O Δημήτρης Χατζημιχάλης είναι ένα άνθρωπος χαμηλού προφίλ και σίγουρα όχι αυτό που οι περισσότεροι θα χαρακτηρίζαμε «η καρδιά της παρέας». Δεν ανοίγεται εύκολα, δεν είναι παρορμητικός. Αλλά μόλις τον γνωρίσεις λίγο καλύτερα, συναντάς έναν βαθιά σκεπτόμενο άνθρωπο, έναν παθιασμένο οινοποιό, έναν από τους καλύτερους marketer στο χώρο του κρασιού και μια ευχάριστη συντροφιά με τον οποίο μπορείς να περάσεις ώρα πολλή, συζητώντας όχι μόνο για το κρασί, αλλά και για άλλα ιδεολογικά, πολιτικά, κοινωνικά θέματα. Έχει ενδιαφέρον να τον παρακολουθείς να διηγείται την ιστορία της οικογένειάς του. Η καταγωγή του πατέρα του ήταν από το Αϊβαλί. Έφυγε σε ηλικία 11 χρονών, πριν από τη Μικρασιατική Καταστροφή. Στην οικογένειά του, οι μισοί ανήκαν στην αστική τάξη – κοσμηματοπώλες–, ενώ οι υπόλοιποι ήταν κτηματίες που είχαν ελιές. Αυτοί ήταν από τους βασικούς προμηθευτές της πρώτης ύλης για το σαπούνι Μασαλίας. Γι’ αυτό κι όταν έφυγαν προτίμησαν να μην έρθουν στην Ελλάδα, αλλά να πάνε στη νότια Γαλλία και πιο συγκεκριμένα στη Manton όπου έφτιαξαν κοσμηματοπωλείο. Ό ίδιος είχε άλλες επαγγελματικές ασχολίες και ξεκίνησε να φτιάχνει κρασί απλά από χόμπι. Αγόρασε το κτήμα του στην Αταλάντη το 1973. Έβγαλε το πρώτο πειραματικό κρασί του το 1979 και το πρώτο εμφιαλωμένο το 1981, ενώ έξι χρόνια μετά αποφάσισε να ασχοληθεί με το κρασί επαγγελματικά.
«Για να είμαι ειλικρινής, ο λόγος που με τράβηξε το κρασί είναι ότι μου αρέσουν όλα τα κομμάτια του. Τη βρίσκω όταν είμαι στην ύπαιθρο και στα αμπέλια, είτε είναι εποχή καλλιέργειας είτε βρέχει είτε χιονίζει, αλλά τη βρίσκω να ασχολούμαι και με το marketing, την πώληση, την οινοποίηση, τα βαρέλια, τις κάβες».
Δεν είναι τυχαίο, λοιπόν, που αν τον ρωτήσεις τι σημαίνει για εκείνον το κρασί, η απάντηση που θα πάρεις είναι ότι «αν εξαιρέσουμε την οικογένειά μου, είναι το κομμάτι της ζωής μου με το οποίο ασχολούμαι περισσότερο από όλα». Τελευταία του αγάπη, η Μαλαγουζιά. Είναι μια «μοσχίζουσα» ποικιλία, αλλά έχει μια ιδιομορφία που δεν την έχουν τα άλλα μοσχάτα. Μια «πιπερίζουσα», πολύ ενδιαφέρουσα γεύση, πιο γεμάτο σώμα, ενώ με το χρόνο μαλακώνει πολύ ιδιόμορφα και ωραία.
Συζητώντας μαζί του εύκολα συνειδητοποιείς ότι για εκείνον το κρασί συνδέεται άμεσα με την κουλτούρα «Αυτό που ξεχωρίζει το ελληνικό κρασί από όλα τα άλλα είναι ότι έχει ένα υπόβαθρο κουλτούρας που το κουβαλά από την αρχαία Ελλάδα». «Θέλετε να μου πείτε δηλαδή ότι το ανταγωνιστικό του πλεονέκτημα είναι αυτό;» «Μάλιστα. Το κρασί υπάρχει από τότε που δημιουργήθηκε και ο ελληνικός πολιτισμός, αφού ουσιαστικά ήταν συνυφασμένο με τη διονυσιακή λατρεία. Για να το γενικεύσω, θεωρώ ότι εφόσον ο δυτικός πολιτισμός βασίζεται στην ελληνική σκέψη, η οποία με τη σειρά της είχε βασιστεί στη διαδικασία χρήσης του κρασιού, στα συμπόσια κλπ., το κρασί, είναι κατά συνέπεια, ένα από τα τρία κύρια αγροτικά προϊόντα (το τρίπτυχο είναι το λάδι, σιτάρι, κρασί), πάνω στα οποία στήθηκε και εδραιώθηκε ο δυτικός πολιτισμός κι ακόμη πιο συγκεκριμένα ο μεσογειακός».
