«Να εύχεσαι να ’ναι μακρύς ο δρόμος». Για τις μεσογειακές χώρες ήταν ένας δρόμος ιδιαίτερα μακρύς που έστησε την παράδοση του ευρωπαϊκού κρασιού. Η Κύπρος δεν ήταν ποτέ απούσα σε αυτήν την πορεία. Ίσα ίσα η Ιστορία της, κάθε άλλο παρά καινούρια, χάνεται στα βάθη του χρόνου, εκεί γύρω στα 3000 π.Χ. Δεν είναι όμως το παρελθόν της Κύπρου και των τότε προϊόντων της αμπέλου που έχει τη μεγάλη σημασία σήμερα.
Ο στίβος του κρασιού στις μέρες μας είναι γεμάτος πιέσεις, δυσκολίες και έντονες διεκδικήσεις. Δυνάμεις μέγιστες, νέοι φιλόδοξοι παίκτες και ανταγωνισμός τεράστιος και οξύς κάνουν το ρόλο της Ιστορίας να παραμερίζει. Νέες χώρες, διψασμένες για καθιέρωση, δίνουν ηχηρό «παρών» στο σύγχρονο τοπίο του κρασιού.
Είναι φανερό ότι στη νέα πραγματικότητα, τις μεγάλες πιέσεις η Κύπρος τις επεξεργάζεται με εξυπνάδα και όλο και πιο μεγάλη αποτελεσματικότητα. Γιατί η κατάσταση, όπως και στην Ελλάδα, είχε φτάσει σε σημείο ανησυχίας. Στο σημείο, όπου για να υπάρξει ποιοτική αναστροφή στο χώρο του κρασιού, πρέπει η Αμπελουργία και η Οινοποιία να έρθουν σε παράλληλη γραμμή με τη γενικότερη εξέλιξη ενός τόπου.
Η Κύπρος βρίσκεται, ευτυχώς, σε μεγάλη και ταχύτατη πορεία επένδυσης για τη διαμόρφωση της σύγχρονης ευρωπαϊκής της πραγματικότητας. Οι δημιουργικές προοπτικές για το ευρωπαϊκό της μέλλον αρχίζουν σιγά σιγά να φτιάχνουν και το νέο πρόσωπο των κρασιών της, φωτίζοντας το κάπως θολό παρόν. Η αυταρέσκεια και η ανεπάρκεια υποχωρούν σταδιακά και το πρόσωπο της νέας πραγματικότητας αρχίζει να ομορφαίνει. Η προσπάθεια είναι έντιμη και σοβαρή, γι’ αυτό και τα σημερινά κρασιά της Κύπρου είναι απολαυστικά. Πολύ μακρινή η σχέση που έχουν με τα απρόσωπα και μέτρια δείγματα του παρελθόντος.
Κυπριακός αμπελώνας: η μεγάλη δυσκολία
Παραμένει δυστυχώς κομματιασμένος σε μικρές εκμεταλλεύσεις, σημαντικά μικρότερες από εκείνες άλλων αμπελουργικών περιφερειών της Ευρώπης. Οι δομές είναι αρκετά ξεπερασμένες και η εφαρμογή σύγχρονων καλλιεργητικών μεθόδων, ακόμα και σε πολύ παλιά αμπέλια, δύσκολη.
Έτσι, ούτε η ποιότητα των σταφυλιών για την παραγωγή καλού κρασιού μπορεί να είναι σωστή, ούτε το κόστος καλλιέργειας των αμπελιών να μειωθεί. Παρά τις σημαντικές προσπάθειες που ήδη γίνονται, ο κυπριακός αμπελώνας παραμένει σε σημαντικό μέρος εξαρτημένος από τη λογική της ποσότητας. Το «στίγμα» της χρήσης παραγωγικών και όχι ποιοτικών σταφυλιών παραμένει ακόμη έντονο. Στην Κύπρο όμως πρέπει ο τομέας της Αμπελουργίας και της Οινοποιίας να έρθει σε ευθεία γραμμή με την πορεία της χώρας προς τη νέα εποχή.
