Οι ρυθμοί της καθημερινότητας στην αγροτική περιοχή της Νεμέας καθορίζονται, θαρρείς, από το γαλήνιο τοπίο της καταπράσινης πεδιάδας με τους χαμηλούς γήλοφους και τους βραχώδεις ορεινούς όγκους.
Εδώ, η επικοινωνία με τη φύση είναι άμεση. Όπου και αν γυρίσεις το βλέμμα σου θα δεις τοπία αμπελώνων και αγριολούλουδα. Αλλά και τα πρότυπα της ζωής είναι διαφορετικά. Οι άνθρωποι έχουν το χρόνο να παρατηρούν, να σκέφτονται ή και να προβληματίζονται για τις αξίες της ύπαρξής τους.
Η ζωή στο κτήμα Παπαϊωάννου διαφέρει, ίσως, από τα κλισέ των Καλιφορνέζων οινοπαραγωγών ή των Γάλλων chatelains του Μπορντώ, που στην περίοδο του τρύγου πετούν πάνω από τους αμπελώνες με τα ελικόπτερά τους, για να ελέγχουν τη διαδικασία, και στο τέλος γιορτάζουν την εσοδεία τους με πολυδάπανες δεξιώσεις.
Στο φιλόξενο σπίτι των Παπαϊωάννου, ο πλούτος είναι ψυχικός. Η πολυτέλεια είναι οι ίδιες οι ανθρώπινες σχέσεις. Στο τραπέζι τους, που στήνεται συχνά για να περιποιηθούν καλεσμένους τους, οι γυναίκες της οικογένειας καταθέτουν την αγάπη τους, προσφέροντας το ζυμωτό ψωμί τους, το σπιτικό, κατσικίσιο τυρί και τα νόστιμα, πατροπαράδοτα φαγητά τους. Στους αμπελώνες, ο τρύγος δε γίνεται μηχανικά και στο οινοποιείο όλα είναι στις ανθρώπινες διαστάσεις, ακόμα και οι ετικέτες κολλιούνται στο χέρι. Αφήνω τη φωνή του Θανάση Παπαϊωάννου να με παρασύρει σε μια δίνη λέξεων, που ξαναζωντανεύoυν την ιστορία του κρασιού στη Νεμέα. Το ήρεμο πρόσωπό του φωτίζεται, καθώς μέσα από την αφήγησή του ξετυλίγεται η προσωπική και η οικογενειακή του ιστορία, που από πολύ παλιά έχει συνδεθεί με την τύχη του νεμεάτικου αμπελώνα.
Η κληρονομιά
Προσπαθώ να θυμηθώ την ερώτηση που τον έκανε να μου μιλήσει για το γειτονικό «Φλιούντα, που βρισκόταν στη δεξιά όχθη του Ασωπού ... ». Αισθάνομαι πως βαθιά μέσα του έχει απόλυτη συναίσθηση της κληρονομιάς, που του άφησαν οι πρόγονοί του και που πρέπει να παραδώσει και αυτός, με τη σειρά του, στα παιδιά και στα εγγόνια του. Καταλαβαίνω γιατί συνδέει το χρυσοχάλκινο άγαλμα της Αιγός - που βρέθηκε στην αγορά «προς εξιλέωσιν του ομωνύμου αστερισμού, κατά την ανατολήν του οποίου πολλάκις υφίστανται καταστροφήν οι άμπελοι του οινοφόρου Φλειούντος» - με τους παγετούς, που μέχρι σήμερα «καίνε» τα αμπέλια, στην Κορινθία. Βλέπετε, τόσα χρόνια στο αμπέλι, ο Θανάσης Παπαϊωάννου, έχει μάθει να διαβάζει τα σημάδια του ουρανού.
Γέννημα-θρέμμα της Αρχαίας Νεμέας, μιας από τις 17 κοινότητες [Αρχαία Νεμέα, Νεμέα, Κλεωνές, Κούτσι, Δάφνη, Καστράκι, Ασπρόκαμπος, Πετρί, Γαλατάς, Ψάρι, Λεόντιο, Αηδόνια, Μποζικάς, Τιτάνη, Κεφαλάρι και Γυμνό και Μαλαντρένι (Αργολίδας)], που αποτελούν την αμπελουργική ζώνη ονομασίας προέλευσης Νεμέα, είναι πια ένας σοφός αμπελουργός και ένας αυτοδίδακτος οινοπαραγωγός. Η αγάπη του για τη γη τον έδεσε με το αμπέλι.