Θυμάμαι μια παλαιότερη συζήτησή μας για την τύχη του ελληνικού κρασιού στο εξωτερικό. Τότε τα πράγματα δεν ήταν και πολύ θετικά. «Έχει αλλάξει κάτι όσον αφορά τη θέση του ελληνικού κρασιού στο εξωτερικό;» τον ρωτώ. « Έχουν γίνει σημαντικές προσπάθειες και έχουν ολοκληρωθεί στρατηγικές μελέτες για να βγούμε με μια κοινή φωνή. Μπορεί να μη συμφωνούμε όλοι, αλλά το γεγονός και μόνο πως επιτέλους γίνεται κάτι, είναι θετικό από μόνο του». «Και ποιο είναι το χαρακτηριστικό που προβάλλεται ως ειδοποιός διαφορά;» «Βασιζόμαστε στις ελληνικές ποικιλίες και καλούμε τους ξένους να δοκιμάσουν γεύσεις που δεν μπορούν να βρουν σε κανένα άλλο μέρος του πλανήτη».
«Έχετε ταξιδέψει σε πολλές οινικές ζώνες στο εξωτερικό…» «Και μόλις γύρισα από την Αργεντινή», συμπληρώνει. «Αυτό που με έχει εντυπωσιάσει εκεί είναι ότι έχουν κάνει εντυπωσιακή πρόοδο. Είναι η τρίτη φορά που πάω μέσα στα τελευταία 10-12 χρόνια και είναι τόσο έκδηλη η πρόοδος, που μένεις με το στόμα ανοιχτό. Φανταστείτε ότι η Μεντόζα είναι μια έρημος, που σιγά σιγά μετατρέπεται σ’ ένα υπέροχο τοπίο αμπελώνων. Δεν έχουν να αντιμετωπίσουν φυλλοξήρα, περονόσπορο, καταρρακτώδεις βροχές, ποτίσματα, αφού καθώς λιώνουν φυσιολογικά τα χιόνια στις Άνδεις, τα οδηγούν με κανάλια για να ποτίζονται τα αμπέλια. Για να φανταστείτε τα νούμερα, ένα από τα κτήματα που επισκέφθηκα είχε μήκος 22 χιλιόμετρα…, μιλάμε για άλλα μεγέθη. Επίσης, οινοποιεία με κάτω από 2 εκατομμύρια φιάλες παραγωγή δεν έχουν δικό τους εμφιαλωτήριο. Έρχεται η νταλίκα-εμφιαλωτήριο και κολλάει πίσω από τις δεξαμενές. Και μιλάμε για καλά κρασιά των 50 έως 150 δολαρίων, με βαθμολογίες 90 και 95 στο ‘‘Wine Spectator’’.
»Το εντυπωσιακό όμως είναι ότι όλο αυτό γίνεται παράλληλα με ό,τι γινόταν παραδοσιακά σε σχέση με το κρασί εκεί. Δηλαδή, οι Αργεντινοί συνεχίζουν να πίνουν το χύμα κρασί τους (όπως έκαναν μέχρι τώρα), δεν βγήκε όμως κανένας να τους κατηγορήσει για αυτό. Δεν ξύπνησαν ένα πρωί και είπαν, “τα εμφιαλωμένα είναι καλά, το χύμα είναι κακό, θάψε λοιπόν τη ρετσίνα”, όπως κάναμε εμείς. Το ίδιο έκαναν και στην Ισπανία. Δεν κατήργησαν τη Sangria. Γιατί εμείς θα πρέπει να καταργήσουμε τη ρετσίνα; Δεν το καταλαβαίνω. Από εκεί ζει ο Έλληνας αμπελουργός. Εάν δεν συνεχίσει να παράγει, δεν πρόκειται να μείνει αμπελοκαλλιέργεια στην Ελλάδα. Τον Έλληνα καταναλωτή τον προσβάλαμε με όλη αυτή την ιστορία. Μπορεί ενδεχομένως να μην ξέρει να κάνει σωστή χρήση της ‘‘γαλλικής’’ ας πούμε κουλτούρας. Όμως, ξέρει να το ευχαριστιέται το κρασί και ξέρει να πίνει. Από κει και πέρα, τι του αρέσει και τι δεν του αρέσει είναι θέμα σχετικό και είναι ανάλογο με το τι άλλο έχει δοκιμάσει».