Για να μπορέσει ο κόσμος του κρασιού συνολικά όχι μόνο να επιβιώσει αλλά και να αναγνωριστεί εκτός συνόρων, πρέπει και οι μεγάλες –βιομηχανικού μεγέθους και λογικής– μονάδες να χάσουν τη δυσκαμψία τους και να πάρουν γραμμή για την ποιότητα.
Η Κύπρος διαθέτει, ευτυχώς, εξαιρετικό συνδυασμό εδαφικών και κλιματικών συνθηκών. Έτσι και τα πράγματα κινηθούν πιο γρήγορα, έτσι και οι ρυθμοί ανέβουν –σε σημείο που η «εστία» της Αμπελουργίας και της Οινοποιίας κυριολεκτικά να πάρει φωτιά–, η τωρινή προσπάθεια θα αποδώσει. Η πορεία προς την ποιοτική καταξίωση μπορεί να πάρει εντυπωσιακούς ρυθμούς και κάποια στιγμή τα κρασιά να δείξουν ένα εντυπωσιακά διαφορετικό ποιοτικό πρόσωπο. Εννοείται ότι και οι καλλιεργητικές μέθοδοι πρέπει να αλλάξουν ριζικά και ο τρύγος να γίνεται με μεγάλη προσοχή και –το κυριότερο– να εξαφανιστούν οι «παραγωγικές» ποικιλίες σταφυλιού.
Νέα οινοποιεία και μικροί παραγωγοί, οι πρωτοπόροι της αναγέννησης
Συνέπεια και αποτέλεσμα της γενικότερης πορείας της Κύπρου προς την αλλαγή φυσιογνωμίας, τα νέα μικρά οινοποιεία λειτούργησαν και ως δείκτες προσαρμογής της προς τα εξελιγμένα ευρωπαϊκά δεδομένα. Εξίσου σημαντικό ωστόσο είναι το παράδειγμά τους, πρωτοποριακό και ρηξικέλευθο στην εμφάνιση του καλού, ποιοτικού κρασιού. Από τη στιγμή που παρουσιάστηκαν στην Κύπρο οι μικροί παραγωγοί και τα νέα οινοποιεία, η Κύπρος άρχισε να εξοικειώνεται και να αποδέχεται τη σύγχρονη έννοια του καλού κρασιού.
Η διαφορετική τους λογική και οι διαμετρικά αντίθετες ανάγκες ώθησαν τους μικρούς παραγωγούς στο να ενισχύσουν και το επόμενο άλμα προς τα εμπρός. Από τη μια άρχισαν να σπρώχνουν σιγά σιγά την οινοποιία της Κύπρου προς τη λογική του ιδιόκτητου και καλύτερα ελεγχόμενου αμπελώνα, βασικού συντελεστή για την παραγωγή καλού σταφυλιού και καλού κρασιού. Από την άλλη, έφτιαξαν τα οινοποιεία τους σε συγκεκριμένες περιφέρειες, δείχνοντας έτσι ότι τα κρασιά τους εκφράζουν την τυπικότητα της περιοχής.
Ποικιλίες σταφυλιού, το αμφιλεγόμενο σημείο
Είναι γνωστό και από παντού αποδεκτό ότι μόνο το καλό και σωστό αμπέλι θα δώσει καλό κρασί. Και για να δώσει βέβαια το αμπέλι σταφύλια καλά και κατάλληλα για οινοποίηση, πρέπει και το ποιοτικό δυναμικό τους –οι δυνατότητες των ποικιλιών σταφυλιού– να είναι υψηλό.
Δεν είναι ωστόσο βέβαιο ότι η Κύπρος έχει καταφέρει να τακτοποιήσει το θέμα με τις ποικιλίες σταφυλιού που χρησιμοποιεί: να ξεκαθαρίσει τις παραγωγικές από τις ποιοτικές, να καταλάβει τι είδους ποικιλίες (τοπικές ή διεθνείς) τη συμφέρουν μακροπρόθεσμα να χρησιμοποιήσει και να αξιοποιήσει πραγματικά τις δυνατότητες των τοπικών ποικιλιών σταφυλιού.