Η μοναδική φορά, εξάλλου, που έφυγε ουσιαστικά από τα πατρογονικά εδάφη, ήταν το 1947, για να σπουδάσει στην Ανωτάτη Εμπορική. Τόσο, όμως, η αντίθεσή του προς τις «αξίες της πόλης», όσο και η ανήσυχη ψυχή του, που αναζητούσε να βρει δημιουργική διέξοδο, τον έστρεψαν στη γεωργία και αργότερα στην αμπελουργία. Ο αγώνας που χρειάζεται για να «παλέψεις» το αμπέλι, τον άντρωσε και του έδωσε δύναμη και σκοπό στη ζωή του. Ακούγοντάς τον να μιλάει, αναμιγνύοντας στη διήγησή του αποσπάσματα από τη Βίβλο, τον Κομφούκιο και τον Παυσανία, καταλαβαίνεις την πίστη του στην παγκοσμιότητα του πνεύματος.
Ο αμπελουργός
O Θανάσης Παπαϊωάννου είναι ένας αμφισβητίας, ένας αναρχικός του αμπελώνα, που αρνείται να «καταπιεί αμάσητες» τις «αλήθειες» που του προτείνουν οι εκπαιδευθέντες στο εξωτερικό οινολόγοι. Πάνω από όλα βάζει την παρατήρηση και την εμπειρία. Πιστεύει πως «όταν το κρασί έχει γίνει από υγιές σταφύλι, δε φοβάται τίποτα» και δεν έχει ανάγκη από πολύχρονη παραμονή στο βαρέλι, που «θα κρύψει τους πρωτογενείς χαρακτήρες και τα ποικιλιακά αρώματα». Αμφισβητεί, λοιπόν, τις αυθεντίες των γραφείων και αντιτείνει τις δικές του παρατηρήσεις, για την αμπελουργική ζώνη της Νεμέας, στις «κονσέρβες», όπως χαρακτηρίζει τα πρότυπα των γαλλικών κρασιών.
Τα επιχειρήματά του στηρίζονται στους νόμους της φύσης. Ανεξαρτήτως αν κάποιος συμφωνεί μαζί του ή όχι, είναι γοητευτικό να τον ακούς να μάχεται για τις ιδέες του, προσπαθώντας να ταράξει τα λιμνάζοντα ύδατα της λογικής του μέσου όρου. Αμφισβητεί την ορθότητα της εφαρμογής των οινολογικών ή και των αμπελουργικών πρακτικών, που ισχύουν για το γαλλικό αμπελώνα, στην Ελλάδα, όπου όλα είναι ρευστά και ακόμα βρισκόμαστε στο στάδιο της αναζήτησης.
Αντιπροτείνει τις παρατηρήσεις του, που είναι αποτέλεσμα της μακροχρόνιας μελέτης της συμπεριφοράς του αμπελιού. Μιλάει για στρεμματικές αποδόσεις, για τη βιοδυναμική καλλιέργεια που εφαρμόζει εδώ και χρόνια, χωρίς να το διαλαλεί ή έστω να το δηλώνει, αφού μοναδική του πρόθεση είναι «να φτιάξει υγιεινό κρασί, που θα αρέσει στον καταναλωτή, γιατί την άλλη μέρα θα ξυπνάει με «καθαρό» το κεφάλι του». Αντιτίθεται στις εκριζώσεις των αμπελώνων, στις αποστάξεις και στις αποθεματοποιήσεις που προτείνει η Κοινότητα και εκτιμά πως σε μια περιοχή σαν τη Νεμέα, όπου «το αμπέλι είναι συνυφασμένο με τη ζωή των ανθρώπων, από την παλαιολιθική εποχή, όπως αποδεικνύουν τα γίγαρτα που βρέθηκαν σε μια πρόσφατη ανασκαφή, δεν είναι δυνατόν να καθορίζουν τις αμπελουργικές πρακτικές οι γραφειοκράτες των Αθηνών ή των Βρυξελλών».
