Κάθε χρόνο, την 21η Ιουνίου, ημέρα της ανθοφορίας των αμπελιών, οι μεγαλοκτηματίες του Medoc, του Graves, του Sauternes και του Barzac, όλοι τους μέλη της Commanderie du Bontemps (αδελφότητα που ιδρύθηκε το 1950, για την προώθηση του οίνου), επιλέγουν ένα για να διοργανώσει στο chateau του μία από τις ομορφότερες γαλλικές σουαρέ. Καμία σχέση με το Φεστιβάλ των Κανών ή με πάρτι πνιγμένα στο μάρκετινγκ.
Εδώ η συναναστροφή έχει να κάνει με τις πολύ παλιές οικογένειες του Μπορντό, τις πολύ μεγάλες περιουσίες της Ευρώπης, τους πολύ ισχυρούς μεγαλέμπορους κρασιών. Περισσότερο από μια βραδιά, είναι ένα κράμα ερωτιάρικης επίδειξης χρημάτων, διεθνούς avant-gardisme και μπουρζουάδικου επαρχιωτισμού. Ή, καλύτερα, ένας μοναδικός συγκερασμός καπιταλιστικής δύναμης, εμπορικού πνεύματος και εκλεπτυσμένης κομψότητας.
Οι καλεσμένοι
Ήταν λοιπόν ο Daniel και η Florence Cathiard του Chateau Smith Haut Lafitte που είχαν πέρυσι την τιμητική τους. Φυσικά, η λίστα των προσκεκλημένων έγινε αντικείμενο πολύ προσεκτικής επιλογής. Ο πρώην πρωθυπουργός Alain Juppe και η σύζυγός του Isabelle φτάνουν απ’ τους πρώτους, ο δήμαρχος του Μπορντό υποκλίνεται στους ιδιοκτήτες των μεγαλύτερων chateauχ, ο νομάρχης και ο τελώνης επιδίδονται σε παρατεταμένα χειροφιλήματα ενώπιον γυναικών υψηλής ραπτικής που μιλάνε όλες τις γλώσσες του πλανήτη.
Αλλά κυρίως αδημονούν για την άφιξη της Clara Yip, την κινεζικής καταγωγής αγοράστριας της αεροπορικής εταιρείας Cathay Pacific, η οποία θεωρείται «first class» γνώστρια των grands crus του Μπορντό. Όπως και για το πότε θα ’ρθει ο Philippe Van de Vywere, ιδιοκτήτης απλώς ενός μέρους των λιμανιών της δυτικής Ευρώπης, από το Μπιλμπάο ως την Αμβέρσα, από τα οποία περνάνε τράνζιτ εκατοντάδες εκατομμύρια εκατόλιτρα κρασιών. Οι Ρώσοι μεγαλέμποροι, πάντα συνοδευόμενοι από εντυπωσιακές νεαρές υπάρξεις, δίνουν ομαδόν το «παρών».
Εδώ κι ένας Κινέζος δικηγόρος του Χονγκ Κονγκ που φημολογείται ότι αγόρασε ολόκληρη χρονιά grands crus προς € 450.000. Γύρω απ’ τους μπουφέδες, συνωστίζονται οι πιο σπουδαίοι οινοκριτικοί από τις ΗΠΑ, τη Νότια Κορέα, την Αυστραλία. Αναγνωρίζονται από τον ταχύ και σίγουρο τρόπο με τον οποίο γυρνάνε το κρασί στο ποτήρι τους. Οι μυημένοι προσπαθούν να εντοπίσουν τα μέλη της σημαίνουσας, αλλά πολύ κλειστής οικογένειας Moueix, ιδιοκτήτριας των μισών αμπελώνων του Pomerol και του Petrus.
Ο Martin Bouygues, αφεντικό της F1 και αγοραστής πρόσφατα ενός εκλεκτού 2eme cru classe του Medoc, του Chateau Montrose, συζητάει με τον Henri de Monpezat, Πρίγκιπα της Δανίας, λάτρη των μεγάλων φιαλών και ιδιοκτήτη του Chateau de Caιx, στην Cahors. Η Philippine de Rothschild και ο σύζυγός της, ο Jean-Pierre de Beaumar-chais, απόγονος του συγγραφέα, γελούν με τον Patrick Poivre d’ Arvor, μοναδικό τηλεοπτικό αστέρα που παρευρίσκεται σε τούτη τη γιορτή, η οποία αγνοεί το πόπολο, αλλά αναγνωρίζει τη δύναμη του χρήματος.
