμφιθέατρο, στις κερκίδες του οποίου «κάθονται» τα αμπέλια που καταλαμβάνουν σχεδόν κάθε επίπεδο της ανηφοριάς, όπως για παράδειγμα στις ορεινές περιοχές πάνω από το χωριό Βουρλιώτες, στη βόρεια πλευρά του όρους Άμπελος.
Την επόμενη φορά, λοιπόν, που θα βρεθείτε στο νησί ή θα το επιλέξετε ως τον επόμενο προορισμό σας, ξεφύγετε για λίγο από τις υπέροχες παραλίες και ανακαλύψτε τη μυρωδάτη του πλευρά για την οποία είναι διάσημο ανά την υφήλιο. Για να φτάσετε εκεί θα διανύσετε δρόμους με πολλές στροφές, θα πάρετε μια γερή δόση οξυγόνου από το καταπράσινο τοπίο, θα απολαύσετε τη μαγεμένη σιωπή και αφού περάσετε τους Βουρλιώτες, θα συναντήσετε την Παναγία τη Βροντιανή – βρίσκεται νοτιότερα, μέσα σε μια παραμυθένια δασώδη περιοχή στα 450 μέτρα.
Εκεί θα σταθείτε για να πάρετε γεύση από την καταπληκτική θέα προς τα βόρεια και τα ανατολικά. Κάντε και μια στάση σε μια από τις πολλές πηγές του νησιού – που θεωρούνται από τις καλύτερες στη χώρα μας, για να δροσιστείτε ακριβώς όπως το κάνουν και τα σταφύλια.
Ύστερα, το βλέμμα σας θα σταθεί σίγουρα στα πετρώματα του τόπου, που ο χρόνος τα έχει αφήσει ανέπαφα και στα κεχριμπαρένια χώματα των αμπελώνων. Το βέβαιο είναι πως θα θαυμάσετε τα βορινά κρασοχώρια που απλώνονται στις πλαγιές του βουνού Άμπελος και φτάνουν ως τα βορινά παράλια του νησιού. Λίγο έξω από το Βαθύ, επισκεφθείτε και το Μουσείο του Σαμιακού Οίνου που βρίσκεται στο Μαλαγάρι, και ταξιδέψτε στο χρόνο ανακαλύπτοντας τον τρόπο με τον οποίο έφτιαχναν οι πρόγονοί μας το κρασί. Τέλος, δοκιμάστε τα κρασιά στον ειδικό χώρο του μουσείου, και «μυρίστε» ταυτόχρονα την ιστορία του πλούσιου σαμιώτικου κρασιού.
Ο συνεταιρισμός της Σάμου
Λίγοι είναι οι συνεταιρισμοί στην ιστορία της αμπελουργίας και του κρασιού, οι οποίοι μπορούν να καμαρώνουν για την ποιότητα των κρασιών τους και να χαίρονται την οικονομική τους ευρωστία. Σε πανευρωπαϊκό επίπεδο, ένας από τους πιο σημαντικούς είναι ο Συνεταιρισμός της Σάμου. Για τα ελληνικά δεδομένα, είναι από τους ελάχιστους που βλέπουν μακριά και κάνουν ποιοτική δουλειά σε βάθος.
Ιδρύθηκε, το 1934, για να βάλει τέλος στις διαφωνίες μεταξύ αμπελουργών και εμπόρων και στα μεγάλα του επιτεύγματα είναι από τη μία η καθιέρωση του Μοσχάτου κι από την άλλη η φήμη και η οικονομική δύναμη – χάρη στη δημιουργία εξαιρετικών κρασιών. Πραγματικά, ο Συνεταιρισμός, πέρα από την έμφαση στην ποιότητα, το βάρος στις εξαγωγές και την συνολική προσπάθεια για την εικόνα του σαμιώτικου κρασιού, συνέβαλε και σ’ αυτό που φαινόταν κάποτε ακατόρθωτο: να επιβάλει πολύ γρήγορα την απόλυτη κυριαρχία του Μοσχάτου στην τοπική αμπελουργία (επίτευγμα ισοδύναμο με αυτό που συναντάμε σε πολλές διάσημες αμπελουργικές ζώνες της Γαλλίας) και να βοηθήσει στην προσφορά καλών τιμών αγοράς σταφυλιού στους αμπελουργούς.