Οινοποιία και κρίση
«Με την κρίση, πώς θα τα βγάλει πέρα το κρασί;» τον ρωτώ για να επανέλθουμε στα δικά μας. «Είναι μια δύσκολη πρόκληση και πρέπει όλοι να βάλουν νερό στο κρασί τους, κυρίως οι χονδρέμποροι. Αυτή τη στιγμή δεν υπάρχει χονδρέμπορος που να αγοράζει με λιγότερο από 40-50% έκπτωση. Kι έτσι, ενώ οι παραγωγοί έχουν μειώσει τις τιμές τους για να βγει όσο πιο φθηνό γίνεται το κρασί στην κατανάλωση, στην πράξη αυτό δεν έχει συμβεί, γιατί τελικά ή απορροφούν την έκπτωση εκείνοι (οι χονδρέμποροι) ή την εκμεταλλεύονται τα σουπερμάρκετ για να μπορέσουν να συντηρηθούν. Αλλά και οι εστιάτορες θα μπορούσαν να δουν το κρασί σαν ελληνικό προϊόν και να του συμπεριφερθούν λίγο πιο “πιο ευγενικά”, όπως το κάνουν οι Ιταλοί, οι Ισπανοί, ακόμη και οι Τούρκοι». « Πιστεύετε όμως ότι η κρίση θα φέρει κι ένα ξεκαθάρισμα στα Οινοποιεία;» «Προσωπικά δεν πιστεύω ότι είναι μεγάλος ο αριθμός αυτών που ασχολούνται με το κρασί στην Ελλάδα. Το θέμα είναι το ‘‘πώς βλέπει το κρασί’’ αυτός που μπαίνει μέσα στο χώρο. Το βλέπει σαν μια αρπαχτή; “Να κάνουμε τάχα ένα βιολογικό κρασί για να πάρουμε τις επιδοτήσεις και μετά από δύο χρόνια να ξεπατώσουμε τα αμπέλια”; Αυτά είναι τα ενοχλητικά φαινόμενα. Ο οινοποιός που θέλει να κάνει μια σωστή επένδυση είναι ευπρόσδεκτος».
«Ναι, αλλά ως πολίτης αυτής της χώρας, τι θα ήσαστε ευχαριστημένος να γινόταν για την κρίση;» «Να μην πληρώνονται όσοι δεν δουλεύουν και να πληρώνονται όσοι δουλεύουν και να μην περικόπτουν τις συντάξεις των χαμηλοσυνταξιούχων για να τα παίρνουν όσοι είναι σε “Επιτροπές”, που επί της ουσίας σχηματίζουν επιτροπές, δεν εμφανίζονται ποτέ και πληρώνονται αδρά. Αυτό και μόνο θα δημιουργούσε φοβερή εξοικονόμηση χρήματος». Διαισθητικά τον ρωτώ με ποιον επώνυμο θα ήθελε να φάει μαζί και να μιλήσουν; «Με τον Ερντογάν. Ενώ δεν είμαι φιλότουρκος, γιατί η οικογένειά μου έχει υποστεί τις συνέπειες της Μικρασιατικής Καταστροφής· αυτόν τον άνθρωπο τον θαυμάζω. Πώς κατάφερε μέσα σε εννιά χρόνια να πάρει μια Τουρκία σε τραγική κατάσταση και να την κάνει μία από τις λίγες χώρες που σήμερα έχει 9% ανάπτυξη».
Ψυχο-οινο-ανάλυση
«Κύριε Χατζημιχάλη, υπάρχει τελειότητα στο κρασί; «Υπάρχει τελειότητα στο βασίλειο της Γης; Γιατί να υπάρχει τελειότητα στο κρασί; Μην ξεχνάμε ότι το κρασί είναι ένα ατελές προϊόν του ξιδιού… Δηλαδή, εάν αφήσουμε το κρασί να εξελιχθεί και δεν επέμβει ο θεός Διόνυσος ή ο άνθρωπος, θα γίνει ξίδι. Συνεπώς, το τέλειο είναι το ξίδι. Άρα το κρασί είναι εξ ορισμού ατελές – κι αυτή είναι η ομορφιά του. Υποκειμενικά όμως, για κάποιον σε μια δεδομένη στιγμή ένα κρασί μπορεί να είναι τέλειο. Θυμάστε κάποια τέτοια στιγμή;» «Ήταν κάποια φορά που δοκίμαζα ένα γλυκό Πορτογαλικό κρασί 150 ετών. Υπέροχη αίσθηση…, μου είχε φέρει μάλιστα στο μυαλό τα κρασιά στην Αρχαία Ελλάδα που τα φύλαγαν για μεγάλα χρονικά διαστήματα πριν τα πιουν». «Συχνά τα κρασιά παίρνουν τα χαρακτηριστικά του οινοπαραγωγού. Με ποιον τρόπο σάς μοιάζουν τα κρασιά σας;» τον προκαλώ. «Δεν έχω κάνει αυτή την ψυχο-οινο-ανάλυση. Αλλά σκεπτόμενος φωναχτά, θα έλεγα ότι τελικά γίνεται από μόνο του. Όσα σας έχω αναφέρει μέχρι τώρα είναι ειλικρινείς σκέψεις. Και θα έλεγα ότι τελικά αυτό είναι το δικό μου το κρασί… ένα ειλικρινές προϊόν, δεν είναι μασκαρεμένο». «Και όταν βγαίνετε με φίλους, εάν δεν παραγγείλουν το δικό σας κρασί, πώς αισθάνεστε;» «Δεν το αντιμετωπίζω, γιατί έχω ως κανόνα όταν βγαίνω έξω να πίνω μόνο το δικό μου κρασί. Εάν δεν το έχουν, πίνω μόνο μπίρα. Το λέω έτσι ευθέως. Φανταστείτε κάποιος που θα με δει, να πει “πάει ο Χατζημιχάλης έξω και δεν πίνει το δικό του κρασί’’».