Το οικονομικό διακύβευμα είναι σημαντικό. Στη γιορτή αυτή έρχονται από κάθε γωνιά της γης, με πανάκριβα αυτοκίνητα ή ιδιωτικά αεροπλάνα, και οι θαμώνες της διατηρούν την ανάμνηση αξέχαστων γευμάτων στις πιο εκθαμβωτικές ιδιοκτησίες της περιοχής. Διότι η Γιορτή του Ανθού είναι πρώτ’ απ’ όλα η ευκαιρία να παρουσιάσεις την ομορφιά και τη διεθνή επιτυχία ενός αμπελώνα. Μια τέτοια γιορτή απαιτεί οκτώ μήνες προετοιμασία και ασύγκριτη οργάνωση. Αλλά έτσι κάνεις μια ονομασία προέλευσης να λάμψει και στοιχίζει πολύ φθηνότερα από μια επικοινωνιακή καμπάνια.
Γι’ αυτή την 56η έκδοση, οι κάβες του Smith Haut Lafitte άδειασαν από τα μυρωδάτα βαρέλια τους, ώστε να υποδεχτούν εκατοντάδες τραπέζια των δέκα καθήμενων έκαστο. Τα ατομικά μενού χαράχτηκαν από την Hermes πάνω σε μαλακά πυρόξανθα δέρματα. Ένα Chateau de Pez 2001, ένα ερυθρό Smith Haut Lafitte 2000 και ένα Rausan-Segla 1996 συνόδευσαν το «jarret d’agneau ξεχασμένο στο φούρνο». Με το τυρί προσφέρθηκε ένα Haut Brion 1998 –1er cru classe το 1855– και με το γλυκό ένα Yquem της ίδιας χρονιάς. Μετά το δείπνο, χρυσά σιντριβάνια ξεπηδούν μέσα από τ’ αμπέλια μαζί μ’ ένα όργιο πυροτεχνημάτων.
Το εφέ
Ένας ανομολόγητος ανταγωνισμός παίζεται κάθε χρόνο μεταξύ των chateaux. Έτσι, το 1989, το Chateau Lynch-Bages μετέτρεψε τις κάβες του σε διαστημόπλοιο τύπου Ιούλιου Βερν. Το 2005, ο Eric και η Marie-Louise Albada Jelgersma, ολλανδικής καταγωγής, ιδιοκτήτες του Chateau du Tertre στο Arsac, έστησαν για το δείπνο μια πορτοκαλί τέντα στην οποία είχαν κρεμάσει πίνακες των Φλαμανδών δασκάλων του 16ου και 17ου αι. που φωτίζονταν από 80 κρυστάλλινους πολυελαίους, και την είχαν στολίσει με δεκάδες μεγαλοπρεπή μπουκέτα από τουλίπες που είχαν έρθει αυθημερόν από την Ολλανδία. Λίγες εβδομάδες πριν από τη γιορτή, ο Eric Albada Jelgersma είχε πέσει θύμα ενός σοβαρού ατυχήματος πάνω στο γιοτ του που τον άφησε τετραπληγικό. Έδωσε, ωστόσο, σαφείς οδηγίες: η γιορτή έπρεπε να γίνει πάση θυσία.
Ακόμα και σήμερα ψιθυρίζεται ότι, το 2003, η Philippine de Rothschild ξόδεψε € 2,5 εκατ. επιπλέον ώστε η γιορτή που θα δινόταν στο Mouton Rothschild να είναι μία από τις πιο μεγαλοπρεπείς ever: έξοχο δείπνο που συνοδευόταν από το μυθικό Mouton Rothschild 1982 και ρεσιτάλ του Placido Domingo στο dessert. Ένα Airbus είχε ειδικά ναυλωθεί για να φέρει απ’ το Παρίσι δεκάδες προσωπικότητες της τέχνης, του κινηματογράφου και της λογοτεχνίας. Και καθώς η βραδιά τράβηξε σε μάκρος, η Philippine κατάφερε με το αζημίωτο να βάλει να ανοίξουν μέσα στη νύχτα το αεροδρόμιο του Bordeaux-Merignac, ώστε το Airbus και οι εκλεκτοί επιβάτες του να μπορέσουν να επιστρέψουν στο Παρίσι.