Η δουλειά που κάνει ο Συνεταιρισμός στα δύο οινοποιεία (Μαλαγάρι και Καρλόβασι), χάρη στο Μοσχάτο και τα αργιλοασβεστώδη κυρίως εδάφη, κινείται σε πολύ υψηλά επίπεδα. Χρησιμοποιώντας κατά 80% σταφύλια από ημιορεινές περιοχές και μέσω χαμηλών στρεμματικών αποδόσεων, προσφέρει καταπληκτική γκάμα τεσσάρων γλυκών κρασιών και μερικών σημαντικών ξηρών κρασιών, όλα από Μοσχάτο. Παράλληλα, έχει καταφέρει εδώ και πολλά χρόνια να εξάγει ένα πολύ μεγάλο μέρος της παραγωγής του στο εξωτερικό: το 85% που πάει στη Γαλλία και το υπόλοιπο 15% κυρίως στο Βέλγιο και τον Καναδά, δημιούργησαν και συντηρούν άριστα την οικονομική δύναμη του πρωτοπόρου Συνεταιρισμού.
Το μοσχάτο Πατρών, Ρίου και Κεφαλονιάς
Μετά τη Σάμο, η Πάτρα είναι η δεύτερη στην ιεραρχία του μοσχάτου. Τα γλυκά κρασιά της περιοχής (συμπεριλαμβανομένης και της Μαυροδάφνης) ήταν πάντα φημισμένα και ιδιαίτερα αγαπητά, ενίοτε δε και εξαιρετικά. Η κατάσταση είναι ασύγκριτα καλύτερη στο Ρίο Πατρών παρά τις δυσκολότερες (ποιοτικά) συνθήκες. Αυτό οφείλεται στην έλλειψη αμπελιών που δυστυχώς θυσιάστηκαν στο βωμό της ανοικοδόμησης: σήμερα έχει απομείνει μόνο ένα τόσο δα αμπελάκι. Ωστόσο, ο εξαιρετικός Πατρινός οινοποιός Θανάσης Παρπαρούσης γύρισε τα πάνω κάτω.
Παίρνοντας μοσχάτα σταφύλια από την ορεινή τοποθεσία Αργυρά, δημιουργεί όχι μόνο ένα αιθέριο και εκπληκτικό Μοσχάτο Ρίου, αλλά και ένα από τα καλύτερα γλυκά κρασιά της Ευρώπης. Τα Αργυρά βρίσκονται εντός της ζώνης Ελεγχόμενης Ονομασίας Προελεύσεως «Μοσχάτο Ρίου Πατρών», σε υψόμετρο 550 μέτρων –με «πλάτη» στο Παναχαϊκό όρος– και βλέπουν απέναντι τη θάλασσα του Κορινθιακού κόλπου: το ιδανικό μικροκλίμα, μαζί με τα αμμοχαλικώδη εδάφη, δίνει στο Μοσχάτο Ρίου φινέτσα που αγγίζει το αιθέριο.
Ο τελευταίος πόλος κυριαρχίας του μικρόρρωγου άσπρου Μοσχάτου είναι η Κεφαλονιά, «χώρα» της Ρομπόλας. Μολονότι τα αργιλοπηλώδη εδάφη του Μοσχάτου στην περιοχή της Παλιακής (δυτική Κεφαλονιά) έχουν και εδώ πολύ μικρή έκταση, υπάρχουν τέσσερις Κεφαλονίτες οινοποιοί που προσφέρουν έξι διαφορετικά γλυκά κρασιά Ελεγχόμενης Ονομασίας Προελεύσεως «Μοσχάτο Κεφαλληνίας». Ξεχωρίζει μακράν η δουλειά και το γλυκό κρασί από Μοσχάτο που φτιάχνει ο γεωπόνος και οινοποιός Ευρυβιάδης (Βλάδης) Σκλάβος, από το Ληξούρι.
Μια σοφιστικέ επιλογή στο τραπέζι
Ο καλύτερος και πιο δυνατός ρόλος στο τραπέζι «παίζεται» από το Μοσχάτο ντυμένο με τη γλυκιά του «φορεσιά». Η αποπλάνηση των ομοτράπεζων δεν είναι καθόλου δύσκολη υπόθεση: τα γλυκά κρασιά από Μοσχάτο είναι πολύ σαγηνευτικά, τα παιχνίδια με τον ουρανίσκο γεμάτα σπιρτάδα, βάθος και μαγεία, η ποιότητά τους συχνά αψεγιάδιαστη. Το γλυκό Μοσχάτο μπορεί να συνοδεύσει ως επιδόρπιος οίνος κάθε είδος γλυκού. Από πάστες και σιροπιαστά μέχρι γλυκά του κουταλιού και τάρτες, δίνοντας το ιδανικό τελείωμα στο γεύμα.