«Πώς θα χαρακτηρίζατε τον εαυτό σας;» «Δύσκολο, όχι γιατί δεν έχω τι να πω [γελάει]. Λοιπόν, θα ήθελα να με βλέπουν οι άλλοι σαν αυτό που οι Εγγλέζοι λένε gentleman farmer. Επίσης, επιχειρηματικά, έχω την ικανότητα αυτό που λένε “πλίνθοι και κέραμοι ατάκτως ερριμμένοι”, να τους παίρνω και να φτιάχνω κάτι. Είμαι εργασιομανής, δεν με απασχολεί να πάω να διασκεδάσω, για μένα ευχαρίστηση είναι να πηγαίνω στην Αταλάντη, να ασχολούμαι με τα αμπέλια μου, τα κρασιά μου και με τα ζώα μου».
«Τα ζώα σας;» «Έχω πρόβατα, φασιανούς, πέρδικες, πάπιες, χήνες…, όχι για εμπόριο, με συναρπάζει το φτερωτό βασίλειο. Μέσα σε μια κλούβα με πουλιά μπορείς να παρατηρήσεις τόσα πολλά πράγματα, χαρακτήρες, κοινωνίες, παθαίνεις την πλάκα σου με το ποιος επικρατεί, πώς επικρατεί, βλέπεις πώς αντιδρούν διαφορετικά ανά είδος, επίσης όμως βλέπεις ότι εάν τα βάλεις όλα μαζί, δημιουργείται μια άλλη μορφή κοινωνίας, η οποία έχει τους αρχηγούς της, τους επίδοξους αρχηγούς της, τους νικητές, τους ηττημένους. Παλιότερα πήγαινα και ταξίδια για bird watching, αλλά όχι πια. Δεν έχω το χρόνο». «Και ο χρόνος, τι σημασία έχει για εσάς; Πώς τον αντιλαμβάνεστε;» [γελάει] «Έκαναν την ίδια ερώτηση στο σχολείο στα παιδιά μου [έχει δυο γιους 16 και 19 χρονών] και ο μικρός είχε αγχωθεί γιατί ο αδερφός του παλαιότερα είχε δώσει την καλύτερη απάντηση που είχε δοθεί στο σχολείο μέχρι τότε. Μου έδωσε ένα ολόκληρο σύγγραμμα που είχε γράψει ο αδερφός του σχετικά με το χρόνο. Και τρελάθηκα· δεν είχα σκεφτεί ποτέ ότι με τη λέξη ‘‘χρόνος’’ μπορείς να πεις τόσα πράγματα. Αλλά να σας πω κάτι: τελικά χρόνος είναι αυτό που δείχνει το ρολόι σου και δεν χρειάζεται να το πηγαίνεις πολύ μακριά».
Του ζητώ να μου πει σε ποια πράγματα βάζει νερό στο κρασί του. «Σε διαφορετικά πράγματα έβαζα όταν ήμουν 20 χρονών και σε διαφορετικά τώρα. Για παράδειγμα, από τα 20 μέχρι τα 40 μου ήμουν φανατικός κυνηγός. Όταν κανόνιζα να πάω για κυνήγι, τα άφηνα όλα. Κάποια στιγμή άλλαξα. Έγινα ακριβώς το αντίθετο. Σταμάτησα να πηγαίνω για κυνήγι, αυτή τη στιγμή δεν μπορώ να σηκώσω το όπλο και να σκοτώσω. Υπάρχουν κι άλλα πράγματα που με ενοχλούν. Το ψέμα, για παράδειγμα. Στην αρχή μπορεί να σε συγχωρέσω, αλλά αν ξανασυμβεί, διαγράφηκες από τη ζωή μου».