Οι επενδύσεις
Όλα αυτά επειδή ο αμπελώνας του Μπορντό έχει εξελιχθεί τόσο σε τόπο ισχύος όσο και σε προσοδοφόρα επένδυση. Υπό το Παλαιό Καθεστώς, οι πλούσιοι έμποροι και οι μεγάλες περιουσίες που ήθελαν να ακτινοβολήσουν την επιτυχία τους αγόραζαν μια διοικητική θέση, προσφέροντας έτσι στους απογόνους τους τον τίτλο ευγενείας που τη συνόδευε. Σήμερα, το να έχεις ένα chateau και να σερβίρεις το δικό σου cru, ιδίως μάλιστα αν είναι classe αντιστοιχεί σε κατοχή τίτλου ευγενείας. Εδώ και τριάντα χρόνια, στο Μπορντό βρίσκεις όλους τους rich and beautiful people. Οι περισσότεροι από τους μεγάλους βιομήχανους και δισεκατομμυριούχους, Γάλλους και Ευρωπαίους, έχουν επενδύσει μαζικά.
Ο Francois Pinault αγόρασε το Chateau Latour, το διάσημο 1er grand cru classe του Pauillac. Ο Bernard Arnaud έχει στην κατοχή του τo μισό Chateau Cheval-Blanc στο Saint-Emilion μαζί με τον Βέλγο βαρόνο και χρηματιστή Albert Frere, ο οποίος είναι και ο ιδιο κτήτης του Cha^teau l’Evangile στο Pomerol και του Chateau Rieussec στο Sauternes. Οι Wertheimer, ιδιοκτήτες της Chanel, επένδυσαν στο Rausan-Segla, ένα 2eme grand cru classe του Margeaux, και στο Chateau Canon, στο Saint-Emilion.
Η οικογένεια Peugeot ελέγχει το Chateau Guiraud, ένα από τα 1er cru του Sauternes, μαζί με τον κόμη Stephan von Neipperg (ιδιοκτήτη και του Chateau Canon-la-Gaffeliere), τον Olivier Bernard (Domaine de Chevalier) και τον Xavier Planty, πολύ γνωστό οινοποιό του Μπορντό. Οι Mommeja (όμιλος Hermes) πρόσφεραν στον εαυτό τους ένα σπουδαίο cru, το Chateau Fourcas Hosten. Η Κορίν Μεντζελόπουλος, κόρη του κληρονόμου των παντοπωλείων Felix Potin, διαθέτει μια υπέροχη νεοκλασική βίλα και τον αμπελώνα του Chateau Margaux. Ο Jean-Francois Quenin, πρώην «Darty» (πολυκαταστήματα ηλεκτρικών και ηλεκτρονικών ειδών), εξαγόρασε το Chateau Pressac και o αλλαντοποιός Michel Reybier (πρώην «Jambon d’ Aoste») το Chateau Cos d’ Estournel, το μεγαλύτερο και σπουδαιότερο από τα Saint-Estephe (2eme grand cru classe). Και ο κατάλογος είναι ακόμα μακρύς.
Αγοράζοντας κουλτούρα
Γιατί τέτοια μανία; Για όλους εκείνους τους λόγους που χαρακτηρίζουν τη δύναμη: το κύρος και την εκλέπτυνση. Το ρίζωμα μιας κληρονομιάς. Τη δυνατότητα να αντιπροσωπεύεις το γαλλικό γούστο και κουλτούρα σ’ ολόκληρο τον κόσμο. Τη λίαν επικερδή αξία ενός αγαθού. Το ότι εκεί έχουν τις ρίζες τους οι μεγάλες ευρωπαϊκές οικογένειες – όπως οι Rothschild, των οποίων οι τρεις κλάδοι που βρίσκονται στη Γαλλία έχουν τα Mouton, Lafite και Clarke, οι Barton, ιρλανδικής καταγωγής (Chateau Leoville Barton και Chateau Langoa Barton), οι Neipperg, ένδοξη οικογένεια της Κεντρικής Ευρώπης (Canon-la-Gaffeliere, La Mondotte, Clos de l’Oratoire) ή οι Schyler (Chateau Kirwan), δανικής καταγωγής.
Σ’ όλη τη Γαλλία, μεγαλοβιομήχανοι, επιχειρηματίες και κάμποσοι απ’ όσους μπόρεσαν να βάλουν λεφτά στην άκρη γλυκοκοιτάζουν αμπελοχώραφα. Από τον Μarcel Dassault το 1965 (Chateau Μarcel Dassault) ως τον Vincent Bollore (La Bastide Blanche), περνώντας από τον Leon-Nicolas Duhamel, ιδρυτή της K-Way (Haut-Gleon). Οι νεόπλουτοι συχνά ένιωθαν ότι τους περιφρονούσαν, ακόμα κι αν κέρδιζαν λεφτά με το τσουβάλι. Νάτοι λοιπόν που λουστράρονται, καθώς στη Γαλλία θέλουν ακόμα να καμώνονται πως η δύναμη πρέπει να συνοδεύεται από κουλτούρα και ιστορία. Αγοράζοντας ένα chateau, θέλουν να ελπίζουν ότι αγοράζουν κομψότητα, ότι αποκτούν αυτό που οι άλλοι κληρονόμησαν.