Και μην ξεχνάτε επίσης τι μπορεί να κάνει δίπλα σε ένα φουαγκρά ή ένα μπλε τυρί.Το ξηρό Μοσχάτο είναι αναγκασμένο να παίζει το ρόλο του δεύτερου βιολιού, καθώς έχει να ανταγωνιστεί πιο δυνατά κρασιά. Παρ’ όλα αυτά, δεν παύει να είναι αξιόλογο. Είναι σχετικά λίγοι, για παράδειγμα, αυτοί που ξέρουν ότι τα ξηρά Μοσχάτα μπορούν να παίξουν στο τραπέζι ακριβώς τον ίδιο ρόλο με εκείνον που παίζουν τα ελαφρά Sauvignon Blanc – και μάλιστα με καταπληκτικά αποτελέσματα. Δοκιμάστε το με σπαράγγια, συνοδεύστε το με γλυκόξινα πιάτα, δοκιμάστε συνδυασμούς με πολλά πιάτα της κινέζικης κουζίνας. Θα εκπλαγείτε!
Οι άνθρωποι του μοσχάτου
Μανώλης Τσακαλάκης, γενικός διευθυντής του Συνεταιρισμού Σάμου, χημικός-οινολόγος: Πιστεύει πως η αμπελουργία και η οινοποιία της Σάμου έχουν ακόμη πολλά να δώσουν και ο ίδιος φιλοδοξεί να βάλει το λιθαράκι του στο να φτάσουν τα κρασιά της Σάμου ακόμα πιο ψηλά. «Προσπαθώ να βελτιώνω διαρκώς την ποιότητα των κρασιών και να την κρατώ σε υψηλό επίπεδο. Προσπαθώ να το καταφέρω με όσο το δυνατόν χαμηλότερες στρεμματικές αποδόσεις και τελείως υγιή σταφύλια που να εκφράζουν όσο καλύτερα γίνεται τα καταπληκτικά terroirs του νησιού μας».
H παρακολούθηση των τάσεων στην παγκόσμια αγορά κρασιού είναι μία ακόμη από τις σταθερές ασχολίες του Μανώλη Τσακαλάκη, ώστε να μπορεί να προσαρμόζει το στιλ των κρασιών στα σύγχρονα γούστα και τις απαιτήσεις μιας αγοράς που γίνεται όλο και πιο ανταγωνιστική. «Εδώ και χρόνια, κατάφερα να συμβάλω στη δημιουργία και την καθιέρωση πιο σύγχρονων και αεράτων ξηρών κρασιών, σαν τις “Ψηλές Κορφές”, ώστε αφενός να ξεφύγουμε από τα οξειδωμένα και βαριά κρασιά του παρελθόντος και αφετέρου να συγκινηθούν τόσο οι νεαρότεροι όσο και οι νεοφερμένοι στην απόλαυση του κρασιού».
«Στόχος μου είναι η σχέση ποιότητας/τιμής· θέλω να προσφέρω κι εγώ στο στήσιμο μιας σχέσης εμπιστοσύνης με τον καταναλωτή. Ονειρεύομαι να δω τα κρασιά μας να αποκτούν πολύ ισχυρή θέση στα ποιοτικά εστιατόρια και να ξανακερδίζουν τη θέση που είχαν και στο οικογενειακό τραπέζι».
Θανάσης Παρπαρούσης, δημιουργός του γλυκού Μοσχάτου Ρίου: Ο Θανάσης Παρπαρούσης δεν μιλάει πάρα πολύ. Ίσως προτιμάει να μιλούν τα κρασιά στη θέση του. «Προσπάθησα να κάνω το μεγάλο γλυκό ελληνικό κρασί, γι’ αυτό διάλεξα αυτές τις εδαφικές και κλιματολογικές συνθήκες, γι’ αυτό και επέλεξα το Μοσχάτο. Δεν νομίζω όμως ότι κάνω κάτι το ιδιαίτερο, απλώς προσπαθώ να σεβαστώ, να ερμηνεύσω και να εκφράσω το terroir και την ποικιλία. Είμαι περήφανος που με το Βινσάντο μακράς παλαίωσης του Αργυρού από τη Σαντορίνη, το Μοσχάτο μου είναι από τα μόνα ελληνικά κρασιά που βρίσκονται στη λίστα της αυστηρά επιλεκτικής Bibliotheque du Vin των Galleries Lafayette στο Παρίσι».