Το Ξυνιστέρι, για παράδειγμα, η σημαντικότερη γηγενής λευκή ποικιλία της Κύπρου, δίνει κρασιά ανοιχτόχρωμα με πολύ κομψό φρουτώδες άρωμα και ευχάριστη γεύση. Συχνά η προσωπικότητα των κρασιών αυτών θυμίζει εκείνη του αλσατικού Pinot Blanc. Λείπει όμως ακόμα η δουλειά που θα μας κάνει να δούμε μέχρι πού μπορεί να πάει το Ξυνιστέρι, τι επιπέδου κρασιά μπορεί πραγματικά να δώσει.
Το Μαραθεύτικο είναι η μοναδική σημαντική γηγενής ερυθρή ποικιλία σταφυλιού που δίνει πολύ σημαντικά κρασιά με μεγάλες δυνατότητες παλαίωσης. Αλλά κι εδώ δεν είναι γνωστό αν τα κρασιά από Μαραθεύτικο μπορούν να πάνε ακόμα πιο μακριά. Επιπλέον, το τόσο σημαντικό Μαραθεύτικο –και μάλιστα με αμπέλια πολύ μεγάλης ηλικίας– καλύπτει μόλις το 2% του κυπριακού αμπελώνα συνολικά.
Δίπλα σ’ αυτές τις ποικιλίες υπάρχει και η ερυθρή ποικιλία Μαύρο, που δίνει κρασιά ουδέτερα και αδιάφορα. Κι όμως, είναι η πιο πολυφυτεμένη ποικιλία της Κύπρου και καλύπτει το 60% συνολικά του κυπριακού αμπελώνα! Δίπλα της υπάρχουν οι εξίσου αδιάφορες κόκκινες Όφθαλμο και Λευκάδα, που κανείς δεν ξέρει ουσιαστικά γιατί εξακολουθούν να υπάρχουν.
Και μαζί με όλες αυτές τις ποικιλίες, το παζλ συμπληρώνεται με όλες σχεδόν τις πανταχού παρούσες διεθνείς ποικιλίες σταφυλιού (λευκές και κόκκινες) που κι αυτές δεν έχει ερευνηθεί σε βάθος τι μπορούν να δώσουν στην Κύπρο. Μοναδική εξαίρεση η «κυπριακή» εκδοχή του Mourvedre, την οποία εδώ αποκαλούν Mataro, η μόνη διεθνής ποικιλία αποδεδειγμένα ικανή στην Κύπρο να δώσει σημαντικά κόκκινα κρασιά παλαίωσης.
Έλα όμως που η μαγεία του κρασιού βρίσκεται, στην πραγματικότητα, στις αντιφάσεις του! Σ’ αυτό το τόσο συγκεχυμένο και θολό τοπίο, με δυναμικό που ακόμη δυσκολεύεται να αποδεχτεί την ανάγκη αλλαγής, βρίσκεται μια μικρή ομάδα πρωτοπόρων με μικρά οινοποιεία, τα οποία βγάζοντας με αυτές τις συνθήκες απολαυστικά κρασιά, τονώνουν την αισιοδοξία μας. Αυτή είναι η μαγεία της αναγέννησης του κυπριακού κρασιού, είναι η δουλειά των νεωτεριστών που σιγά σιγά δημιουργούν ελπίδες για το μέλλον.
Οι αμπελουργικές περιοχές της Κύπρου
Είναι κυρίως συγκεντρωμένες στο νότιο-νοτιοδυτικό τμήμα του νησιού, με πρόσθετους θύλακες αμπελοκαλλιέργειας στις περιοχές της Λευκωσίας και της Αμμοχώστου. Τα καλύτερα κρασιά της Κύπρου βγαίνουν ασφαλώς στις πιο ορεινές και δροσερές περιοχές κάθε περιφέρειας, και όσοι οινοποιοί έχουν καταφέρει να έχουν δικούς τους αμπελώνες, έχουν απόλυτο έλεγχο της ποιότητας της πρώτης ύλης και του τελικού προϊόντος, του κρασιού.
Πάφος, Λεμεσός και οι περιφέρειές τους μοιράζονται τις δύο μερίδες του λέοντος από άποψη μεγέθους και εκτάσεων των αμπελώνων τους, ενώ η σημαντικά μικρότερη ορεινή Πιτσιλιά ξεχωρίζει και για τη φυσική της ομορφιά.