Θέλουν ένα ωραίο σπίτι που κολυμπάει μέσα στ’ αμπέλια εν μέσω ενός ονειρικού τοπίου. Σαν τον Pierre Guenant, μεγάλο αντιπρόσωπο αυτοκινήτων, που διαθέτει στην Aix-en-Provence, ένα υπέροχο chateau ιταλικού στιλ του 1805, ένα πάρκο αγγλικού στιλ και 150 εκτάρια αμπέλια.Σύμφωνα με τη Vinea Transaction, το δίκτυο των ειδικών στην πώληση αμπελώνων, κάθε χρόνο λαμβάνουν χώρα 100 με 150 «ενδιαφέρουσες» αγοραπωλησίες. Στην Προβηγκία γίνονται το χρόνο 20 τέτοιες πράξεις, αξίας άνω των € 10 εκατ. Από τη μια ως την άλλη άκρη της Γαλλίας, το εύρος των τιμών είναι περίπου το ίδιο: από € 15.000 το εκτάριο για τον πρώτο τυχόντα ως τα € 500.000 στις πιο περιζήτητες γωνιές του Μπορντό, του Chateauneuf-du-Pape ή των πιο φημισμένων ονομασιών της Βουργουνδίας. Οι μεγάλες περιουσίες δεν τρώνε κουτόχορτο. Ξέρουν ότι η κρίση δημιουργεί ευκαιρίες. Έτσι, οι μεγάλες βιομηχανικές οικογένειες της Λιόν άρχισαν να κοιτάνε σαν ξερολούκουμο το πληγέν Beaujolais.
Το να βάζεις χέρι σ’ ένα grand cru σημαίνει ότι βάζεις και βαθιά το χέρι στην τσέπη. Έτσι, ο Philippe Cuvelier αγόρασε προς € 40 εκατ. τα 20 εκτάρια του Clos Fourtet στο Saint-Emilion, αφού πρώτα πούλησε την εταιρεία του στον Francois Pinault. O τελευταίος ύψωσε το 1993 τις ερμίνες της Βρετάνης στο Chateau Latour για € 115 εκατ., ενώ ο Bernard Arnaud με τον Albert Frere τσίμπησαν το Cheval-Blanc από τη Liliane Bettencourt προς € 137,2 εκατ. Λίγο καιρό πριν, ο Arnault είχε αρπάξει το Yquem για € 84 εκατ. Και λίγο ενδιαφέρει που το αφεντικό της LVMH δεν έχει ιδέα από κρασί, όπως υπονοεί φαρμακερά ο Alexandre de Lur Saluces, ο πρώην ισχυρός άνδρας του Yquem.
Ο Arnault θα ’χει πάντα τα μέσα να προσλάβει τους καλύτερους διαχειριστές και τους καλύτερους οινολόγους. Ο Michel Rolland, ο πάπας της οινολογίας, του παρέχει τις υπηρεσίες του προς € 10.000. Κανένας αμπελώνας στον κόσμο δεν μπορεί να συναγωνιστεί το Μπορντό. Η Βουργουνδία, η οποία διαθέτει ονομαστά crus, όπως το Romanee-Conti, εξακολουθεί να έχει πιο αγροτική κουλτούρα. Η Loire, η Αλσατία δεν έχουν τέτοια παγκόσμια φήμη. Το Μπορντό συνδυάζει τον γαλλικό κλασικισμό με ένα άνοιγμα στον κόσμο που γοητεύει. Μπορεί να ζεις στο Παρίσι, αλλά το σαββατοκύριακο να προσγειώνεσαι στα chateaux ή στα εξοχικά του Cap-Ferret. Και να περνάς το χειμώνα σε τεράστιες ιδιοκτησίες στην Αργεντινή, τη Χιλή ή τη Ν. Αφρική, όπου πολλές μεγάλες οικογένειες του κρασιού έχουν επενδύσει.
O Bernard Pinault έκανε τους αμπελώνες του σύμβολο της επιτυχίας του εξίσου με τις συλλογές του σύγχρονης τέχνης που εκτίθενται στο Palazzo Grassi, στη Βενετία. Και ο άνθρωπος δεν απολαμβάνει τίποτα περισσότερο όταν καλεί τα διευθύνοντα στελέχη του ή τους γνωστούς του στο εστιατόριο όσο το να παραγγέλνει τις καλύτερες χρονιές του Latour του. Ένα στέλεχος του ομίλου Pinault μπορεί, εξάλλου, να αγοράσει σε ειδική τιμή ένα κιβώτιο Latour που, με το πέρασμα του χρόνου, θα πάρει αξία. Όσο για τον Albert Frere, διαθέτει –αποκορύφωση του σικ– την προσωπική του κάβα στα αγαπημένα του εστιατόρια στο Παρίσι, τις Βρυξέλλες ή το Λονδίνο.