Ευριβιάδης (Βλάδης) Σκλάβος, οινοποιός και δημιουργός του Μοσχάτου Κεφαλληνίας «Οίνος Ηδύς»: Σε αρπάζει από το λαιμό, που λέει ο λόγος, ο Βλάδης Σκλάβος. «Δεν φαντάζεσαι τι πόνο έχει για να φτιάξεις μισό λίτρο λιαστό Μοσχάτο. Χρειάζονται 3,5 κιλά σταφύλι για μισό λίτρο κρασί, χώρια η διαδικασία. Γιατί πέρα από την επιθυμία μου για άψογο χειρισμό της πρώτης ύλης, προσπαθώ να δημιουργήσω ένα γλυκό Μοσχάτο που να διαφέρει στιλιστικά από αυτά της Πάτρας και της Σάμου.
Τη μισή ποσότητα των σταφυλιών την αφήνω να υπερωριμάσει, ενώ την άλλη μισή την τρυγάμε 15 μέρες νωρίτερα και αυτήν ακριβώς απλώνουμε να λιαστεί. Φροντίζω να μην ακουμπούν καθόλου τα σταφύλια το έδαφος και καταβάλλω κάθε προσπάθεια ώστε το κρασί να έχει, όσο γίνεται, πιο χαμηλή πτητική οξύτητα». Να θυμηθούμε επίσης ότι αφού το κρασί είναι λιαστό, δεν «κόβεται» με προσθήκη αλκοόλ, αλλά η ζύμωση σταματάει από μόνη της. Η επιλογή και η στάση του Ευρυβιάδη Σκλάβου μπορεί να φαίνονται απίστευτες, αλλά, όπως χαρακτηριστικά λέει, «Θέλω τα 2.000 λίτρα γλυκό κρασί που φτιάχνω, να έχουν προσωπικότητα».
Γευστική δοκιμή
Ψηλές Κορφές (Επιτραπέζιος Οίνος, Λευκός Ξηρός)
Κιτρινωπό ανοιχτόχρωμο, με αρώματα ροδοπέταλου, βερίκοκου και λεμονιού. Γεύση ντελικάτη και ελαφριά, με γλυκύτητα που σε κερδίζει.
Άνθεμις (Ονομασία Προελεύσεως Ελεγχόμενη «Σάμος» – Οίνος Επιδόρπιος Λευκός)
Ένα αριστουργηματικό κομψοτέχνημα, από την αρχή μέχρι το τέλος! Σκούρο, κεχριμπαρένιο χρώμα, πλουσιότατο και πολυσύνθετο άρωμα: εναλλάσσονται μέλι, ξηροί καρποί, καφές, σταφίδες σε «γερό» φόντο από ξερά κίτρινα φρούτα. Εξίσου πληθωρική γεύση με έντονα χαρακτηριστικά ξηρών καρπών, σοκολάτας και εσπεριδοειδών. Αν και πολύ γλυκό, διατηρεί θαυμάσια ισορροπία. Μακρύτατη και έντονη επίγευση.
Μοσχάτο Ρίου Πατρών, του Θανάση Παρπαρούση (Ονομασία Προελεύσεως Ελεγχόμενη, Οίνος Επιδόρπιος Λευκός)
Χρυσοκίτρινο. Πληθωρικό στο άρωμα, φέρνει στη μνήμη αρώματα αχλαδιού, κυδωνιού-κομπόστας βερίκοκου και φλούδας λεμονιού, μαζί με «σχόλια» καραμέλας και ξηρών καρπών. Πληθωρικό, παχύ και γλυκύτατο στη γεύση, διατηρεί αιθέριο ύφος, χάρη στην οξύτητα που φέρνει ισορροπία. Επίγευση με όμορφη «πικράδα» που θυμίζει κίτρο ή περγαμόντο. Θαύμα κομψότητας.
Οίνος Ηδύς από τον Ευρυβιάδη Σκλάβο (Ονομασία Προελεύσεως Ελεγχόμενη «Μοσχάτο Κεφαλληνίας», Οίνος Επιδόρπιος Λευκός)
Χρώμα μεταξύ του χάλκινου και του πορτοκαλί. Μέλι και βερίκοκο, μαζί με αρωματικά «τσιμπηματάκια» από κόκκινα φρούτα. Γεύση πλούσια, φρουτώδης, (ευχάριστα) ταννική και πολύ ισορροπημένη. Πολύ επιτυχημένο και εντελώς «προσωπικό».