Οι φιλοδοξίες και οι ρυθμοί δουλειάς των ανανεωτών του κυπριακού αμπελώνα είναι τόσο ζωντανές, που στην Κύπρο υπάρχουν και Δρόμοι του Κρασιού, πολύ καλύτερα –κατά τη γνώμη μας– οργανωμένοι από τους δικούς μας στην Ελλάδα και που περνούν από τις ομορφότερες διαδρομές. Ίσως ένα μεγάλο μέρος της προβολής του αναγεννημένου κυπριακού αμπελώνα και των κρασιών του εξαρτηθεί από την επιτυχία των Δρόμων του Κρασιού. Αν ισχύει το «οία η μορφή, τοιάδε η ψυχή» των αρχαίων, τότε μια περιήγηση είναι ο καλύτερος τρόπος για να ανακαλύψεις την ψυχή του κυπριακού κρασιού.
Οι έξι διαδρομές των Κυπριακών Δρόμων του Κρασιού
Λαόνα-Ακάμας Προαιώνιοι δρόμοι στο βορειοδυτικό τμήμα της Κύπρου, που αξίζει να περπατήσετε όχι μόνο για να δοκιμάσετε κρασί σε πέντε οινοποιεία, αλλά και για τη φυσική ομορφιά της περιοχής. Η Χερσόνησος του Ακάμα είναι η «παρθένα» πλευρά του νησιού: Εκτός από Ξυνιστέρι καλλιεργούνται 19 ακόμη ποικιλίες.
Βουνί Παναγιάς-Αμπελίτης Η διαδρομή κινείται στην ανατολική Πάφο, σε μια ορεινή περιοχή με σχετικά ψηλές οροσειρές. Οι απότομες κλίσεις της καλύπτονται από δάση και αμπελώνες – χαρακτηριστικές είναι οι συστάδες από δρύες, οι γερόπευκοι, οι λεύκες. Επτά επισκέψιμα οινοποιεία, 27 ποικιλίες αμπέλου, με εντυπωσιακή παρουσία των Carignan Noir και Cabernet. Εδώ επίσης καλλιεργείται το περισσότερο Μοσχάτο Αλεξανδρείας και Palomino.
Κοιλάδα Διαρίζου Η διαδρομή κινείται στα δυτικά του όρους Τρόοδος με οδηγό την κοίτη του ποταμού Διαρίζου. Διαγράφει μια επιμήκη έλλειψη στο χάρτη, περνώντας από 14 ημιορεινά χωριά, μέσα από αρκετούς τύπους βιοτόπων – άξια αναφοράς η ζώνη των Μαμωνιών, μια τεκτονικά πολύπλοκη συγκέντρωση εκρηξιγενών και ιζηματογενών πετρωμάτων. Υπάρχουν δύο μικρά αλλά αξιόλογα οινοποιεία και καλλιεργούνται 18 ποικιλίες οιναμπέλου, με κυριότερο το Μαύρο.
Κρασοχώρια Λεμεσού Είκοσι χωριά στις νότιες πλαγιές του όρους Τρόοδος, μια παραδοσιακά αμπελουργική περιοχή όπου καλλιεργείται κυρίως Μαύρο και Ξυνιστέρι. Μια διαδρομή που ξεκινά από τη Λεμεσό και καταλήγει στην όμορφη παραλία του Αυδήμου.
Τα 14 χωριά της Κουμανδαρίας Βρίσκονται όλα σε υψόμετρο 500-900 μέτρων. Περιτριγυρίζονται από αμπελώνες με Μαύρο και Ξυνιστέρι, ανάμεσα σε θαμνώδη άγρια βλάστηση και αραιό δάσος. Είναι απλωμένα σε μια απόσταση 12 περίπου χιλιομέτρων παράλληλα με την ακτογραμμή και την πόλη της Λεμεσού, σε απόσταση 25 χιλιομέτρων από τη θάλασσα. Στάση σε δύο επισκέψιμα οινοποιεία.