Η νέα κερδοσκοπική διάσταση των κρασιών δεν είναι ξένη προς αυτή τη μανία για τα grands crus του Μπορντό. «Στη δεκαετία του ’60, ένα premier cru κόστιζε 30% περισσότερο από τα seconds crus», αναγνωρίζει ο Jean-Michel Cazes, ιδιοκτήτης του Lynch-Bages, γκραν μετρ της Commaderie du Bontemps. «Σήμερα, κοστίζει οκτώ φορές περισσότερο». Από τη δεκαετία του ’80, οι θεσμικοί επενδυτές ενδιαφέρθηκαν λοιπόν για το αμπέλι. Αν και συχνά αγόραζαν πανάκριβα τον αμπελώνα τους, παραπονιούνταν σπάνια, υπό την προϋπόθεση να έχουν ποντάρει στις πιο διάσημες ετικέτες. Έτσι, το 1993, η φιάλη Cheval-Blanc, 1er grand cru classe A του Saint-Emilion, στοίχιζε en primeur € 18. Το 2001, τέσσερα σχεδόν χρόνια μετά την εξαγορά του αμπελώνα από τον Bernard Arnault, η φιάλη στοίχιζε en primeur € 130.
Το 2005, ένα φημισμένο millesime πουλήθηκε… € 400. Πάνω από 320% αύξηση μέσα σε δώδεκα χρόνια. Ακόμα κι αν η διατήρηση ενός αμπελώνα απαιτεί τεράστιες επενδύσεις, αυτές οι μεγάλες, διεθνώς αναγνωρισμένες ετικέτες διαφεύγουν αυθάδικα της κρίσης που χτυπά σκληρά τους μικρούς οινοποιούς.
Κίνητρα
Στη Γιορτή του Ανθού, περιποιούνται όλως ιδιαιτέρως τους πελάτες τους. Και είναι σπουδαίο θέαμα να βλέπεις αυτούς τους καστροδεσπότες να χαχανίζουν με τους μεγαλέμπορους και να προσπαθούν επιμελώς να μάθουν… κινέζικα. Διότι καθένας έκανε τους υπολογισμούς του: οι πολύ πλούσιοι Κινέζοι αντιπροσωπεύουν το 1% του πληθυσμού της χώρας –η οποία έχει 1,3 δισ. κατοίκους– ήτοι 13 εκατ. άτομα. Αυτά ένα πράγμα ονειρεύονται: να κυκλοφορούνε με Ferrari, να ντύνονται με Gucci και να πίνουν Lafite Rothschild. Πώς να αγνοήσεις μια τέτοια αγορά;
Ασφαλώς, σ’ αυτές τις βραδιές μεταξύ καλοαναθρεμμένων ανθρώπων, ούτε ένας από τους καλεσμένους δεν αναφέρεται σ’ ένα από τα πραγματικά κίνητρα: τη φοροαπαλλαγή. Βέβαια, το να έχεις το δικό σου αμπελώνα και να μπορείς να βάζεις το δικό σου κρασί πάνω στο τραπέζι μέσα στο δικό του μπουκάλι με το όνομά σου στην ετικέτα για να ποτίσεις τους φίλους σου είναι μια προσωπική ικανοποίηση που δεν έχει τιμή. Αλλά το να εκμεταλλεύεσαι μια δηλωμένη αμπελοοινική ιδιοκτησία επιτρέπει να απαλλάσσεσαι από το φόρο περιουσίας, υπό την προϋπόθεση ότι αυτή η εκμετάλλευση συνιστά την κύρια δραστηριότητα των ιδιοκτητών της.
Τις περισσότερες φορές, αυτή είναι η περίπτωση όλων των παλιών χονδρέμπορων που το γύρισαν στο αμπέλι, αφού πρώτα πούλησαν τα σουπερμάρκετ τους. Αλλά είναι κι αυτή των βιομήχανων και των εργολάβων. Εις υγείαν!
Πηγές: Άρθρο της Raphaelle Bacque στην εφημερίδα Le Monde (23/8/07). Άρθρο του Georges Dupuy στην εφημερίδα L’Express (22/8/05). H ταινία «Mondovino» του Jonathan Nossiter (2004).