Πιστεύει πως το ίδιο το αμπέλι τού «μιλάει» και του λέει τι χρειάζεται να του δώσει. Όπως μας εξηγεί, τα πάντα στηρίζονται στη βιολογική ισορροπία. «Τα στέμφuλλα του οινοποιείου δεν είναι τίποτα άλλο παρά μια συμπυκνωμένη μορφή των θρεπτικών ουσιών και ιχνοστοιχείων, που χρειάζεται το αμπέλι» ...
Αρνείται το καλούπι της ομαδοποίησης και την εφαρμογή κάποιων κανονισμών, όπως την απαγόρευση αναγραφής της χρονιάς ή των ποικιλιών και του αμπελώνα παραγωγής, στους επιτραπέζιους οίνους, δεδομένου ότι ακόμα και για τις ονομασίες προελεύσεως, όπου επιτρέπεται, δε γίνεται ούτε έγινε ποτέ ο απαιτούμενος έλεγχος.
Ο ίδιος προσπαθεί να εφαρμόσει τις καλύτερες τεχνικές, που του «προτείνει η επιστήμη», μέσα από τα βιβλία αμπελουργίας που διάβασε. Ήταν ο πρώτος στην περιοχή που εφήρμοσε τη φύτευση των γραμμικών αμπελώνων.
Στην ερώτησή μας, πώς αντέδρασαν οι συμπατριώτες του στις νέες ιδέες του, μας εξηγεί πως «όσοι δε θέλησαν να προσαρμοστούν στις απαιτήσεις της κάθε περιόδου, της κάθε εποχής, σήμερα πια δεν υπάρχουν». Η κρίση μας, θα πει, είναι κρίση μεταξύ της ποιότητας και της ποσότητας. Πρέπει πρώτα να αγωνιστούμε για την καλυτέρευση της ποιότητας των σταφυλιών, αλλά και των κρασιών. Μας λέει πώς άρχισε να εμφιαλώνει το 1971, και σήμερα, είκοσι τόσα χρόνια μετά, αγωνίζεται συνεχώς για να βελτιώνει την ποιότητα των κρασιών του.
Η κουβέντα μας γυρίζει στο αμπέλι. Τον ρωτάμε, αν μπορεί να μιλήσει κανείς στη Νεμέα για αμπελοτόπια, με την έννοια του «cru», όπως την αντιλαμβάνονται στη Γαλλία. «Μπορώ να πω ότι ο Ξερόκαμπος είναι ξεχωριστή περιοχή, λόγω της ιδιαιτερότητας του υπεδάφους, του μικροκλίματός της που προστατεύεται από τους παγετούς, της νοτιοδυτικής της έκθεσης στον ήλιο, που σε αντίθεση με το ό,τι ισχύει για τους γαλλικούς αμπελώνες, εδώ είναι θετική, αν βέβαια εφαρμόσεις και διαφορετική τεχνική στον τρυγητό» ...
Η κουβέντα τον συνεπαίρνει και μας μιλάει για τη «στάγδην άρδευση» και τους Γάλλους παραγωγούς που τον ειρωνεύτηκαν κάποτε γι αυτό: «Ναι, τους λέω, ποτίζω, όταν το χρειάζεται το αμπέλι, ενώ εσείς, τις βροχοπτώσεις, ακόμα και όταν δεν τις χρειάζεστε, δεν μπορείτε να τις σταματήσετε και σας καταστρέφουν τη σοδειά».
Ξαναγυρίζοντας στην αρχική μου ερώτηση - είναι, βλέπετε, τόσο χειμαρρώδης, που δεν μπορείς να βάλεις τη συζήτηση σε ένα κανάλι - μου λέει
«ο μόνος τρόπος επηρεασμού του περιβάλλοντός μας είναι ο σιωπηρός. Αφού κουράστηκα να προσπαθώ να τους πείσω με συζητήσεις στα καφενεία, χάνοντας το χρόνο μου, γύρισα στη δουλειά μου. Τρία χρόνια μετά που φύτεψα τους γραμμικούς αμπελώνες και αφού είδαν τα αποτελέσματα, άρχισαν να ακολουθούν όλοι τη γραμμική καλλιέργεια.