Πιτσιλιά Μοιάζει να εμφανίζονται από το πουθενά τα 14 χωριά της ορεινής περιοχής ανατολικά της ψηλότερης κορυφής του Τροόδους. Αμυγδαλιές, ελιές, καρυδιές, μηλιές και βέβαια αμπελώνες που ξετυλίγονται με φόντο το πευκοδάσος! Δύο επισκέψιμα οινοποιεία και στο επίκεντρο ο Αγρός, ένα όμορφο χωριό σε υψόμετρο 110 μέτρων.
Σημαντικά οινοποιεία και κρασιά – Η πρώτη επιλογή
Η αναγέννηση του κυπριακού κρασιού περνάει, όπως είναι φυσικό, από τα οινοποιεία και τα πρόσωπα. Είναι οι οινοποιοί και οι οινολόγοι τους που δημιουργούν ένα μικρό θαύμα, θα είναι πιθανόν οι ίδιοι που θα αναδιαρθρώσουν και θα εξορθολογίσουν σταδιακά τον αμπελώνα, ίσως μάλιστα καταφέρουν να κάνουν το κυπριακό κρασί γνωστό και εκτός συνόρων.
Από τις επισκέψεις μας στην Κύπρο, τις εκεί «γευστολογήσεις» (όπως λέγονται οι γευσιγνωσίες) και από την προ μηνών μεγάλη παρουσίαση κρασιών που οργάνωσε στην Αθήνα το Συμβούλιο Αμπελοοινικών Προϊόντων της Κύπρου, φτιάξαμε το πρώτο παλμαρέ των καλύτερων και με το μεγαλύτερο ενδιαφέρον οινοποιείων (κατ’ αλφαβητική σειρά).
Άης Αμπέλης – κοντά στην περιοχή της Λευκωσίας.
Δουλεύουν κυρίως με διεθνείς ποικιλίες σταφυλιού. Εξαιρετικό Cabernet Sauvignon.
Αργυρίδης – στο χωριό Βάσα Κοιλανίου (περιφέρεια Λεμεσού).
Πανέμορφo boutique winery με εξαιρετικά κόκκινα κρασιά. Σπουδαίο Μαραθεύτικο, κάτω από τις συμβουλές του Σοφοκλή Βλασσίδη.
Βασιλικό Οινοποιείο Κυπερούντας – στο ορεινό χωριό Κυπερούντα της Πιτσιλιάς.
Ο οινολόγος Μηνάς Μηνά δημιουργεί μια σημαντική γκάμα κρασιών. Ξεχωρίζει ο ‘‘Πετρίτης’’, μακράν το καλύτερο Ξυνιστέρι της Κύπρου.
Βλασίδης – στο Κοιλάνι της περιφέρειας Λεμεσού.
Ο οινολόγος-ιδιοκτήτης Σοφοκλής Βλασίδης, σπουδασμένος στο περίφημο Davis της Καλιφόρνια, έχει όσο μπορεί περισσότερα δικά του αμπέλια και δουλεύει κυρίως με διεθνείς ποικιλίες. Εξαιρετικά Syrah και Cabernet Sauvignon.
Βουνί Παναγιάς – στην περιφέρεια της Πάφου.
Από τους λίγους που είναι τόσο αφοσιωμένοι στις γηγενείς ποικιλίες σταφυλιού. Εξαιρετικό Ξυνιστέρι, υπέροχο Μαραθεύτικο.
Ζαμπάρτας – στην περιφέρεια της Πάφου.
Εξαιρετικά άσπρα κρασιά, συνήθως χαρμάνια τοπικών και διεθνών ποικιλιών.
Τσιάκας – στα ορεινά της περιφέρειας Λεμεσού.
Σε έναν τόπο μέγιστου φυσικού κάλλους, το οινοποιείο του Κώστα Τσιάκα –χωρίς δικά του αμπέλια– παρουσιάζει ένα πολύ ενδιαφέρον σύνολο κρασιών.
Χατζηαντωνάς – στην περιφέρεια Λεμεσού.
Προσφέρει ένα πολύ καλό ποιοτικό επίπεδο σε όλη την ενδιαφέρουσα γκάμα των κρασιών του.
*Από όλα αυτά τα κορυφαία οινοποιεία, στην Ελλάδα εισάγονται μόνο τα κρασιά του οινοποιείου Χατζηαντωνά (Non Solo Vino, Χαλάνδρι, 210 6755 940).