Το ίδιο συνέβη και με την οινοποίηση. Βλέποντας ότι ο κόσμος ζητάει τα κρασιά μας, είπαν; «δεν μπορεί ο Παπαϊωάννου, να πουλάει και εμείς να έχουμε πρόβλημα να πουλήσουμε ... ». Ακολούθησαν, λοιπόν, νέες οινοποιητικές πρακτικές. Η Νεμέα, μπορώ να πω, ότι είναι μια από τις καλύτερες περιοχές του κόσμου. Έχουμε, λοιπόν, κάτι και πρέπει να το αξιοποιήσουμε. Εμείς, οι Έλληνες, και όχι οι ξένοι».
Τα κρασιά
Πολλοί μιλάνε συχνά για το στυλ Παπαϊωάννου! Όμως, κατά τη γνώμη μου, ένας άνθρωπος τόσο ανήσυχος που δεν σταματά να ερευνά και να πειραματίζεται πάνω στις δυνατότητες της γης και των σταφυλιών, είναι δύσκολο να περιοριστεί στα στενά πλαίσια ενός δεδομένου ύφους. Εκτός και αν εννοούμε - σαν στυλ - την προσπάθειά του να αναδεικνύει πάντοτε τις δυνατότητες του ίδιου του σταφυλιού και να επεμβαίνει, όσο γίνεται λιγότερο, στη δουλειά της φύσης.
Αμπελώνας Παπαϊωάννου λευκός
Αχνοκίτρινο, με πρασινωπές ανταύγειες, ευχάριστη ανθώδη «μύτη». Νότες ώριμου πεπονιού και ποικιλιακά αρώματα ροδίτη. Στο στόμα, νευρικό, ζωντανό.
Πλαγιές Αί-Λια
Αχνοκίτρινο. «Μύτη» καλοκαιρινών φρούτων και θρακιώτικου πεπονιού, από όπου, κατά στιγμές, ξεχωρίζει μια νότα ινδικής καρύδας. Υψηλή οξύτητα, ελαφρώς γλυκανισάτη επίγευση και ικανοποιητική διάρκεια: τρία στοιχεία για να του επιτρέψουν να συνοδεύει τα καλοκαιρινά πιάτα της ελληνικής κουζίνας.
Chardonnay
Χρυσοκίτρινο, διαυγές. «Μύτη» ανθώδης, μεστή, από όπου διακρίνονται νότες βανίλια και αγιοκλήματος. Απρόσμενη οξύτητα στο στόμα.
Αμπελώνας Παπαϊωάννου ροζέ
Αχνορόδινο. Πολύ διαυγές. Η οπτική εντύπωση ακολουθείται από την αρωματική επιβεβαίωση: ροδοπέταλα. Υψηλή οξύτητα, δροσιστικό.
Nouveau 1995
Κόκκινο βυσσινί με μοβ ανταύγειες. Επιθετικά νεανικός χαρακτήρας, που όμως δεν υποστηριζόταν από την υπόλοιπη σύνθεση του κρασιού. Αποτέλεσμα, ίσως, μιας δύσκολης χρονιάς.
Αμπελώνας Παπαϊωάννου ερυθρός
Κόκκινο, ζωηρό χρώμα με βιολετιές ανταύγειες. Πολύ διαυγές και λαμπερό. Αρώματα μέντας σε υπόστρωμα σοκολάτας. Τόση σοκολάτα, ώστε στο στόμα θυμίζει ... after eight. Ένα «έντιμο» κρασί για το καθημερινό τραπέζι.
Νεμέα ΟΠΑΠ - Κτήμα Παπαϊωάννου 1993
Βαθύ, κόκκινο χρώμα. Αρώματα αγγλικής καραμέλας και βύσσινου. Διατηρεί μια νεανική ζωντάνια σε βάρος, ίσως, της δομής και της γενικότερης ισορροπίας.
Κάβα Παπαϊωάννου - Cabernet Sauvignon
Βαθυκόκκινο. Η πράσινη πιπεριά, που κάνει την πρώτη «ατάκα» της στη μύτη, συνυπάρχει με τη χορτοειδή έκφραση του cabernet, ενώ λίγο μετά εμφανίζονται, σταθερά, τα αρώματα της σοκολάτας και του δαμάσκηνου. Στόμα ευχάριστο, αλλά κάπως υψηλή οξύτητα. Μια ελληνική εκδοχή του cabernet.
